Του Τασου Γρηγοριάδη,
Η Ρωσική Ομοσπονδία, η μεγαλύτερη σε έκταση κρατική οντότητα της Γης, ξεδιπλώνεται από τις εύφορες πεδιάδες της Βόρειας Ευρώπης και τον Καύκασο έως τις Σιβηρικές στέπες και τον Ειρηνικό Ωκεανό. Οι ασιατικές απολήξεις της χώρας, συνορεύουν με την Κίνα και την Βόρεια Κορέα με χερσαία σύνορα, ενώ δεν βρίσκονται μακριά από την Αμερικανική Πολιτεία της Αλάσκα. Ωστόσο, η Ρωσία μοιράζεται θαλάσσια σύνορα και μια συνεχής διακρατική ασυμφωνία με την Ιαπωνία, που δεν φαίνεται εφικτό να επιλυθεί, εφόσον οι πλευρές δεν προτίθενται να συμβιβαστούν.
Το «Μήλο της Έριδος», που ταλανίζει τις διπλωματικές σχέσεις των 2 ισχυρών δυνάμεων, αποτελεί η κυριαρχία και ο έλεγχος των Κουρίλων Νήσων. Το νησιωτικό σύμπλεγμα των Κουριλών βρίσκεται στα βόρειο-ανατολικά του Hokkaido (η βορειότερη Ιαπωνική νήσος) και νότια της χερσονήσου της Kamchatka, που ανήκει στην Ρωσία. Τα ηφαιστειογενή αυτά νησιά διαχωρίζουν τον Βόρειο Ειρηνικό ωκεανό από την θάλασσα Okhotsk, προσφέροντας μια εξαιρετικά στρατηγική θέση ισχύος στον κάτοχό τους. Από τα 56 συνολικά νησιά, το εδαφικό καθεστώς των τεσσάρων από αυτά τίθεται προς αμφισβήτηση από την Ιαπωνία. Λόγος γίνεται λοιπόν για τα νησιά: Kunashir, Iturup (ή Etorofu στα Ιαπωνικά), Shikotan και για τις νησίδες Habomai. Στην Ιαπωνία συνήθως γίνεται αναφορά στα τέσσερα αυτά νησιά ως οι «Βόρειες Επικράτειες», ενώ αντιθέτως στην Ρωσία κυριαρχεί η ονομασία «Νότιες Κουρίλες».
Πληθυσμιακά, οι «Νότιες Κουρίλες» κατοικούνται κυρίως από πολίτες Ρωσικής, Ουκρανικής και Ταταρικής καταγωγής. Ο συνολικός αριθμός ανθρώπων που διαβιεί εκεί είναι περίπου στις 20.000. Κατά τα άλλα, θεμελιώδη αίτια για το έντονο ενδιαφέρον των κρατών για τις νήσους, αποτελούν οι εξαιρετικά εκτενείς φυσικοί πόροι, που συναντώνται στο έσω και πέριξ αυτών. Αυτοί χωρίζονται διακριτά σε τέσσερεις πυλώνες: τα πλουσιότατα αλιευτικά πεδία, τα υπεράκτια κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου, τα ορυκτά–μεταλλεύματα (κοιτάσματα ρηνίου, θείου, σιδηροπυρίτη κ.α.) και ο τουρισμός. Όσον αφορά την αλιεία, με τα χρόνια έχουν ξεσπάσει πολλές διμερείς αντιπαραθέσεις, με αφορμή ψαράδες που παραβιάζουν τα αμφισβητούμενα θαλάσσια σύνορα των νησιών. Εκτός από αυτό, η Ιαπωνία γενικότερα στερείται ορυκτών πόρων και υδρογονανθράκων, με τις «Νότιες Κουρίλες» να αποτελούν μια εξαιρετική ευκαιρία να ενδυναμωθεί περαιτέρω γεωπολιτικά και οικονομικά. Επιπλέον, τα ηφαιστειογενή συμπλέγματα νησιών, με τις θερμές πηγές, τα αφιλόξενα τοπία, την ενδημική χλωρίδα και πανίδα τους κ.α., προσφέρουν έναν ιδανικό προορισμό για εναλλακτικό τουρισμό. Εν τέλει, υπάρχει μεγάλη συναισθηματική σύνδεση των Ιαπώνων με την περιοχή, που έχει επιφέρει «κύματα» προσκυνητών (κινούμενων προς διαφόρους ναούς των νήσων), επισκεπτών σε συγγενείς (που διαμένουν στις Κουρίλες) και τουριστών από την Ιαπωνία.
