Της Ευστρατίας Καραμπατζάκη,
Τις τελευταίες μέρες, έχουν ανοίξει τα λιμάνια της Ceuta και της Melillia (ισπανικές περιφέρειες στην Αφρικανική ήπειρο, τα πιο νότια σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης), μετά από δύο χρόνια διπλωματικής κρίσης μεταξύ Ισπανίας και Μαρόκου. Προηγουμένως, στις 18 Μαρτίου 2022, η Ισπανία αποφάσισε να πετάξει τη ζώνη της ουδετερότητας, υποστηρίζοντας εμπράκτως το σχέδιο αυτονομίας που πρότεινε το Μαρόκο για τη Δυτική Σαχάρα. Έτσι, επήλθε το τέλος μια δεύτερης κρίσης μεταξύ των δύο κρατών, υποβιβάζοντας, όμως, ακόμη μία φορά τα συμφέροντα των Sahrawi, νομαδικού ιθαγενούς λαού που κατάγεται από τη Δυτική Σαχάρα. Ποια η σχέση αυτών των τριών στοιχείων στην παγκόσμια διασύνδεση συμφερόντων;
Ας ξεκινήσουμε με μία ιστορική αναδρομή, προκειμένου να καταλάβουμε τη σημασία των γεγονότων. Μεταφερόμαστε στον καιρό της ισπανικής αποικιοκρατίας, όπου η Δυτική Σαχάρα αποτελούσε ισπανική αποικία. Αντιστοίχως, η έκταση πάνω από τη Δυτική Σαχάρα (το σημερινό Μαρόκο) και η περιοχή κάτω από αυτή (δηλαδή η σημερινή Μαυριτανία) τυγχάνουν γαλλικής κυριαρχίας (έως το 1956 και 1960 αντιστοίχως). Στην περιοχή της Δυτικής Σαχάρας, κατοικεί ο λαός των Sahrawi και ήδη από το 1930, προσπαθεί και διεκδικεί την αυτονομία του κρατιδίου του από τον ΟΗΕ. Βλέποντας πως οι πολιτικές κινήσεις δεν αποφέρουν καρπούς, οι Sahrawi προχωρούν στη συγκρότηση ενός αντάρτικου σώματος υπεράσπισης των εδαφών τους, του Frente Polisario, τον Μάιο του 1973. Εκεί, ξεκινά ένας οδυνηρός ανταρτοπόλεμος μεταξύ Μαρόκου και Sahrawi (με τη στήριξη της Αλγερίας), του οποίου τα γεγονότα διαρκούν σε πρώτη φάση δύο χρόνια.
Αυτό που καταφέρνει τελικά με τις πιέσεις του το Frente Polisario (Μέτωπο Polisario) είναι το 1975 να πετύχει τη «Συμφωνία της Μαδρίτης», βάσει της οποίας έπαυε να είναι ισπανική αποικία (απομάκρυνση του ισπανικού στρατού), αλλά παρ’ όλα αυτά, βρισκόταν υπό τη σφαίρα επιρροής της, καθώς η ίδια, το Μαρόκο και η Μαυριτανία θα αναλάμβαναν από κοινού τη διακυβέρνησή της. Η Μαυριτανία, όμως, παραιτήθηκε από τη διεκδίκηση και τα εδάφη της, στη Δυτική Σαχάρα, προσαρτήθηκαν στο Μαρόκο. Επίσης, με αυτή τη συμφωνία, υπό την αιγίδα του ΟΗΕ και του Συμβουλίου Ασφαλείας, θα δινόταν η ευκαιρία στους Sahrawi μέσω δημοψηφίσματος (που θα λάμβανε χώρα το 1991) να καθορίσουν εκείνοι το αν θα ανήκουν ή όχι σε ένα αυτόνομο κράτος.
