Της Ιωάννας Μπινιάρη,
Σάλος έχει προκληθεί τις τελευταίες μέρες στην ελληνική κοινή γνώμη, όταν κατέστη γνωστό ότι το Συμβούλιο της Επικρατείας έκρινε συνταγματικό το νόμο περί ίδρυσης πανεπιστημιακής αστυνομίας. Πρόκειται για ένα ζήτημα που απασχολεί έντονα τον τελευταίο καιρό τον δημόσιο διάλογο και επανήλθε στη νομική επικαιρότητα, μετά την ανακοίνωση του Προέδρου του Συμβουλίου της Επικρατείας, που τάχθηκε υπέρ της ίδρυσης της πανεπιστημιακής αστυνομίας, αν και υπήρχαν αρκετές μειοψηφίες μεταξύ των μελών του δικαστηρίου.
Η εν λόγω νομοθετική διάταξη του Ν. 4771/2021, που κρίθηκε για την (αντι)συνταγματικότητά της, προβλέπει την ίδρυση των Ομάδων Προστασίας Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων (Ο.Π.Π.Ι.), που θα συγκροτούνται από ειδικούς φρουρούς υπαγόμενους στην Ελληνική Αστυνομία, και όχι στα Α.Ε.Ι., με κύριο καθήκον τους τη φύλαξη των πανεπιστημιακών χώρων. Όπως καταλαβαίνει κανείς, αυτή η ρύθμιση φέρνει στο προσκήνιο διάφορα ζητήματα που χρήζουν αποσαφήνισης, όπως η λειτουργία του πανεπιστημίου και η συνταγματικώς κατοχυρωμένη πλήρης «αυτοδιοίκησή του», αλλά και οι σχέσεις μεταξύ αστυνομίας και πανεπιστημίου.
Το εν λόγω θέμα έχει απασχολήσει και άλλες ευρωπαϊκές χώρες, από τις οποίες, στη Γαλλία συγκεκριμένα, γίνεται δεκτό ότι, ενόψει της αυτοδιοίκησης των πανεπιστημίων και της ακαδημαϊκής ελευθερίας, τα όργανα της αστυνομίας μπορούν να εισέρχονται στους πανεπιστημιακούς χώρους μόνο όταν καλούνται αρμοδίως από τις πανεπιστημιακές αρχές, ή σε περίπτωση αυτόφωρου σοβαρού εγκλήματος, επικείμενης καταστροφής (π.χ. σε περίπτωση πυρκαγιάς) ή εισαγγελικής εντολής.
Το ισχύον Σύνταγμα, επειδή εγγυάται την πλήρη αυτοδιοίκηση των ΑΕΙ, εγγυάται συγχρόνως και την πανεπιστημιακή αστυνομική εξουσία (όχι την πανεπιστημιακή αστυνομία ως θεσμό, ανύπαρκτο εξάλλου στην ελληνική έννομη τάξη). Η άσκηση, δηλαδή, αστυνομικής εξουσίας εκ μέρους των πανεπιστημιακών αρχών δεν αποτελεί αυταξία, αλλά μέσο για τη διασφάλιση της πλήρους αυτοδιοίκησης των ΑΕΙ.
Εν προκειμένω μάλιστα, το κρίσιμο αγαθό δεν είναι απλώς η ακαδημαϊκή ελευθερία αλλά και η πανεπιστημιακή ειρήνη, η οποία ασφαλώς και θα διαταράσσεται, όταν η «ανεπιθύμητη» παρουσία αστυνομικών δυνάμεων είναι συνεχής και φαντάζει απειλητική, προκαλώντας έτσι δικαιολογημένη ανησυχία ή και εκνευρισμό στους φοιτητές. Οπότε, σε αυτήν την περίπτωση δε θα είναι εφικτή και η εκπλήρωση του σκοπού που υπηρετεί η αστυνομία, που δεν είναι άλλος από την τήρηση της δημόσιας τάξης. Άρα, αντιλαμβανόμαστε ότι και το συνταγματικό αγαθό της πανεπιστημιακής ειρήνης είναι συνυφασμένο με την πλήρη αυτοδιοίκηση των ΑΕΙ, καθιστώντας έτσι σαφές ότι η πανεπιστημιακή αστυνομική εξουσία δεν ασκείται υποχρεωτικά και κατ’ ανάγκη μέσω της πανεπιστημιακής αστυνομίας.
Αξίζει, επίσης, να σημειωθεί ότι ο κοινός νομοθέτης δεν έχει την εξουσία να αφαιρέσει από τις πανεπιστημιακές αρχές την αρμοδιότητα να σταθμίζουν οι ίδιες (και όχι οι προϊστάμενοι της δημόσιας δύναμης ή ο εισαγγελέας) τι συνιστά υπό περιστάσεις μεγαλύτερο κίνδυνο για την πανεπιστημιακή ειρήνη και να αναλαμβάνουν αυτές την ευθύνη για την προστασία της. Έτσι, θα μπορούν οι ίδιες οι πανεπιστημιακές αρχές να προβαίνουν στη λήψη των κατά την κρίση τους πρόσφορων και αναγκαίων μέτρων, για παράδειγμα με την κλήση της δημόσιας δύναμης να επέμβει στους χώρους των ΑΕΙ ή ακόμη και, προσωρινά, με τη μη λήψη κανενός αστυνομικού μέτρου. Πάντως, στην εξαιρετική περίπτωση που αυτές δεν ασκούν, ενώ είναι επιβεβλημένο, την αστυνομική εξουσία τους, τότε θα πρέπει να υποκαθίστανται από τον εποπτεύοντα Υπουργό Παιδείας, ο οποίος καλείται βέβαια να αναλάβει και τη σχετική ευθύνη.
