Τα δικαιώματα των γυναικών στη σύγχρονη Ελλάδα

Της Μαρίας Πολίτου,

Η κοινωνία μέχρι και τον 18^ο αιώνα συνέθετε μία καθαρά ανδροκρατούμενη υπόθεση, με τις γυναίκες να εμφανίζονται ελάχιστα στο παρασκήνιο, με καθαρά εξυπηρετικούς σκοπούς για χάρη των ανδρών. Μολονότι η φωνή τους ήταν αφανισμένη και υποβιβασμένη, οι απαιτήσεις των γυναικών και των κοριτσιών σε πολλές κοινωνίες του κόσμου τις οδήγησαν στο να αποτελέσουν τη βάση για το γυναικείο κίνημα και να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους κατά τον 19^ο αιώνα. Βασισμένο σε αυτή την πρόοδο, άρχισε να αναπτύσσεται και το φεμινιστικό κίνημα τον 20^ό αιώνα. Ας ξετυλίξουμε το νήμα από την αρχή, λοιπόν…

Στην Ελλάδα, οι περισσότερες γυναίκες στερούνταν έως και τα βασικότερα δικαιώματά τους. Ξεκινώντας από την Αρχαία Ελλάδα, δεν μπορούσαν να διεκδικούν πολιτικά ή έστω και ίσα δικαιώματα σε σχέση με τους άντρες. Ωστόσο, αυτό άρχισε να αλλάζει σε έναν μικρό βαθμό και να καταφέρουν να αποκτήσουν μία μικρή ελευθερία κινήσεων έως και την Αρχαϊκή Εποχή. Συγκεκριμένα, στην Αρχαϊκή Εποχή, η δύναμη και η ελευθερία των γυναικών βρισκόταν στη χειρότερή της κατάσταση, αφού εισήχθη νόμος περί διαχωρισμού των φύλων.

Ύστερα, στην Κλασική Αθήνα, οι γυναίκες δεν είχαν κανένα δικαίωμα στα κοινά, καμία νομική υπόσταση και στο σπίτι επικεφαλής ήταν ο άντρας και από εκείνον παίρνονταν όλες οι αποφάσεις. Οι γυναίκες δεν μπορούσαν να είναι ανεξάρτητα όντα, καθώς, μέχρι τον γάμο τους, την επιμέλεια και το δικαίωμα χειραγώγησής τους το είχαν οι πατεράδες τους και, ύστερα, οι σύζυγοί τους. Κοινώς, μπορούσαν να απολαμβάνουν ελάχιστες ελευθερίες.

Με την έναρξη του 19^ου αιώνα, οι γυναίκες άρχισαν να εκτιμούν περισσότερο τον εαυτό τους και κύριο μέλημά τους ήταν να μπορέσουν να κατοχυρώσουν κάποια βασικά δικαιώματα, προκειμένου να διευκολυνθεί η ζωή τους και να μπορέσουν να θεωρηθούν ισάξιες με τους άντρες. Κάποια από αυτά περιλάμβαναν την αυτονομία, το δικαίωμα στη ψήφο, την ίση αμοιβή, την επιλογή στην εργασία, το δικαίωμα στη σεξουαλική επιλογή, το δικαίωμα στη μόρφωση και την κατοχή δημοσίων αξιωμάτων.

Στον τομέα της εκπαίδευσης, πλέον οι γυναίκες έχουν αποκτήσει ίσα δικαιώματα στη μόρφωση με τους άντρες. Η ισότητα αυτή δεν ίσχυε από πάντα και ενδεικτικό παράδειγμα είναι ότι το 1830, δηλαδή την εποχή του Νεοελληνικού κράτους, το ποσοστό των αναλφάβητων γυναικών ανερχόταν στο 98%. Τον 19^ο αιώνα, στην Ελλάδα επικρατούσε το πατριαρχικό μοντέλο οικογένειας και θεωρούνταν περιττό το να μορφωθεί μία γυναίκα. Άλλωστε, αυτός ήταν και ο λόγος που περιοριζόταν στο νοικοκυριό και στην ανατροφή των παιδιών της. Το 1834, κατοχυρώθηκε με διάταγμα η υποχρεωτική συμμετοχή των Ελληνίδων στη δημόσια δημοτική εκπαίδευση.

Παρ’ όλα αυτά, μεικτά τμήματα δεν μπορούσαν να υπάρξουν, καθώς επικρατούσε η αντίληψη ότι διαφορετική εκπαίδευση έπρεπε να παρέχεται στα κορίτσια και διαφορετική στα αγόρια. Ορισμένα εύπορα κορίτσια, μετά το τέλος της δημοτικής τους εκπαίδευσης, παρακολουθούσαν κάποια κατ’ οίκον μαθήματα, προκειμένου να αποκτήσουν λίγες παραπάνω γνώσεις. Το 1929, θεσμοθετήθηκε η ισότιμη πρόσβαση των γυναικών στο δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα και πραγματοποιήθηκε η εξομοίωση των γυναικών στην εκπαίδευση με αυτή των αντρών. Πλέον, τα κορίτσια είναι υποχρεωμένα να φοιτούν στο σχολείο έως και την τελευταία τάξη του Λυκείου.