Φυσικά, το δημοψήφισμα δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ, αν και συστάθηκε ειδική επιτροπή από τον ΟΗΕ, με αιτιολογία πως η Ισπανία και το Μαρόκο δεν μπορούσαν να συμφωνήσουν τις παραμέτρους διεξαγωγής του. Αναβλήθηκε για το 1992, όπου και πάλι ακυρώθηκε με την ίδια αιτιολόγηση, οπότε ο ΟΗΕ ζήτησε να βρεθεί μία συμβιβαστική λύση μεταξύ των δύο αντιμαχόμενων πλευρών μέχρι το 2000. Μέχρι σήμερα, όμως, δεν έχει βρεθεί λύση. Πρέπει να σημειωθεί πως πραγματοποιήθηκαν εν καιρώ και άλλες συνομιλίες (2007, 2008, 2011, 2017, 2018), ενώ η Ε.Ε., αλλά και το Συμβούλιο Ασφαλείας, ενθάρρυναν τις άτυπες συναντήσεις και συζητήσεις μεταξύ των συμμετεχόντων κρατών, προκειμένου να επέλθει πρώτα η λύση σε άτυπο επίπεδο.
Το ζήτημα της Δυτικής Σαχάρας έχει απασχολήσει πολλάκις τη Διεθνή Κοινότητα, οδηγώντας τα κράτη – δρώντες παγκοσμίως να οδηγούνται στην υποστήριξη μίας εκ των δύο πλευρών. Η Αλγερία είναι η μόνη σχετικά ισχυρή δύναμη που υποστηρίζει την αυτοδιάθεση των Sahrawi και τη διακήρυξη της Δυτικής Σαχάρας, ως ανεξάρτητο κράτος. Άλλωστε, στηρίζουν το Μέτωπο Polisario παλαιόθεν, ενώ στα δυτικά σύνορά του υπάρχουν και καταυλισμοί προσφύγων και αμάχων από τους χρόνιους ανταρτοπολέμους. Από την άλλη, η Γαλλία, η Γερμανία και οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής υποστηρίζουν το Μαρόκο στα πλαίσια λειτουργίας του Συμβουλίου Ασφαλείας. Μάλιστα, οι Η.Π.Α. αναγνώρισαν επίσημα και ταχύτατα την κυριαρχία του Μαρόκου στη Δυτική Σαχάρα, με αντάλλαγμα πλήρεις διπλωματικές σχέσεις με το Ισραήλ.
Όμως, πριν προχωρήσουμε στη σύνδεση των γεγονότων με το σήμερα, πρέπει να αναρωτηθούμε το εξής: πόσο σημαντική είναι η Δυτική Σαχάρα; Για ποιο λόγο τόσες χώρες λυσσομανούν για την εποπτεία της;
Το σημείο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί νευραλγικό, από την άποψη πως βρίσκεται σχεδόν στο δυτικότερο σημείο της Αφρικής και, επομένως, αποτελεί πόλο έλξης για τα καράβια με εμπορεύματα, που κατευθύνονται προς και από τα νότια. Ταυτοχρόνως, αποτελεί άνοιγμα προς τον Ατλαντικό Ωκεανό, ο οποίος βρίθει αλιευτικών αγορών (χταπόδια, λευκόσαρκα ψάρια-καρχαρίες) και ορυκτού πλούτου (φωσφορικά άλατα). Επίσης, την περιοχή διασχίζει ο ποταμός “Rio de Oro” (ποταμός του χρυσού) που αποτελεί όαση για τους διασχίζοντες της ερήμου. Τέλος, η αραιοκατοικημένη περιοχή, σε συνδυασμό με το τοπίο της ερήμου, ευνοούν τις επενδύσεις στον τομέα του τουρισμού.