Απο τα αρχαία χρόνια, οι «Νότιες Κουρίλες» κατοικούνταν από τους ιθαγενείς Ainu, Ευρώ-Σιβηρικής καταγωγής, οι οποίοι βίωσαν διακρίσεις, πληθυσμιακή μείωση και βίαιη επιβολή αφομοίωσης από τους Ιάπωνες γείτονές τους. Στις άνωθεν περιοχές μετανάστευσαν μαζικά Ιάπωνες και Ainu κατά τον 18ο με 19ο αιώνα, με τα νησιά να εποικίζονται και αργότερα να ενσωματώνονται στην νεοϊδρυθείσα τότε Ιαπωνική Αυτοκρατορία. Εν συνεχεία, το 1855, Ιαπωνία και Ρωσία υπογράφουν την πρώτη μεταξύ τους συνθήκη, ονόματι «Συνθήκη της Shimoda». Σε αυτήν δίδεται στην Ιαπωνία de jure η επικυριαρχία των «Νοτίων Κουρίλων» και από την άλλη, στην Ρωσία οι υπόλοιποι νήσοι προς τον Βορρά. Μετά από 20 χρόνια, υπεγράφη η Συνθήκη της Αγίας Πετρούπολης, που προέβλεπε την ανεμπόδιστη Ρωσική ενσωμάτωση της νήσου Sakhalin (Βόρεια του Hokkaido), σε αντάλλαγμα για την Ιαπωνική κτήση των «Νότιων Κουρίλων».
Όλα αυτά, όμως, έμελλαν να αλλάξουν στον απόηχο του καταστρεπτικού Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Με την Διάσκεψη της Γιάλτας (μεταξύ Churchill – Roosevelt – Stalin), αποφασίστηκε να περάσουν οι «Νότιες Κουρίλες» υπό Σοβιετικό έλεγχο και ο Ιαπωνικός πληθυσμός (περίπου 17.000 πολίτες) να απελαθεί, όπως και έγινε, μέχρι το 1949. Επιπροσθέτως, η Συνθήκη Ειρήνης του Σαν Φρανσίσκο (1951), που υπογράφτηκε από την Ιαπωνία αναφέρει πως η ίδια απαρνείται: κάθε δικαίωμα, τίτλο και διεκδίκηση στις Κουρίλες Νήσους. Παρ’ όλα αυτά, δεν δόθηκε λύση για 2 λόγους: πρώτον η Σοβιετική Ένωση – Ρωσία ποτέ δεν έγινε συμβαλλόμενο μέρος στην συμφωνία και έτσι δεν μπορεί να επωφεληθεί αυτής, ενώ δεύτερον η Ιαπωνία δεν συγκαταλέγει επισήμως τις 4 αμφισβητούμενες νήσους, στο επονομαζόμενο «σύμπλεγμα των Κουριλών», οπότε αρνείται πως συμφώνησε στην παραχώρηση αυτών το 1951. Κατά τα άλλα, ουδέποτε δεν έχει συμφωνηθεί συνθήκη ειρήνης μεταξύ των 2 χωρών, καθώς «αγκάθι» πάντοτε παραμένει το φλέγον αυτό εδαφικό ζήτημα. Από το 1956 (ανασύσταση Ρώσο-Ιαπωνικών Σχέσεων) μέχρι και σήμερα, έχουν ακουστεί ποικίλες προτάσεις, καμία όμως δεν κατάφερε να γίνει αποδεκτή από τις αντικρουόμενες δυνάμεις.
