Της Αιμιλίας Δρακάκη,
8 Μαΐου 1945: Η Ευρώπη γιορτάζει το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, μετά από την ήττα της Ναζιστικής Γερμανίας και την άνευ όρων παράδοσή της, με την ελπίδα για την αποκατάσταση και τη διατήρηση της ειρήνης στην ευρωπαϊκή ήπειρο να αναγεννάται. Η Ημέρα της Νίκης στην Ευρώπη (“Victory in Europe Day”), όπως ονομάστηκε, σήμανε την έναρξη μίας νέας, μεταπολεμικής περιόδου, τόσο για ολόκληρη την Ευρώπη όσο και για κάθε κράτος που συμμετείχε στον πόλεμο ξεχωριστά. Άλλωστε, μόλις πέντε χρόνια μετά, έχουμε την πρώτη έμπρακτη προσπάθεια συνεργασίας με τη δημιουργία της Ε.Ο.Κ., το 1950. Από τις σημαντικότερες συμμαχικές δυνάμεις, η Μεγάλη Βρετανία, υπό την ηγεσία του Winston Churchill, κατείχε κομβικό ρόλο κατά την αναχαίτιση των Δυνάμεων του Άξονα και στην τελική έκβαση του πολέμου.
Ο ίδιος ο Churchill πίστευε ότι θα συνεχίσει να ηγείται της κυβέρνησης συνεργασίας που είχε σχηματίσει για τις ανάγκες του πολέμου μέχρι την επίσημη ήττα και της Ιαπωνίας, ωστόσο, στις εκλογές του 1945, και παρά τη μεγάλη δημοτικότητά του έπειτα από τη νίκη, το κόμμα των Εργατικών επέστρεψε στην εξουσία προς μεγάλη έκπληξη όλων. Βέβαια, δεν χρειάστηκε να περιμένει πολύ, καθώς, στις επόμενες εκλογές του 1951, το Συντηρητικό κόμμα συγκέντρωσε την πλειοψηφία και ο Churchill επέστρεψε στη θέση του πρωθυπουργού, ώστε να συνεχίσει την ανασυγκρότηση της μεταπολεμικής Βρετανίας, όπως ονειρευόταν.
Πριν ασχοληθούμε περισσότερο με την πολιτική που ακολούθησε ο Churchill στη διάρκεια της μεταπολεμικής θητείας του, θα είχε ιδιαίτερη σημασία να περιγράψουμε με συντομία την κατάσταση της χώρας, την οποία παρέλαβε, και, πιο συγκεκριμένα, τις ενέργειες της κυβέρνησης των Εργατικών κατά το διάστημα 1945-1951. Ο πόλεμος άφησε τη Μεγάλη Βρετανία σε κατάσταση εξαιρετικής ύφεσης και λιτότητας, τα σημαντικότερα τμήματα της βιομηχανίας υπολειτουργούσαν, ενώ η οικονομία της χώρας βρισκόταν σε τραγική θέση, με τα υπέρογκα δάνεια που είχαν ληφθεί κατά τη διάρκεια του πολέμου να μην μπορούν πλέον να αποπληρωθούν. Ο βρετανικός λαός εμπιστεύθηκε τους Εργατικούς, με ηγέτη τον Clement Attlee, ώστε να βελτιωθούν τα πράγματα και να ξεπεραστεί η κρίση.
Ο Attlee προχώρησε σε εθνικοποίηση βασικών τομέων της οικονομίας, όπως η Τράπεζα της Αγγλίας, το σιδηροδρομικό δίκτυο και τα ανθρακωρυχεία. Από τις σπουδαιότερες, όμως, ενέργειες στο διάστημα αυτό ήταν η δυναμική ανασυγκρότηση του κράτους πρόνοιας, με τη δημιουργία του Εθνικού Συστήματος Υγείας το 1946, το οποίο εξασφάλιζε απόλυτα δωρεάν υγειονομική περίθαλψη σε όλους όσοι εργάζονταν με ασφάλεια και στις οικογένειές τους. Στον οικονομικό τομέα, η Μεγάλη Βρετανία επωφελήθηκε εξίσου με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες από τις οικονομικές ενισχύσεις που προσέφεραν οι Η.Π.Α. μέσω του Σχεδίου Μάρσαλ το 1948. Παρόλο που αυτές οι ενισχύσεις είχαν τη μορφή δανείου, η αποπληρωμή τους δεν ήταν υποχρεωτική, υπό την προϋπόθεση ότι τα χρήματα θα χρησιμοποιούνταν για τον εκσυγχρονισμό εταιρειών και επιχειρήσεων.
