Tου Κωνσταντίνου Γκότση,
Η νίκη του Emmanuel Macron, ενός φιλοευρωπαίου ηγέτη, στις γαλλικές προεδρικές εκλογές μπορεί να ανακούφισε προς το παρόν τις Βρυξέλλες και να έδωσε μια ανάσα αισιοδοξίας για το ευρωπαϊκό όραμα των κρατών μελών της Ε.Ε.. Διαπιστώνεται, όμως, τα τελευταία χρόνια, με βάση τα εκλογικά αποτελέσματα του 2017 και τα φετινά, μια ραγδαία άνοδος ακραίων κομμάτων. Πρωταρχικό κίνδυνο έως τώρα αποτελεί η άκρα δεξιά, με την επιρροή της Marine Le Pen και του Eric Zemmour να έχει ενισχυθεί, μετά από τις απανωτές κρίσεις στην Γαλλία, αλλά και ευρύτερα στην Ευρώπη, τη δεκαετία που μας πέρασε. Από τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, που μετεξελίχτηκε σε μια γενικότερη οικονομική ύφεση και κρίση χρέους λόγω δομικών προβλημάτων της Ε.Ε. και των κρατών-μελών της, στην προσφυγική και μεταναστευτική κρίση που κορυφώθηκε το 2015 με 2016, με αποκορύφωμα την υγειονομική κρίση που προκάλεσε η πανδημία COVID-19 και την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Μέσα από την όξυνση των προβλημάτων που έφεραν αυτά τα γεγονότα, εξελίχθηκε η ιδέα του ευρωσκεπτικισμού, που βρήκε αρκετό χώρο ανάπτυξης στα λαϊκιστικά κόμματα της δεξιάς.
Τι είναι ο ακροδεξιός ευρωσκεπτικισμός;
Ο ευρωσκεπτικισμός αποτελεί μια ευρεία έννοια, η οποία λαμβάνει διαφορετικό περιεχόμενο ανά χρονική περίοδο και ανά χώρα. Βασικό κοινό χαρακτηριστικό είναι η μικρή έως και η απόλυτη αντίθεση στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση ή απλά στην τωρινή μορφή της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με την πολιτική δυσαρέσκεια και τα επίπεδα πολιτικής εμπιστοσύνης της εκάστοτε περιόδου. Οι λαϊκιστές γενικεύουν αυτήν την απαρέσκεια του κόσμου και την ενδυναμώνουν μέσω της ρητορικής τους και τη μετατρέπουν σε ένα ευρωσκεπτικιστικό έως και αντι-ευρωπαϊκό κίνημα.
Για τους ακροδεξιούς ευρωσκεπτικιστές, ο περεταίρω φεντεραλισμός και ολοκλήρωση της Ε.Ε. αποτελεί απειλή για την εθνική κυριαρχία, την πολιτισμική ομοιογένεια και για το βαθύ κράτος-πρόνοιας των χωρών τους. Επιπλέον, η όξυνση των μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών, κυρίως από τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική, εργαλειοποιήθηκαν από διάφορα τέτοιου είδους κόμματα, που εκμεταλλεύτηκαν τη δυσαρέσκεια και την αγανάκτηση του κόσμου από την κακή διευθέτηση του θέματος από την Ε.Ε., με αποτέλεσμα να διευρύνουν το πλήθος των υποστηρικτών τους. Ιδιαίτερα στα τέλη του 2015, με την κορύφωση της προσφυγικής κρίσης, τα αυξημένα μεταναστευτικά κύματα, καθώς και ζητήματα ταυτότητας και ασφάλειας, μετατράπηκαν σε κάποια από τα βασικότερα θέματα για πολλούς ευρωπαίους πολίτες.
