Της Χιόνας Οικονομάκη,
Ο Νίκος Γκάτσος αποτελεί διαχρονικά έναν από τους σημαντικότερους νεοέλληνες ποιητές και στιχουργούς. Γεννημένος στις 8 Δεκεμβρίου του 1911 στην Ασέα της Αρκαδίας, ήρθε αντιμέτωπος με τις δυσκολίες της ζωής από πολύ μικρή ηλικία, όταν κλήθηκε να αντιμετωπίσει τον τραγικό θάνατο του πατέρα του. Αναλυτικότερα, σε ένα ταξίδι του με προορισμό την Αμερική, στην οποία είχε μεταναστεύσει, ο πατέρας του αρρώστησε και πέθανε μέσα στο πλοίο, ενώ ο καπετάνιος πέταξε το σώμα του στη θάλασσα. Το γεγονός αυτό σημάδεψε για πάντα τον ποιητή, τόσο που τα χέρια του έτρεμαν έκτοτε και για την υπόλοιπη ζωή του.
Από μικρή ηλικία, ο νεαρός ποιητής είχε έρθει σε επαφή με έργα του Σολωμού και του Παλαμά, τα οποία μακροπρόθεσμα αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης γι’ αυτόν. Μόλις τελείωσε το σχολείο, ο Νίκος Γκάτσος μετακόμισε στην Αθήνα και ξεκίνησε να φοιτά στη Φιλοσοφική Σχολή. Γνωρίζοντας σε αρκετά ικανοποιητικό βαθμό την αγγλική και τη γαλλική γλώσσα, μέσα από μεθόδους αυτοδιδασκαλίας, και επισημαίνοντας πως η γνώση δεν σταματάει ποτέ, διέκοψε τις σπουδές του στο δεύτερο έτος.
Το 1936 υπήρξε μία καθοριστική χρονιά για τον ποιητή, αφού γνώρισε έναν…ομοϊδεάτη του, που επρόκειτο να εξελιχθεί σε ιδιαίτερα αγαπημένο φίλο του, τον Οδυσσέα Ελύτη. Εν γένει, ο Γκάτσος θεωρούσε πατρίδα του τη γλώσσα, υπερασπιζόμενος την αρχή πως η ύπαρξη των γλωσσών έγκειται στη λογοτεχνία τους. Κάτω απ’ αυτές τις συνθήκες, και όπως ήταν φυσικό, ο ποιητής, που αγαπούσε ιδιαίτερα τα φιλολογικά στέκια, δεν δίστασε να δημιουργήσει το δικό του. Η αγάπη για τον υπερρεαλισμό, που ένωνε τον Γκάτσο με τον Ελύτη, αποτέλεσε το έναυσμα για να προχωρήσουν στην από κοινού ίδρυση του πρώτου φιλολογικού καφενείου, ευρισκόμενου στη διασταύρωση Αγίου Μελετίου και Πατησίων. Το «Ηραίον», όπως ονομάστηκε, αποτέλεσε πυρήνα της «ποιητικής γενιάς του ‘30», ενώ κάθε βράδυ ατελείωτες φιλοσοφικές και ποιητικές συζητήσεις λάμβαναν χώρα εκεί μέχρι το πρωί.
Ακολουθεί ο ελληνο-ιταλικός πόλεμος, στον οποίο ο Γκάτσος πολεμά ως «βοηθητικός», εξαιτίας της ιδιότητάς του ως προστάτης οικογενείας. Αξίζει να επισημανθεί πως ο πόλεμος στάθηκε ανίκανος να επιφέρει πνευματική ανυδρία, αφού ακόμη και κάτω από ένα τόσο δυσμενές καθεστώς η τέχνη εξακολούθησε να δίνει θάρρος, δύναμη και ελπίδα στους ανθρώπους και η έμπνευση δεν έπαψε ποτέ να διαιωνίζεται. Επιστρέφοντας από τον πόλεμο, ο ποιητής έσπευσε να επανασυνδεθεί με τον αγαπημένο του φίλο, Ελύτη, αναζητώντας παράλληλα και περαιτέρω «φιλολογική συντροφιά». Παρά το καθεστώς της Κατοχής που επικρατούσε στην Ελλάδα, οι ποιητικές συζητήσεις, οι φιλολογικές αναλύσεις και οι λογοτεχνικές κριτικές δεν είχαν τέλος.
