Της Μαρίας Κόλλια,
Ενόψει του τελικού γύρου του μουσικού διαγωνισμού της Eurovision 2022, που θα λάβει χώρα αύριο το βράδυ στην Ιταλία, αξίζει να τεθεί εκ νέου ένα ερώτημα που επανέρχεται όλο και περισσότερο ανα τα χρόνια με διάφορες αφορμές: πρόκειται για μια πρωτοβουλία που ενώνει τα έθνη —και κατ’ επέκταση τους ανθρώπους—, ή τους διχάζει έτι περαιτέρω;
Αρχικά, πρέπει να αναφερθεί πως ο αρχικός σκοπός της διοργάνωσης του διαγωνισμού είναι να δημιουργήσει ένα κλίμα αρμονικής συνεργασίας ανάμεσα στα έθνη που συμμετέχουν. Η συμβίωσή τους σε ένα περιβάλλον, στο οποίο προάγεται η τέχνη, φωτίζει τον δρόμο προς την παραγκώνιση των όποιων πολιτικών διαφορών έχουν προκύψει μεταξύ τους και προάγει την ανταλλαγή πολιτισμικών στοιχείων ανάμεσά τους. Προς επίρρωσιν αυτού, αξίζει να σημειωθεί πως η Ευρωπαϊκή Ραδιοτηλεοπτική Ένωση, γνωστή και ως European Broadcasting Union (ή ΕBU), ως βασικός διοργανωτής του διαγωνισμού, κάνει σοβαρές προσπάθειες κάθε χρόνο να κρατήσει τις πολιτικές διαφορές μεταξύ των χωρών εκτός Eurovision, χωρίς αυτές οι προσπάθειες να αποδίδουν πάντα καρπούς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα των εν λόγω προσπαθειών αποτελεί η ανοχή της για τη συμμετοχή της Ρωσίας στην Eurovision όλα αυτά τα χρόνια —συμμετοχή στην οποία αντιτίθεντο πολλοί, εξαιτίας της επιθετικής πολιτικής που ακολουθεί η Ρωσία, αλλά και της καταπίεσης που επιβάλει το καθεστώς Putin στην κοινότητα LGBT.
Ωστόσο, φέτος τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά. Μόλις μία ημέρα μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, δηλαδή στις 25 Φεβρουαρίου του 2022, η Eurovision ανέλαβε ενεργό δράση, απαγορεύοντας τη συμμετοχή της Ρωσίας στον μουσικό διαγωνισμό. Αυτό το γεγονός, καθώς και το ότι η απάντηση ήταν τόσο άμεση, προκάλεσε έκπληξη στο διεθνές στερέωμα, εφόσον η πολιτική της EBU είναι πλέον ευρέως γνωστή.
Από την άλλη πλευρά, στο άλλο άκρο του φάσματος, η Ουκρανία έχει επίσης πολλάκις χρησιμοποιήσει τον διαγωνισμό ως εργαλείο για να περάσει τα δικά της μηνύματα, μέσω ενός διαγωνισμού που μεταδίδεται σε παγκόσμια —σχεδόν— εμβέλεια. Πιο συγκεκριμένα, φέτος, εφόσον έχει προηγηθεί η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, το ουκρανικό ραπ συγκρότημα, ονόματι Kalush Orchestra, συμμετέχει με το τραγούδι Stefania. Παρουσιάζοντας στίχους όπως «Μητέρα Στεφανία, Στεφανία Μητέρα, το χωράφι ανθίζει αλλά τα μαλλιά της ασπρίζουν», «Mε νανούριζε ως μωρό, μου έδινε ρυθμό», αλλά και «Δεν μπορείς να εκλάβεις δύναμη θέλησης από εμένα, όπως την εξέλαβα εγώ από εσένα», αποστέλλει ένα ξεκάθαρο μήνυμα για ακόμη μια φορά.
Μπορεί το τραγούδι να μην κάνει ξεκάθαρη αναφορά προς την πολιτική κατάσταση της Ουκρανίας, αλλά σίγουρα γίνεται εμμέσως πλην σαφώς μια νύξη προς αυτήν, αφού οι στίχοι μπορεί να θεωρηθούν πως απευθύνονται στη μητέρα πατρίδα. Αξίζει να σημειωθεί ότι σύμφωνα με τα προγνωστικά, το συγκεκριμένο τραγούδι έχει σοβαρές πιθανότητες να αναδειχθεί πρώτο, κερδίζοντας τον μουσικό διαγωνισμό. Μια πιθανή νίκη του ουκρανικού συγκροτήματος προϋποθέτει η διοργάνωση της Eurovision του 2023 να διεξαχθεί στην Ουκρανία —δεν υπάρχει πιο ισχυρή πολιτική δήλωση από αυτή.
Αυτή όμως δεν ήταν η πρώτη φορά που η Eurovision προώθησε μηνύματα πολιτικού τύπου σε σχέση με την Ουκρανία. Το 2019, η καλλιτέχνιδα που αντιπροσώπευε την Ουκρανία, γνωστή στο ευρύ κοινό και ως Maruv won Vidbir, αποσύρθηκε από τον διαγωνισμό, εξαιτίας προγραμματισμένων συναυλιών της στη γείτονα Ρωσία, κάτι που θεωρήθηκε απαράδεκτο από την ουκρανική πλευρά. Τέλος, ένα ακόμα χαρακτηριστικό παράδειγμα πολιτικοποίησης του διαγωνισμού ήταν το αρκετά γνωστό τραγούδι της Ουκρανίας του 2007 με τίτλο Dancing Lasha Tumbai, μια φράση χωρίς κυριολεκτικό νόημα, αλλά με μεγάλη συμβολική σημασία: θεωρήθηκε πως υπονοείτο ο στίχος ”Russia goodbye” —υποψία που έμελλε να γίνει βεβαιότητα φέτος, μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, ενόψει της οποίας ο τραγουδιστής επιβεβαίωσε την πολιτική κατάσταση που προωθούσε το τραγούδι.
Συνοψίζοντας, η Eurovision είναι ωφέλιμο να είναι ένας χώρος απολιτικοποιημένος, που ενώνει τους λαούς, αυτό δηλαδή που πρέπει να επιτυγχάνει η τέχνη εν γένει. Ωστόσο, αν πρόκειται για αντιπολεμικά μηνύματα, θεωρώ πως αξίζει να γίνει μια εξαίρεση. Εξάλλου, στην τέχνη πρέπει να προάγονται μηνύματα με σκοπό το συλλογικό όφελος και να κατακρίνονται τα κακώς κείμενα. Ειδικότερα, χωρίς αμφιβολία, το να στρέφεσαι κατά του πολέμου, και ειδικότερα κατά της παράνομης εισβολής σε μια χώρα, είναι προς όφελος του συνόλου και του αισθήματος του δικαίου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- “A song with power: Ukraine’s Eurovision entry unites nation”, ABC News, διαθέσιμο εδώ
- “The Struggle to Keep the Ukraine War Out of the Eurovision”, Ιq Quarterly, διαθέσιμο εδώ