Τι έχει αλλάξει, λοιπόν, μετά από τόσα χρόνια; Η Ισπανία, έχοντας πλέον απομακρυνθεί οριστικά από την περιοχή της Δυτικής Σαχάρας, στις διαμάχες της τελευταίας με το Μαρόκο κρατούσε ουδέτερη θέση. Τον Απρίλιο, όμως, του 2021, ο αρχηγός του Μετώπου Polisario, Brahim Ghali, νοσηλεύτηκε στη Μαδρίτη με συμπτώματα Covid-19. Η νοσηλεία του σε ισπανικό έδαφος εξόργισε τον Μαροκινό βασιλιά, Mohamed Στ’, ο οποίος χρησιμοποίησε τις χιλιάδες προσφύγων, που υπάρχουν στο μαροκινό έδαφος, ως μέσο πίεσης προς την ισπανική κυβέρνηση Sanchez. Ήθελε να αναγκάσει την Ισπανία να υποστηρίξει ένα συγκεκριμένο σχέδιο της μαροκινής κυβέρνησης: το μαροκινό σχέδιο αυτονομίας της Δυτικής Σαχάρας (2007).
Σε αντίποινα, τον Μάιο του 2021, περίπου 6.000 – 8.000 πρόσφυγες και Μαροκινοί μετανάστες συγκεντρώθηκαν στα λιμάνια της Ceuta και της Melillia, έτοιμοι να διασχίσουν τη Μεσόγειο με κατεύθυνση την Ισπανία. Το ισπανικό λιμενικό είχε ενημερωθεί για τα μαροκινά σχέδια και συνεχώς εκτόπιζε τους ανθρώπους πίσω προς τις αφρικανικές ακτές. Η κατάσταση έφτασε σε τόσο λεπτές ισορροπίες, που η κυβέρνηση του Pedro Sanchez αναγκάστηκε προσωρινά να κλείσει τα λιμάνια της στην Αφρική, προκαλώντας τεράστια προβλήματα και ελλείψεις στην Ευρωπαϊκή ήπειρο. Άλλωστε, μέσω των συγκεκριμένων λιμανιών προμηθευόταν και σημαντικές ποσότητες φυσικού αερίου από την Αλγερία, που δεν μπορούσε να τις μεταφέρει με ασφάλεια από άλλα αφρικανικά λιμάνια.
Οι Μαροκινοί γνώριζαν πως αυτή η κατάσταση δεν μπορεί να συνεχιστεί αιωνίως, οπότε παραμόνευαν, μέχρι να βρουν την κατάλληλη στιγμή να ζητήσουν τη στήριξη των Ισπανών για το μαροκινό σχέδιο αυτονομίας στη Δυτική Σαχάρα, που παρουσιάστηκε το 2007. Αν και δεν υπάρχει επίσημη πρόταση από τον ΟΗΕ, πρόκειται για ένα υβριδικό μοντέλο αυτονομίας με τον «παντεπόπτη οφθαλμό» του Μαρόκου. Αυτό, όμως, που σίγουρα γνωρίζουμε είναι πως η ισπανική κυβέρνηση κάνει λόγο για μία νέα σελίδα συνεργασίας με τον νότιο γείτονά της, ενώ χαρακτήρισε το σχέδιό του ως «την πιο σοβαρή, ρεαλιστική και αξιόπιστη βάση για την επίλυση της διαφοράς», πρόταση που ξάφνιασε τις αλγερικές αρχές.
Συμπερασματικά, αναμένεται πλέον το παιχνίδι να παιχτεί μεταξύ της Ισπανίας (και, κατ’ επέκταση, της Ευρωπαϊκής Ένωσης), του Μαρόκου και της Αλγερίας (σε δεύτερο χρόνο) και ανάλογα τα συμφέροντά τους, θα καθοριστεί το αν, εν τέλει, οι Sahrawi θα ανοίξουν τα μάτια τους σε μία ανεξάρτητη γη ή όχι.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- España y Marruecos cierran su crisis diplomática por el Sáhara Occidental, RFI, Διαθέσιμο εδώ
- Polisario Front, Britannica, Διαθέσιμο εδώ
- Madrid et Rabat rouvriront leurs frontières à Ceuta et Melilla, RTN, Διαθέσιμο εδώ
- Διπλωματική κρίση Ισπανίας-Μαρόκου, Naftemporiki.gr, Διαθέσιμο εδώ