Το 1943 αποτελεί, επίσης, μία καθοριστική χρονιά για τον ποιητή, αφού εκδίδεται η ποιητική συλλογή του, «Αμοργός». Ένα έργο που αποτελεί σταθμό της νεοελληνικής γραμματείας, ένα έργο που καθιέρωσε τον δημιουργό του. Η υποδοχή που αυτό γνώρισε, αρχικά, ήταν πολλές φορές υποτιμητική, αν όχι χλευαστική, αφού ο υπερρεαλισμός αποτελούσε καινοτομία για την Ελλάδα της δεκαετίας του ’40. Μετά το 1960 και με πρωτοστάτη τον Τάκη Παπατσώνη, η «Αμοργός» άρχισε να χαίρει της δέουσας σημασίας και εκτίμησης, καθώς και του συνακόλουθου θαυμασμού. Το έργο αυτό ήταν αρκετό για να εξασφαλίσει την υστεροφημία του Γκάτσου ως ποιητή, αφού για το υπόλοιπο της ζωής του ασχολήθηκε σχεδόν αποκλειστικά με τη συγγραφή στίχων.
Στα μέσα της δεκαετίας του 1940, η γνωριμία του Νίκου Γκάτσου με το Μάνο Χατζιδάκι έμελλε να είναι καθοριστική για τη μετέπειτα πορεία της Ελληνικής μουσικής. Οι δύο άνδρες αλληλοσυμπληρώνονταν με έναν ιδιαίτερο τρόπο, αφού το μουσικό ταλέντο του δεύτερου διαπλεκόταν αρμονικά με την ποιητική ιδιότητα του πρώτου. Το καλλιτεχνικό «δίδυμο» εμπλούτισε το ελληνικό ρεπερτόριο, ενώ οι επιτυχίες τους ερμηνεύτηκαν από κορυφαίους καλλιτέχνες, όπως ο Γιώργος Νταλάρας και ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης. «Χάρτινο το Φεγγαράκι», «Τσάμικος», «Κεμάλ», «Μίλησέ μου» είναι μερικά μόνο από τα τραγούδια που συνέθεσαν οι δύο σπουδαίοι άνδρες. Η σχέση των δύο φίλων ήταν μία σχέση αμοιβαίου σεβασμού και εκτίμησης. Ο Χατζιδάκις, μάλιστα, σε συνέντευξή του είχε χαρακτηρίσει τον Γκάτσο ως «μεγάλο δάσκαλο και αληθινό ποιητή».
Σήμερα, συμπληρώνονται 30 χρόνια από την 12η Μαΐου του 1992 και τον θάνατο του μεγάλου ποιητή. Ο Νίκος Γκάτσος έμεινε ανεξίτηλος στην νεοελληνική γραμματεία για την εφαρμογή της καινοτομίας του υπερρεαλισμού, για την εμπνευσμένη ποιητική συλλογή της «Αμοργού», ενώ παράλληλα αποτέλεσε σταθμό για την ελληνική μουσική, καθώς υπήρξε ένας σπουδαίος στιχουργός. Αυτό που αξίζει να επισημανθεί είναι πως, παρά το γεγονός ότι η «Αμοργός» αποτελεί τη μοναδική ολοκληρωμένη ποιητική συλλογή που ο Γκάτσος εξέδωσε, ήταν αρκετή για να τον καθιερώσει ως έναν από τους σημαντικότερους νεοέλληνες ποιητές και ως βασικό εκφραστή του υπερρεαλισμού, ενώ το έργο του εξακολουθεί να αποτελεί πηγή έμπνευσης και αντικείμενο μελέτης. Ακόμα, θα μείνει για πάντα ως μία εξέχουσα προσωπικότητα της ελληνικής μουσικής, ως ένας σπουδαίος δημιουργός, ως ένας ταλαντούχος καλλιτέχνης.
ΕNΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Νίκος Γκάτσος: 8 Δεκεμβρίου 1911 – Ντοκιμαντέρ, Ert, διαθέσιμο εδώ
- «Νίκος Γκάτσος», Culturenow, διαθέσιμο εδώ
- «Νίκος Γκάτσος. Ο πατέρας του πέθανε ενώ επέστρεφε με πλοίο από την Αμερική και τον πέταξαν στον Ατλαντικό. Το σοκ από τον θρήνο της μάνας του. Η φιλία με τον Ελύτη», Μηχανή του Χρόνου, διαθέσιμο εδώ
