Του Λάμπρου Καρασμάνη,
Σε προηγούμενο άρθρο, ασχοληθήκαμε με τη Σύμβαση Δικαίου Θαλάσσης (UNCLOS III) και την περιγραφή των Ζωνών Εθνικής Δικαιοδοσίας επί των θαλασσίων και υποθαλασσίων περιοχών, όπου τα κράτη αναπτύσσουν συγκεκριμένα κυριαρχικά δικαιώματα ή ακόμα και πλήρη κυριαρχία.
Πέραν, όμως, των ορίων της κρατικής δικαιοδοσίας βρίσκουμε δύο ακόμα ζώνες με το δικό τους ιδιαίτερο καθεστώς, στη βάση του οποίου αποκλείεται η υπαγωγή τους σε κρατικό δεσπότη. Έναντι των δικαιωμάτων που συναντάμε στις προηγούμενες ζώνες, εδώ τα κράτη έχουν τόσο ελευθερίες όσο και υποχρεώσεις.
Πρώτη η Ανοιχτή Θάλασσα (εναλλακτικώς Διεθνή Ύδατα ή High Seas) έχει χαρακτηριστεί ως “res communis usus”, δηλαδή «κοινόχρηστο πράγμα». Κάθε αναγνωρισμένο κράτος, παράκτιο και μη, είναι υποκείμενο των ελευθεριών της. Συνοπτικά, αυτές οι ελευθερίες είναι οι ακόλουθες: η Ελευθερία της Ναυσιπλοΐας, η Ελευθερία της Υπέρπτησης, η Ελευθερία της Αλιείας, η Ελευθερία πόντισης Αγωγών & Καλωδίων, η Ελευθερία Κατασκευής Τεχνητών Νήσων & Εγκαταστάσεων (εδώ υποσημειώνουμε ότι οι τεχνητές νήσοι δεν υπάγονται στο ίδιο καθεστώς με τις φυσικές νήσους και εξού δε δικαιούνται ουδεμίας ζώνης εθνικής δικαιοδοσίας, παρά μόνο μιας αρκετά περιορισμένης ζώνης ασφαλείας, που δεν αποδίδει κανέναν ιδιοκτησιακό τίτλο στην κρατική οντότητα. Η Κίνα παραβιάζει τον παραπάνω κανόνα στη Νότια Σινική θάλασσα, αποδίδοντας ζώνες δικαιοδοσίας σε τεχνητές νήσους.) και τέλος η Ελευθερία της Θαλάσσιας Επιστημονικής Έρευνας.
Επίσης, γίνεται λόγος στα διεθνή (ή έστω διεθνούς ενδιαφέροντος) εγκλήματα στην Ανοιχτή Θάλασσα. Σε αυτά συγκαταλέγονται τα ακόλουθα: η Πειρατεία, το Δουλεμπόριο, οι Παράνομες Ραδιοτηλεοπτικές Εκπομπές, η ύπαρξη Πλοίου χωρίς Εθνικότητα, η ύπαρξη Πλοίου που Αρνείται να Υψώσει Σημαία (ή υψώνει Ψευδή Σημαία), τα Ναρκωτικά, καθώς και λοιπές παραβιάσεις στα πλαίσια Διεθνών Συμφωνιών (πχ: η παράνομη αλιεία και μεταφορά όπλων μαζικής καταστροφής ). Στα περισσότερα των παραπάνω εγκλημάτων, τα κράτη αναπτύσσουν οικουμενική ή συντρέχουσα αρμοδιότητα καταστολής τους, ενώ σε συγκεκριμένες περιπτώσεις προαπαιτείται η επίκληση βοηθείας από το κράτος σημαίας.
Σημειώνουμε ότι η Ανοιχτή Θάλασσα μπορεί να υπέρκειται της Υφαλοκρηπίδας παράκτιου κράτους ή του Διεθνούς Βυθού, ενώ παράλληλα μπορεί να βρίσκεται κάτω από Διεθνή Εναέριο Χώρο ή Εθνικό Εναέριο Χώρο, πράγμα που ισχύει στην περίπτωση της Ελλάδος στο Αιγαίο, λόγω ασυμφωνίας εύρους της ελληνικής Αιγιαλίτιδος των 6 ναυτικών μιλίων και του ελληνικού Εθνικού Εναέριου Χώρου των 10 ναυτικών μιλίων. Κάθε πλοίο, κινούμενο επί της Ανοιχτής Θαλάσσης, είναι υποκείμενο του νομικού καθεστώτος του κράτους της σημαίας που φέρει.