Τέλος, όσον αφορά τις εξωτερικές σχέσεις και τη διεθνή παρουσία της Βρετανίας, ήδη τα τελευταία χρόνια είχε ξεκινήσει η συζήτηση για αποαποικιοποίηση της Ινδίας, γεγονός που έγινε πραγματικότητα το 1947, όταν η βρετανική κυβέρνηση ανακήρυξε την ανεξαρτησία της Ινδίας, του Πακιστάν, της Βιρμανίας και της Κεϋλάνης. Στο μέτωπο της Παλαιστίνης, η αδυναμία λήξης του πολέμου είχε προκαλέσει μεγάλη απογοήτευση και ταπείνωση, ενώ οδήγησε στην απόσυρση των βρετανικών στρατευμάτων το 1948. Έναν χρόνο αργότερα, η Μεγάλη Βρετανία γίνεται ένα από τα ιδρυτικά μέλη του ΝΑΤΟ, αναλαμβάνοντας έντονη αντι-σοβιετική δράση, καθώς διαφαινόταν η αρχή του Ψυχρού Πολέμου.
Όσο διάστημα ο Churchill παρέμεινε αρχηγός της αντιπολίτευσης και παρόλο που δεν είχε πλήρως αποδεχτεί τον νέο του ρόλο, παρέμεινε σίγουρα ένας πολιτικός με ενεργό δράση και έντονη επιρροή. Ενώ τα ζητήματα του κοινωνικού κράτους και της οικονομικής ανασυγκρότησης μονοπωλούσαν τη συζήτηση στο εσωτερικό της χώρας, ο ίδιος δεν έδειχνε μεγάλο ενδιαφέρον προς αυτά. Αντιθέτως, ο τομέας της εξωτερικής πολιτικής συγκέντρωνε την απόλυτη προσοχή του, ιδιαίτερα οι αγγλο-αμερικάνικες σχέσεις, οι οποίες έπρεπε να ενισχυθούν, ώστε να λειτουργήσουν ως «τείχος ασφαλείας» απέναντι στις επεκτατικές διαθέσεις της Σοβιετικής Ένωσης. Παράλληλα, υποστήριξε τη δημιουργία μίας ενωμένης Ευρώπης, δίνοντας μάλιστα το παρόν στην πρώτη συνεδρίαση του «Συμβουλίου της Ευρώπης» στη Ζυρίχη το 1949. Με την επάνοδό του στην εξουσία το 1951, ο Churchill επεδίωξε να εμβαθύνει κυρίως σε θέματα ειρήνης και πολέμου, ζητήματα που για τον ίδιο είχαν υψηλή σημασία. Αμέσως μόλις ανέλαβε ξανά τα πρωθυπουργικά του καθήκοντα, έσπευσε να αποκαταστήσει τη ζημιά, που είχε προκαλέσει η προηγούμενη κυβέρνηση στις «ιδιαίτερες σχέσεις» της Βρετανίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες στα πλαίσια του Βορειο-ατλαντικού Συμφώνου, με επισκέψεις σε Ουάσιγκτον και Οτάβα τον Ιανουάριο του 1952.
Λίγο νωρίτερα, η νεοσύστατη κυβέρνηση των Συντηρητικών έπρεπε να αντιμετωπίσει την Αγγλο-Ιρανική Διαμάχη για το πετρέλαιο, όταν το ιρανικό κοινοβούλιο ψήφισε υπέρ της εθνικοποίησης της Αγγλο-Ιρανικής εταιρείας πετρελαίου (AIOC). Αμέσως άρχισαν εντατικές διαπραγματεύσεις ανάμεσα στις δύο χώρες, ενώ υπήρξε εμπλοκή και του Διεθνούς Δικαστηρίου Δικαιοσύνης, με τις διαπραγματεύσεις, τελικά, να καταρρέουν. Ο Churchill, μαζί με τον πρόεδρο των Η.Π.Α. Eisenhower, εφάρμοσε πολιτικές υπονόμευσης της ιρανικής κυβέρνησης και καθώς η πίεση από τους Βρετανούς αυξανόταν όλο και περισσότερο στο εσωτερικό της χώρας, υπήρξαν ακόμα και φήμες πραξικοπήματος για την υπονόμευση της εθνικής κυβέρνησης του Ιράν. Την ίδια περίπου εποχή, η Αφρικανική Ένωση της Κένυας εξέφραζε έντονους προβληματισμούς, σχετικά με την αποικιακή κατανομή γης, και ζητούσε μεγαλύτερη εκπροσώπηση και μεταρρυθμίσεις. Όταν αυτά τα αιτήματα απορρίφθηκαν, εμφανίστηκαν πιο ριζοσπαστικά στοιχεία, ξεκινώντας την εξέγερση του Μάου Μάου το 1952. Κατά τον Αύγουστο του ίδιου έτους, η χώρα τέθηκε σε καθεστώς έκτακτης ανάγκης, με τα βρετανικά στρατεύματα να μεταβαίνουν στην Κένυα, ώστε να σταματήσουν την εξέγερση. Καθώς και οι δύο πλευρές αύξαναν τη σφοδρότητα των επιθέσεών τους, στη χώρα ξέσπασε εμφύλιος πόλεμος.