Ο πρώην Ιάπωνας πρωθυπουργός Shinzo Abe, προθυμοποιήθηκε ιδιαιτέρως να βρεθεί μια λύση στο ζήτημα των Κουριλών, καταθέτοντας επίσημη πρόταση προς την Μόσχα, βασισμένη σε παλαιότερη πρόταση. Σύμφωνα με αυτήν, η Ρωσία αναμενόταν να παραχωρήσει την νήσο Shikotan και τις νησίδες Habomai στην Ιαπωνία. Όμως, η αναμενόμενη συμφωνία τελικά ναυάγησε, καθώς η Ρωσία θα κρατούσε το 93% του εδάφους των «Νότιων Κουριλών», αποδίδοντας στην Ιαπωνία μόλις το 7%, κάτι το απολύτως μη αποδεκτό από την Ιαπωνική Κυβέρνηση και κοινή γνώμη.
Παρά τα θετικά βήματα, κατά την προηγούμενη δεκαετία, οι μεγαλεπήβολες φιλοδοξίες του Vladimir Putin, με τον καιρό, πέρασαν ψηλά στην Ρωσική ατζέντα, με την όποια παραχώρηση έκτασης με Ρωσική επιρροή – παρουσία, να θεωρείται πλέον αδιαπραγμάτευτη. Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία έχει θολώσει παραπάνω το τοπίο, καθώς επέφερε ασφυχτικές Ιαπωνικές κυρώσεις σε βάρος της Ρωσίας, κάτι που «άνοιξε τον ασκό του Αιόλου». Η Ρωσία από την πλευρά της απειλεί ότι θα σταματήσει κάθε διάλογο για την ανεύρεση μια λύσης στο ζήτημα, όπως και για συνθήκη ειρήνης. Ακόμη, το Κρεμλίνο αποφάσισε την αναστολή των ταξιδιών χωρίς visa, των Ιαπώνων πολιτών στις «Νότιες Κουρίλες», αλλά και την έναρξη διεξαγωγής στρατιωτικών γυμνασίων στις αμφισβητούμενες περιοχές. Αντιθέτως, το Ιαπωνικό Υπουργείο Εξωτερικών ανέφερε χαρακτηριστικά, στις 22 Απριλίου 2022: «Οι Βόρειες Επικράτειες είναι μια ομάδα νησιών πάνω στα οποία η Ιαπωνία έχει κυριαρχία και αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι του εδάφους της Ιαπωνίας, αλλά επί του παρόντος είναι παρανόμως κατεχόμενα από την Ρωσία.» Επίσης, η Ιαπωνική κυβέρνηση δεν δίστασε να συγκρίνει τα παρανόμως κατεχόμενα εδάφη στις Κουρίλες με την Ουκρανία, καθώς θεωρεί πως ισότιμα παραβιάζονται θεμελιώδεις διατάξεις του Διεθνούς Δικαίου.
Εν κατακλείδι, η παράνομη αλιεία στα αμφισβητούμενα εδάφη, όπως και οι Ρωσικές υπερπτήσεις και στρατιωτική παρουσία στην περιοχή, οικοδομούν ένα «εκρηκτικό κοκτέιλ» στις ήδη επιδεινωμένες σχέσεις Τόκιο-Μόσχας, που δεν αναμένεται να βελτιωθούν στο άμεσο μέλλον.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Kuril islands dispute between Russia and Japan, BBC.com, Διαθέσιμο εδώ
- How Ukraine War Fuels Japan’s Island Feud with Russia, Bloomberg.com, Διαθέσιμο εδώ
- Explained: What is the Kuril Islands Dispute between Russia and Japan since World War II yet, India Times.com, Διαθέσιμο εδώ
- Japan Says Disputed Islands ‘Illegally Occupied by Russia’, Voa News.com, Διαθέσιμο εδώ