Η άνοδος του ευρωσκεπτικισμού στη Γαλλία
Ο ρόλος της Γαλλίας ήταν βαρυσήμαντος στη διαμόρφωση της Ε.Ε. μέχρι σήμερα. Από την αρχή του ευρωπαϊκού εγχειρήματος, η θέση της Γαλλίας ήταν στο να δημιουργηθεί μια ηγεσία Γαλλο-Γερμανικού άξονα, διαμορφώνοντας ένα μοντέλο κοινής αγοράς, που θα εξελισσόταν σε έναν πολιτικό οργανισμό με κοινή εξωτερική πολιτική. Ο στόχος της Γαλλίας και το όραμα του ιδρυτή της Πέμπτης Γαλλικής Δημοκρατίας, Charles de Gaulle, ήταν να πετύχει μεν ένα συνδυασμό πολυμερής συνεργασίας μεταξύ των μελών της ένωσης, διατηρώντας δε την εθνική της κυριαρχία της κράτους του. Υπήρχε η συναίνεση των Γάλλων στη συμμετοχή του ευρωπαϊκού εγχειρήματος, μόνο αν δεν έθιγε και δεν θυσίαζε τα εθνικά συμφέροντα και την ταυτότητα της χώρας τους για το κοινό καλό όλων των χωρών. Σκοπός της Γαλλίας ήταν η οικονομική ανάπτυξη της και η επέκταση της επιρροής της κυρίως στα μικρότερα κράτη της Ευρώπης.
Τα παραδοσιακά κόμματα της Γαλλίας, δηλαδή, το νεο-γκωλικό και το Σοσιαλιστικό κόμμα, διαχρονικά κράτησαν μια φιλοευρωπαϊκή στάση στην πολιτική τους, παρά τις ευρωσκεπτικιστικές τάσεις που υπήρχαν εντός των κομμάτων τους, από πιο συντηρητικά και πιο αριστερά, αντίστοιχα, μέλη τους. Στα μέσα της δεκαετίας, κάνει αισθητή την παρουσία του στην πολιτική σκηνή το ριζοσπαστικό δεξιό κόμμα του Jean–Marie Le Pen, το Εθνικό Μέτωπο. Μια σκληρά ευρωσκεπτικιστική παράταξη, που χρόνο με τον χρόνο λάμβανε όλο και μεγαλύτερη αποδοχή και δημοτικότητα.
Η υπογραφή της Συνθήκης του Μάαστριχτ το 1992 αποτελεί σημείο αναφοράς για το ξεκίνημα της εμβάθυνσης του ευρωπαϊκού εγχειρήματος, αλλά και τη ραγδαία ανάπτυξη του ευρωσκεπτικισμού στη Γαλλία, όπως επίσης και σε όλη την Ευρώπη. Οι παρεμβάσεις στην εγχώρια πολιτική και τη ζωή των Γάλλων γίνεται όλο και πιο αισθητή από τους απλούς πολίτες. Η ραγδαία αύξηση του αριθμού των κρατών-μελών της Ε.Ε. και των τομέων πολιτικής που διέπονται από την ευρωπαϊκή νομοθεσία, αποδυναμώνουν την επιρροή των Γάλλων εντός της Ένωσης. Επιπρόσθετα, η μετατόπιση εξουσιών στην ένωση, έσπασαν τον προστατευτισμό της γαλλικής οικονομίας και ανέκοψαν τις γενναιόδωρες επιδοτήσεις που δίνονταν στις ευνοούμενες κρατικές επιχειρήσεις, οι οποίες περιόριζαν την οικονομική ελευθερία και τον ανταγωνισμό στις εγχώριες αγορές. Οι Γάλλοι ανησυχούσαν με το γεγονός ότι το «γαλλικό» σύστημα, που είχε δημιουργηθεί μετά την ίδρυση της πέμπτης Γαλλικής Δημοκρατίας, έπρεπε να αναδιαμορφωθεί και να μεταρρυθμιστεί στα πρότυπα των Βρυξελλών. Επίσης, φόβιζε τον γαλλικό λαό η ομογενοποίηση που θα επιτύγχαναν, μεταξύ των κρατών της ένωσης, με ένα πιο οικονομικά φιλελεύθερο και ανοιχτό σύστημα αγορών, το οποίο πίστευαν πως δεν ταίριαζε σε αυτούς.