Τέλος, στη Μαλαισία, ήδη από το 1948, βρισκόταν σε εξέλιξη μία εξέγερση ενάντια στη βρετανική κυριαρχία, υπό την ηγεσία κομμουνιστών της τοπικής κινεζικής κοινότητας. Για ακόμη μία φορά, ο Churchill επέλεξε την άμεση στρατιωτική δράση, με εκτεταμένες επιθέσεις και την ενίσχυση του τρομοκρατικού κλίματος στο εσωτερικό της χώρας, ενώ προσπάθησε να χτίσει συμμαχική σχέση με τις ομάδες που δεν συμμετείχαν στην εξέγερση. Επιπλέον, προχώρησε στη δημιουργία οχυρωμένων χωριών, μέρος του σχεδίου Briggs, στα οποία πάνω από 400.000 κάτοικοι εξαναγκάστηκαν να μετακινηθούν. Τα «Νέα Χωριά», όπως ονομάστηκαν, είχαν ως στόχο την αποκοπή των Κινέζων ανταρτών από τις πηγές ανατροφοδότησης του Μαλαισιανού Εθνικού Απελευθερωτικού Στρατού.
Όπως αναφέραμε και νωρίτερα, σε αντίθεση με την έντονη παρουσία και δράση του στη διεθνή πολιτική σκηνή, ο Winston Churchill δεν εμβάθυνε πολύ στα ζητήματα που είχαν προκύψει στο εσωτερικό της Μεγάλης Βρετανίας. Αρχικά, αποδέχτηκε τις μεταρρυθμίσεις, που είχαν γίνει από την προηγουμένη κυβέρνηση των Εργατικών στα πλαίσια του κοινωνικού κράτους. Στον οικονομικό τομέα, η νέα κυβέρνηση κληρονόμησε λιτότητα, πληθωρισμό, καθώς και αποδυναμωμένο εθνικό νόμισμα, έπειτα από την υποτίμηση της βρετανικής λίρας το 1949. Η εσωτερική πολιτική εστίασε κυρίως στην οικονομική εξομάλυνση, τη διασφάλιση του ισοζυγίου πληρωμών και τη στέγαση. Ο Churchill προχώρησε, επίσης, στην εφαρμογή χρεώσεων συνταγογράφησης στο Εθνικό Σύστημα Υγείας το 1952 και στην ιδιωτικοποίηση του άνθρακα το 1953.
Ο Winston Churchill υπήρξε αναμφισβήτητα μία από τις πιο εμβληματικές πολιτικές φιγούρες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά και της Βρετανικής ιστορίας γενικότερα. Οι πολιτικές του εστίασαν κυρίως στις εξωτερικές σχέσεις της Μεγάλης Βρετανίας με τον υπόλοιπο κόσμο. Ο ίδιος θα μείνει στην Ιστορία ως ένας ενωτικός και υπερήφανος ηγέτης, που βίωσε την καταστροφή του πολέμου και έδρασε ενεργά για τη διατήρηση της ειρήνης καθ’ όλη τη διάρκεια της πολιτικής του καριέρας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Από την ιστοσελίδα The Guardian, στο “1945-51: Labour and the creation of the welfare state” του Derek Brown, Διαθέσιμο εδώ
- Από την ιστοσελίδα Britannica, στο “Britain since 1945”, Διαθέσιμο εδώ
- Από την ιστοσελίδα Britannica, στο “Military successes and political problems of Winston Churchill”, Διαθέσιμο εδώ
