Της Κατερίνας Κωνσταντοπούλου,
Την περίοδο της δικτατορίας του Παπαδόπουλου, ο Δημήτρης Μαρωνίτης μπήκε σε ένα αμφιθέατρο Πανεπιστημίου για να διδάξει. Στην πόρτα στέκονταν ασφαλίτες. Ο καθηγητής δίδαξε με παρρησία κατά της φαλκίδευσης της δημοκρατίας και μόλις τελείωσε το μάθημα, συνελήφθη. Σε εκείνο το μάθημά του ενσάρκωσε το χρέος του παιδαγωγού: να γίνεται ανθρώπινη ασπίδα για να αναστηθούν η ελευθερία και η δημοκρατία. Να μετατρέπεται σε ζωντανό μάθημα και υπέρτατο πρότυπο για τους μαθητές του, ώστε να αίρει τον φόβο τους να προασπιστούν την ελευθερία της ψυχής τους. Να τους φωτίσει τον δρόμο, ώστε να γίνουν άοκνοι φύλακες των δικαιωμάτων τους.
Ο παιδαγωγός καλείται να δημιουργήσει – από κοινού με άλλους παράγοντες, κυρίως τους γονείς – τη νέα ζωή και, κατ’ επέκταση, να διαδραματίσει σημαίνοντα ρόλο στην εξέλιξη αυτού του κόσμου. Το λειτούργημα του εκπαιδευτικού είναι ο πιο ειρηνικός τρόπος να αλλάξεις τον κόσμο. Να δράσεις πριν ξεκινήσει η σήψη και η μόλυνση, πριν επεκταθεί η γάγγραινα και απαιτηθεί ο ακρωτηριασμός. Να προλάβεις την ανηθικότητα και το έγκλημα, ώστε να μη χρειαστεί να τα καταστείλεις ή να τα τιμωρήσεις.
Ο παιδαγωγός καλείται να συνθέσει την αντινομία της ανθρώπινης φύσης και να τη διδάξει στον μαθητή, ώστε να συνδιαμορφώσει έναν ψυχικά και ηθικά άρτιο άνθρωπο. Καλείται να στηλιτεύσει τα «κακώς κείμενα», να καταδείξει τα μιαρά στοιχεία της ανθρώπινης ιδιοσυγκρασίας και της κοινωνικής ζωής, καθώς και τις τραγικές πτυχές της ανθρώπινης κατάστασης, ώστε να αφυπνίσει τον μαθητή, να ξυπνήσει μέσα του την κοινωνική ευαισθησία, τη διανοητική άμυνα, την αγωνιστική συνείδηση.
Θα ήταν εγκληματικό εκ μέρους του να περιχαρακώσει το νέο σε μία πλάνη, στην ψευδαίσθηση της πανταχού ευδαιμονίας και ισορροπίας. Ταυτόχρονα, όμως, οφείλει να προσέξει να μην του αφαιμάξει τη νεανική αισιοδοξία και ελπίδα, να μην λερώσει το νεανικό ιδεαλισμό. Να μην καταστήσει τους νέους μεμψίμοιρους και ριψάσπιδες, ανίκανους να διακρίνουν την ομορφιά στη ζωή, να μην τους αφαιρέσει την ικανότητα και το θάρρος να ονειρεύονται, γιατί τα όνειρα είναι το εχέγγυο της νεότητας και της επιβίωσης. Οφείλει να τους προσφέρει τη μέθεξη στη θεϊκή, υπερβατική παντοδυναμία της τέχνης. Να ζωγραφίσει μπροστά στα μάτια τους το δίπολο των δύο ακραίων δυνατοτήτων της ανθρώπινης φύσης: τον άνθρωπο-δημιουργό, που αγγίζει απειλητικά τη θεία φύση, και τον άνθρωπο-εξολοθρευτή, που καταστρέφει και αυτοκαταστρέφεται, προσομοιάζοντας σε χαμερπές ζώο, τιμωρούμενος για την ύβριν του να πιστέψει έστω και για μία στιγμή ότι είναι ένας μικρός Θεός.
Αυτή η ζοφερή πλευρά του, αυτό το φρικώδες πρόσωπό του έρχεται να του υπενθυμίσει την αμείλικτη θνητότητά του. Καταδεικνύοντας τα πεπερασμένα όρια των ανθρωπίνων δυνατοτήτων και της ανθρώπινης γνώσης, ο παιδαγωγός διδάσκει την ταπεινότητα, χωρίς, όμως, να αφανίζει την άσβεστη δίψα των νέων για μάθηση. Μια μάθηση που πρέπει να επέλθει με προσωπικό κόπο και έρευνα, και όχι μέσω των επικίνδυνων ατραπών της ήσσονος προσπάθειας και της οικειοποίησης του ξένου μόχθου.
Επειδή, όμως, η γνώση ελλείψει συναισθήματος και ευαισθησίας είναι μετέωρη, αλλά και επικίνδυνη, ο παιδαγωγός πρέπει να εμποτίσει τις παιδικές ψυχές με τις αξίες της φιλαλληλίας και της εντιμότητας. Να πλάσει νέους ερωτευμένους με τον άνθρωπο, τη ζωή και τη φύση. Ειδάλλως, η γνώση αποβαίνει πυρηνική βόμβα σε χέρια αλλόφρονων και αδίστακτων ανθρώπων.
Ο δάσκαλος πρέπει να θεωρεί τον μαθητή του ικανό να πραγματώσει κάθε καλό. «Ο ιδανικός δάσκαλος είναι εκείνος που γίνεται γέφυρα για να περάσει αντίπερα ο μαθητής του. Κι όταν πια του διευκολύνει το πέρασμα, αφήνεται χαρούμενα να γκρεμιστεί, ενθαρρύνοντας τον μαθητή του να φτιάξει δικές του γέφυρες», έγραψε ο Καζαντζάκης. Η μεγαλύτερη υπερηφάνεια του δασκάλου είναι να δει τον μαθητή του να τον ξεπερνάει και να χτίζει καινούριους κόσμους. Λίγο πιο φωτεινούς. Λίγο πιο ανθρώπινους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Μίλτος Κουντουράς | Η επίσημη ιστοσελίδα του Έλληνα παιδαγωγού, miltoskountouras.gr, διαθέσιμο εδώ
