Της Χριστίνας Τάτση,
Οι τρίτοι γομφίοι ή φρονιμίτες ή σωφρονιστήρες είναι τα τελευταία δόντια που ανατέλλουν στη στοματική κοιλότητα, αφού έχει πλήρως ολοκληρωθεί ο υπόλοιπος οδοντικός φραγμός. Αυτοί βρίσκονται πίσω από τους δεύτερους γομφίους ή αλλιώς τραπεζίτες κάθε γνάθου και ονομάζονται έτσι, καθώς, συνήθως, εμφανίζονται στο στόμα μεταξύ του 17ου και 24ου έτους της ηλικίας, δηλαδή σε μία περίοδο που επέρχεται η σωφροσύνη. Οι φρονιμίτες παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη ποικιλομορφία μύλης και ρίζας από όλα τα υπόλοιπα δόντια, ενώ μάλιστα, σύμφωνα με εκτιμήσεις, σήμερα, το 35% του πληθυσμού γεννιέται χωρίς αυτούς. Μάλιστα, ο μοναδικός τρόπος ώστε να διαπιστωθεί η ύπαρξη ή η θέση τους σε περίπτωση που δεν έχουν ανατείλει είναι η λήψη είτε μίας οπισθοφατνιακής, είτε μίας πανοραμικής ακτινογραφίας.
Λέγεται πως στο παρελθόν, όπου οι άνθρωποι τρέφονταν με περισσότερο σκληρές τροφές, η αποτριβή αλλά και οι αποκλίσεις των δοντιών δημιουργούσαν τον απαραίτητο χώρο, ώστε οι τρίτοι γομφίοι να ανατείλουν χωρίς καμία δυσκολία. Αντιθέτως, στις μέρες μας, επειδή το διαιτολόγιο είναι διαφορετικό και αποτελείται από πιο μαλακές τροφές, καθώς και επειδή η ορθοδοντική θεραπεία είναι αρκετά δημοφιλής, πολλές φορές δεν παραμένει αρκετός χώρος για την πλήρη και ομαλή ανατολή των σωφρονιστήρων.
Το ερώτημα, ωστόσο, που προκύπτει είναι το εξής: Tι προβλήματα μπορεί να δημιουργήσουν οι έγκλειστοι ή ημιέγκλειστοι φρονιμίτες σε περίπτωση που δεν εξαχθούν;
Καταρχάς, η παρουσία τους φαίνεται να αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες που δημιουργούν πιέσεις στα πρόσθια δόντια. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο οι περισσότεροι ορθοδοντικοί συνιστούν την εξαγωγή τους μετά το πέρας της ορθοδοντικής θεραπείας, ώστε να μην προκληθεί μετατόπιση, στροφή ή κλίση στον υπόλοιπο φραγμό. Ακόμα, ένας ημιέγκλειστος τρίτος γομφίος, λόγω της θέσης του, τις περισσότερες φορές δεν καθαρίζεται σωστά και παραμένουν αρκετά μικρόβια, με συνέπεια αυτός να τερηδονίζεται.
Επίσης, η μη αποτελεσματική εφαρμογή της υγιεινής και η αναποτελεσματική απομάκρυνση των τροφών και μικροβίων έχει ως συνέπεια την εμφάνιση περιοδοντικών προβλημάτων και την επέκταση αυτών είτε στον διπλανό τραπεζίτη, είτε, μέσω της κυκλοφορίας του αίματος, στην καρδιά, στα νεφρά και σε άλλα όργανα, προκαλώντας έτσι συστηματικές φλεγμονές και παθήσεις. Τέλος, πιο σοβαρό πρόβλημα προκύπτει όταν ο σάκος που περιβάλλει τον έγκλειστο φρονιμίτη γεμίσει με υγρό και μεγαλώσει, ώστε να αποτελεί μία κύστη. Αυτή έχει την τάση να αυξάνεται σε μέγεθος, προκαλώντας έτσι μόνιμες βλάβες στα γειτονικά δόντια (όπως απορρόφηση των ριζών), στο σώμα της γνάθου, στα αγγεία και τα νεύρα.
Στο σημείο αυτό, κρίνεται αναγκαίο να αναφέρουμε πως οι σωφρονιστήρες που έχουν ανατείλει πλήρως, που είναι λειτουργικοί, χωρίς τερηδονική βλάβη, με υγιή ούλα και με καλή εφαρμογή στοματικής υγιεινής μπορεί να μη χρειάζονται εξαγωγή. Χρειάζονται όμως καλό οδοντικό καθαρισμό και παρακολούθηση με ακτινογραφία για να εντοπιστούν τυχόν αλλαγές με την πάροδο του χρόνου. Από την άλλη μεριά, στην περίπτωση που οι φρονιμίτες είναι έγκλειστοι ή ημιέγκλειστοι συστήνεται να αφαιρούνται χειρουργικά από έναν γναθοχειρουργό ή κάποιον εξειδικευμένο οδοντίατρο, ακόμα και στην περίπτωση που είναι ασυμπτωματικοί, διότι μη αναστρέψιμες βλάβες μπορούν να εξελίσσονται χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε.