Επιπρόσθετα, ένα άλλο εφόδιο ύψιστης αξίας που απέκτησαν οι γυναίκες ήταν το δικαίωμα ψήφου. Ξεκινώντας από τα τέλη του 19^ου αιώνα, οι γυναίκες προσπάθησαν να αλλάξουν τη νομοθεσία και να διεκδικήσουν το δικαίωμα της προσθήκης του δικού τους στίγματος στην πολιτική, προκειμένου να μπορούν να αποφασίσουν για τα κοινά, παρέχοντας την ψήφο τους. Το 1832, στην Ελλάδα οι γυναίκες ήταν αποκλεισμένες από την εκλογική διαδικασία. Η πρώτη πρόταση για να τους δοθεί δικαίωμα ψήφου παραχωρήθηκε στις 19 Μαΐου του 1922 από τον πρωθυπουργό Δημήτριο Γούναρη, κατά τη συνταγματική συνέλευση. Για να προστεθεί αυτή η πρόταση στο σύνταγμα, απαιτούνταν να υπάρξει πλειοψηφία, κερδίζοντας το 80%, αλλά αυτό δεν επετεύχθη.

Ωστόσο, το 1925, εγκρίθηκε ένας νόμος, ο οποίος επέτρεπε στις γυναίκες να έχουν δικαίωμα ψήφου στις τοπικές εκλογές, εφόσον είχαν συμπληρώσει το 30^ό έτος της ηλικίας τους και εφόσον είχαν ολοκληρώσει την πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Αυτός ο νόμος, όμως, δεν εφαρμόστηκε, έως ότου ενεπλάκη το φεμινιστικό κίνημα και άσκησε πίεση στην κυβέρνηση τον Δεκέμβριο του 1927 και τον Μάρτιο του 1929. Πρώτη φορά, στις εκλογές της Θεσσαλονίκης τον Δεκέμβριο του 1930, 240 γυναίκες ψήφισαν σε τοπικό επίπεδο. Εκείνη την εποχή ο μισογυνισμός ήταν αχαλίνωτος και αυτό αποτελούσε μεγάλη νίκη για το γυναικείο κίνημα. Σε εθνικό επίπεδο, γυναίκες άνω των 18 ετών μπόρεσαν να ψηφίσουν πρώτη φορά τον Απρίλιο του 1944 για το Εθνικό Συμβούλιο. Το νόμιμο δικαίωμα ψήφου και το δικαίωμα του εκλέγεσθαι κατάφεραν να το κατοχυρώσουν στις 28 Μαΐου του 1952.

Επιπλέον, ένα άλλο σημαντικό απόκτημα των γυναικών ήταν το δικαίωμα στην εργασία. Οι γυναίκες, όταν πρωτοξεκίνησαν να εργάζονται στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα, είχαν ελάχιστα δικαιώματα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μάλιστα, κάποιες έγγαμες γυναίκες, πιο παλιά, δεν μπορούσαν να εργασθούν, χωρίς τη συγκατάθεση των συζύγων τους. Έως και τα τέλη του 20^ού αιώνα, επιστημονικές έρευνες έχουν δείξει ότι οι γυναίκες παρείχαν το 70% των ωρών εργασίας τους και λάμβαναν μόνο το 10% των εισοδημάτων τους.

Η εκμετάλλευση γινόταν λόγω της προκατειλημμένης και ρατσιστικής αντιμετώπισης απέναντι στο γυναικείο φύλο. Ωστόσο, το πρόβλημα αυτό έχει αρχίσει και εξαλείφεται και οι γυναίκες πλέον διεκδικούν ισότιμα τα δικαιώματά τους και τα χρήματά τους. Στις αρχές του 21^ού αιώνα, η γυναικεία επαγγελματική και, κατά συνέπεια, οικονομική δραστηριότητα αναπτύσσεται συνεχώς στις δυτικές κοινωνίες και συνδέεται με την εντυπωσιακή άνοδο του επιπέδου κατάρτισης των κοριτσιών, το οποίο ξεπερνά το αντίστοιχο πολλών αγοριών.

Πλέον, σύμφωνα με νόμο που έχει αναγγελθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση, απαγορεύεται οποιαδήποτε διάκριση ιδίως λόγω φύλου, εθνικότητας, πεποιθήσεων ή ηλικίας. Τη σημερινή εποχή έχουν αναιρεθεί αρκετές προπαγανδιστικές αντιλήψεις και οι γυναίκες μπορούν να απολαμβάνουν την ελευθερία κινήσεών τους και να διεκδικούν ακόμα περισσότερα εφόδια.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Τα δικαιώματα των γυναικών πριν και κατά τη διάρκεια της κρίσης, goethe.de, διαθέσιμο εδώ
• Το θεσμικό πλαίσιο και οι πολιτικές προώθησης της ισότητας των δύο φύλων, εργασία της Λουκίας Σανδάλη για το Τμήμα Γενικής Διοίκησης της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης, ekdd.gr, διαθέσιμο εδώ
• Pang Suk, M., ( 1998), The Hackett medical college for Women in China, China: Hong Kong Baptist University