Στο σημείο αυτό, χρήζει αναφοράς ότι η δημόσια ασφάλεια στα Πανεπιστήμια δεν μπορεί να επιβληθεί από την αστυνομία με την παρουσία και εγκατάστασή της στο εσωτερικό των πανεπιστημιακών αρχών κατά το δοκούν, αλλά υπό τους όρους και τις αυστηρές προϋποθέσεις που θέτει ένας άλλος θεσμός συνταγματικής εγγύησης της ακαδημαϊκής ελευθερίας. Φυσικά, ο λόγος γίνεται για το πανεπιστημιακό άσυλο, το οποίο ούτε μπορεί να καθιερωθεί ούτε να καταργηθεί νομοθετικά, διότι είναι θεσμός συνταγματικής περιωπής. Συμπεραίνουμε, λοιπόν, ότι για την άσκηση των αστυνομικών αρμοδιοτήτων —που θα πρέπει να απαριθμούνται αποκλειστικά και όχι ενδεικτικά— από τις Ομάδες Προστασίας Πανεπιστημιακού Ιδρύματος (Ο.Π.Π.Ι.) θα πρέπει να προηγείται και να προϋποτίθεται η συμφωνία των αρμόδιων πανεπιστημιακών αρχών.
Πάντως, ήδη μάλιστα από το 1977, ο περίφημος νομικός και ακαδημαϊκός Αριστόβουλος Μάνεσης εξέθεσε την εξής θέση του: «Εκτός από το θέμα της παροχής από το κράτος στα ΑΕΙ των κατάλληλων χώρων για την επιστημονική έρευνα και διδασκαλία, υπάρχει και το θέμα της αποχής της κρατικής εξουσίας από επεμβάσεις σε αυτούς τους χώρους. Πρόκειται για το «πανεπιστημιακό άσυλο». Σύμφωνα με παλιά ευρωπαϊκή παράδοση, η τήρηση της τάξης και της ασφάλειας στο σύνολο των χώρων των προορισμένων για την εξυπηρέτηση της λειτουργίας των Α.Ε.Ι. ανήκει στην αποκλειστική αρμοδιότητα και ευθύνη των αρχών που διοικούν το ίδρυμα. Χωρίς την θέληση της Συγκλήτου, τα αστυνομικά όργανα δεν μπορούν να εισδύσουν και να επέμβουν, παρά μόνο σε περίπτωση που τελείται αξιόποινη πράξη, η οποία στρέφεται κατά της ζωής και της σωματικής ακεραιότητας. Το πανεπιστημιακό άσυλο, προστατεύοντας όλα τα μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας, διδάσκοντες και διδασκομένους, και γενικά όσους βρίσκονται εκεί με την δημοκρατικά εκφρασμένη συναίνεση των αρμόδιων ακαδημαϊκών οργάνων, συνέχεται άρρηκτα τόσο με την ελευθερία της επιστημονικής έρευνας και διδασκαλίας όσο και με την «πλήρη αυτοδιοίκηση» των ΑΕΙ, και συνεπώς εμπεριέχεται ουσιαστικά στην κατοχύρωση της ακαδημαϊκής ελευθερίας που ενεργείται με το άρθρο 16 του Συντάγματος».
Σε κάθε περίπτωση, κατά την εκδίκαση των αιτήσεων ακύρωσης των πανεπιστημιακών φορέων που υποστήριξαν ότι η συγκρότηση των Ο.Π.Π.Ι. είναι αντίθετη στο αυτοδιοίκητο των ΑΕΙ που θεσπίζει το άρθρο 16 παρ. 5 του Συντάγματος, στην ακαδημαϊκή ελευθερία, στην επιστημονική ελευθερία, στην ελευθερία της έρευνας και της διδασκαλίας, το Συμβούλιο της Επικρατείας έκρινε ότι δεν παραβιάζεται η ακαδημαϊκή ελευθερία και το αυτοδιοίκητο των Α.Ε.Ι. Άρα, κατά το Ανώτατο Δικαστήριο της χώρας μας, η ίδρυση της πανεπιστημιακής αστυνομίας κρίνεται απαραίτητη για λόγους που αφορούν το δημόσιο συμφέρον, και ειδικότερα στην προστασία της δημόσιας τάξης και ασφάλειας, αλλά και την ίδια τη διασφάλιση της ακαδημαϊκής ελευθερίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- «ΣτΕ: Τάχθηκε υπέρ της πανεπιστημιακής αστυνομίας», διαθέσιμο εδώ
- Ο συνταγματικός λόγος για την αστυνομία στα πανεπιστήμια, διαθέσιμο εδώ
- «Αστυνόμευση των Α.Ε.Ι. ερήμην του Συντάγματος; Τα ατομικά δικαιώματα στην προκρούστεια κλίνη ενός αυθαίρετου ερμηνευτικού «‘αναθεωρητισμού’», διαθέσιμο εδώ
- «Πανεπιστημιακή αστυνομία ή αστυνομικό πανεπιστήμιο;», διαθέσιμο εδώ
- «Πανεπιστημιακή αστυνομία // Πανεπιστήμιο και δημόσια τάξη: μια πολύπλοκη σχέση (Άποψη Ι)», διαθέσιμο εδώ
- «Πανεπιστημιακή αστυνομία: Στην Ολομέλεια του ΣτΕ θα κριθεί η συνταγματικότητα», διαθέσιμο εδώ