Με το πέρασμα των χρόνων, ο γαλλικός ευρωσκεπτικισμός οξυνόταν συνεχώς. Το 2005, σε δημοψήφισμα που έγινε επί προεδρίας του Jacques Chirac, οι Γάλλοι καταψήφισαν την Ευρωπαϊκή Συνταγματική Συνθήκη με ποσοστό 54,57%. Πανηγυρισμοί υπήρξαν τότε στο ακροδεξιό μέτωπο, με τον Jean–Marie Le Pen να επιτίθεται στον τότε Γάλλο πρόεδρο για τη στάση του απέναντι στο δημοψήφισμα.
Δώδεκα χρόνια μετά από το δημοψήφισμα του 2005, έχουμε την ανάδυση του κόμματος του Εθνικού Μετώπου (σημερινή ονομασία: Εθνική Συσπείρωση), έχοντας στην ηγεσία του τη Marine Le Pen από το 2011. Η πρώτη φάση «αποδαιμονοποίησης» της παράταξής της και της ίδιας, την έφερε στον δεύτερο γύρο των Προεδρικών εκλογών του 2017. Στην πολιτική της ατζέντα μέχρι τότε, είχε την έξοδο της Γαλλίας από την Ευρωπαϊκή ένωση, θέση που θορύβησε όλη την Ευρώπη, καθώς θα ήταν καταστροφική για όλα τα κράτη-μέλη. Πρώτον, επειδή θα έφευγε μία από τις μεγαλύτερες οικονομκά και στρατιωτικά δυνάμεις της Ένωσης. Δεύτερον, λόγω της Νομισματικής Ένωσης που καθιστούσε σχεδόν μη αναστρέψιμη την είσοδο μιας χώρας στο κοινό νόμισμα, θα προκαλούσε τεράστιες και πολύ πιθανόν μακροχρόνιες αναταραχές στις οικονομίες, κυρίως της Ευρώπης αλλά και παγκοσμίως.
Στις φετινές προεδρικές εκλογές, η Marine Le Pen συνέχισε την αποδαιμονοποίηση και προσπάθησε να γίνει περισσότερο μετριοπαθής. Υιοθέτησε τη στάση ενός πιο ήπιου ευρωσκεπτικισμού, θέλοντας να ανακόψει τη μεγαλύτερη ενοποίηση και να διατηρήσει μια συνεργασία αυτόνομων και κυρίαρχων εθνών κρατών. Βασικοί της στόχοι ήταν να υπονομεύσει τη συνθήκη Σένγκεν, η οποία προσφέρει την ελεύθερη μετακίνηση πολιτών μεταξύ των 27 χωρών της Ε.Ε., υποστηρίζοντας ότι η απουσία συνοριακών ελέγχων «δεν είναι προς όφελος των κρατών». Εκτός αυτού, άμβλυνε σε σχέση με παλαιότερα την ακραία ρατσιστική ρητορική της απέναντι σε μετανάστες και κυρίως μουσουλμάνους, ενώ εστίασε σε οικονομικά ζητήματα, τα οποία έχουν δημιουργηθεί από τις πρόσφατες κρίσεις.
Όπως διαπιστώνουμε, στη Γαλλία όλα αυτά τα χρόνια, από το ξεκίνημα του ευρωπαϊκού εγχειρήματος, δημιουργούνται συνεχώς τριβές που εντείνονται με το πέρασμα του χρόνου. Οι κρίσεις με την επακόλουθη δυσκολία αντιμετώπισής τους, λόγω της κοινωνικής και οικονομικής ποικιλομορφίας στην Ένωση, η έλλειψη συμμετοχής των ευρωπαίων πολιτών στα πολιτικά δρώμενα και τα πολιτικά λάθη χρόνων από τις κυβερνήσεις, αποξενώνουν και μειώνουν την εμπιστοσύνη των Γάλλων προς την Ευρωπαϊκή Ένωση. Κατά συνέπεια, ο ακροδεξιός λαϊκισμός τρέφεται όλα αυτά τα χρόνια από τον ευρωσκεπτικισμό που μεταδίδεται μεταξύ των Γάλλων. Τελικά, με τη σειρά του ο ακροδεξιός λαϊκισμός ωθεί τη διόγκωση του αντιευρωπαϊσμού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- WHAT WOULD PRESIDENT LE PEN MEAN FOR EUROPE? A MANIFESTO FOR TROUBLE, Cer eu, διαθέσιμο εδώ