Υπό της Ανοικτής Θάλασσας, (και δεδομένου ότι δεν έχουμε Εκτεταμένη Ηπειρωτική Υφαλοκρηπίδα) βρίσκεται ο Διεθνής Βυθός (εναλλακτικώς ονομάζεται «Η Περιοχή»). Η ζώνη αυτή, που αποτελείται από τον βυθό και το υπέδαφος, χαρακτηρίζεται ως “res communis”, δηλαδή «πράγμα κοινό» και όχι «κοινόχρηστο», όπως η Ανοιχτή Θάλασσα. Η ζώνη η ίδια, αλλά και οι πόροι της, ζώντες και μη, χαρακτηρίζονται ως «Κοινή Κληρονομιά της Ανθρωπότητας», η οποία Ανθρωπότητα γίνεται αντιληπτή από μια διαγενεακή οπτική, ως το σύνολο των ανθρώπων του σήμερα και του αύριο, δημιουργώντας μια σαφή αναλογία με τη σημερινή έννοια του “sustainability”. Από τις δεκαετίες του 60 και του 70, έχουμε σταδιακά ψηφίσματα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών περί της φύσης της ζώνης, καθώς και των πόρων της. Ενώ, στην UNCLOS III παρατηρούμε ξεκάθαρα πως εντός και επί της ζώνης, επιτρέπονται μόνο δραστηριότητες στα πλαίσια ειρηνικών σκοπών που ωφελούν την ανθρωπότητα στο σύνολό της. Επιτρέπεται η μεταφορά θαλάσσιας τεχνολογίας, επιβάλλεται η προστασία του θαλασσίου περιβάλλοντος και τέλος, ορίζεται η ελευθερία διεξαγωγής «Θαλάσσιας Επιστημονικής Έρευνας». Στο σημείο αυτό θα προχωρήσουμε σε μια σύντομη τεχνική διευκρίνηση των όρων «έρευνα» (research) και «εξερεύνηση» (exploration) . Πρώτη η θαλάσσια επιστημονική έρευνα έχει ως στόχο την απόκτηση νέων γνώσεων και πληροφοριών για το περιβάλλον και τους πόρους του. Πέραν της δειγματοληψίας, δεν επιτρέπει άλλη μορφή ανθρώπινης παρέμβασης στο περιβάλλον, ενώ η συλλογή των πληροφοριών συμβάλλει στην πρόοδο της ανθρωπότητας και στην κατανόηση του περιβάλλοντος, καθώς παράλληλα η Σύμβαση προτρέπει όλα τα κράτη να ενσκήψουν σε τέτοιες δραστηριότητες. Αντίθετα, η εξερεύνηση έχει ως εσωτερικό της στόχο τη μελλοντική εκμετάλλευση (exploitation) και οικειοποίηση των ευρημάτων της.
Συγχρόνως, ως παράγωγο της συμβατικής διαδικασίας, έχουμε τη δημιουργία ενός αυτόνομου Διεθνούς Οργανισμού με σκοπό τόσο την οργάνωση όσο και των έλεγχο των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στον Διεθνή Βυθό. Πρόκειται για τη Διεθνή Αρχή Θαλασσίου Βυθού (International Seabed Authority), με κύρια όργανά της τη Συνέλευση, το Συμβούλιο, τη Γραμματεία, καθώς και την Επιχείρηση (The Enterprise), ενός πολλά υποσχόμενου εγχειρήματος, η φύση και οι πρόσφατες δραστηριότητες, του οποίου θα μας απασχολήσουν σε προσεχές άρθρο!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- United Nations Convention on the Law of the Sea Διαθέσιμο εδώ
- Declaration of Principles Governing the Sea-Bed and the Ocean Floor, and the Subsoil Thereof, beyond the Limits of National Jurisdiction Διαθέσιμο εδώ