Επιπρόσθετα, η χειρουργική αφαίρεση των φρονιμιτών είναι ευκολότερη σε νέους ασθενείς, επειδή η ρίζα τους δεν είναι τελείως διαπλασμένη, αλλά και το οστό της γνάθου είναι πιο μαλακό. Η εξαγωγή τους σε μεγαλύτερες ηλικίες γίνεται πιο δύσκολη, αφού οι ρίζες έχουν πλήρως σχηματιστεί, μπορεί να εμπλέκουν παρακείμενα νεύρα ή το ιγμόρειο και το οστό είναι πολύ πιο σκληρό. Υπάρχουν πολλές μελέτες οι οποίες δείχνουν ότι η αφαίρεση των φρονιμιτών με διαπλασμένο μόνο το 1/3 της ρίζας σχετίζεται με μικρότερο ποσοστό μετεγχειρητικών επιπλοκών, των οποίων η συχνότητα εμφάνισης αυξάνεται, ούτως η άλλως, μετά την ηλικία των 25 ετών. Επειδή, λοιπόν, κανένας δε μπορεί να προβλέψει πότε θα προκύψουν επιπλοκές από τους τρίτους γομφίους, αλλά και όταν αυτές εμφανιστούν μπορεί να είναι περισσότερο επώδυνες, είναι συνετό να αφαιρούνται νωρίς τα δόντια αυτά, προτού ξεκινήσουν να ενοχλούν.
Η διαδικασία αφαίρεσης των φρονιμιτών αποτελεί μία επέμβαση ρουτίνας για τους εξειδικευμένους ιατρούς, η οποία πραγματοποιείται γρήγορα και ανώδυνα (μόνο αίσθημα πίεσης, όχι πόνου), με την κλασική τοπική αναισθησία. Αμέσως μετά το τέλος της επέμβασης θα δημιουργηθεί εξωτερικό πρήξιμο, μία ελαφριά δυσφορία και σπάνια κάποιο αιμάτωμα. Τα συμπτώματα αυτά επιδεινώνονται τις πρώτες δύο ημέρες και κατόπιν αρχίζουν αργά και σταθερά να υποχωρούν. Η φυσιολογική μετεγχειρητική εξέλιξη προϋποθέτει τη συμμόρφωση του ασθενούς στις οδηγίες που του έχουν δοθεί. Ειδικότερα, πρέπει να λαμβάνει τη φαρμακευτική αγωγή – αντιβίωση, παυσίπονα και σε κάποιες περιπτώσεις αντιφλεγμονώδη – που του έχουν συνταγογραφηθεί, ώστε να γίνουν τα συμπτώματα ηπιότερα και να προληφθούν τυχόν επιπλοκές.
Επίσης, η εφαρμογή κρύων επιθεμάτων τις πρώτες 24 ώρες για τον περιορισμό του οιδήματος, η πιστή τήρηση των κανόνων υγιεινής, αλλά και διακοπή του καπνίσματος, τουλάχιστον, τις πρώτες 2 ημέρες εξασφαλίζουν τη γρήγορη και απρόσκοπτη επιστροφή της στοματικής κοιλότητας στη φυσιολογική της κατάσταση. Τέλος, μετά από μία βδομάδα γίνεται επανεξέταση του ασθενούς και αφαιρούνται, αν χρειάζεται, τα ράμματα. Ο ασθενής είναι υποχρεωμένος να φροντίζει την περιοχή για ένα διάστημα ακόμα 1-2 εβδομάδων, μέχρι την πλήρη επούλωσή της.
Συνεπώς, όταν οι φρονιμίτες έχουν ανατείλει φυσιολογικά στο στόμα, δε δημιουργούν κάποιο πρόβλημα και καθαρίζονται επιμελώς, η εξαγωγή τους είναι προαιρετική. Ωστόσο, συχνά, καθώς, σύμφωνα με τη θεωρία της εξελικτικής θεωρίας, τα δόντια αυτά συμπεριλαμβάνονται στα «υπολειμματικά όργανα» και δεν είναι απολύτως απαραίτητα, συστήνεται η προληπτική χειρουργική τους αφαίρεση, ώστε να μην προκύψει κάποιο από τα προβλήματα που αναφέρθηκαν προηγουμένως.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Εξαγωγή φρονιμίτη: Πώς γίνεται, πότε είναι απαραίτητη, onmed.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Surgical techniques for the removal of mandibular wisdom teeth, Cochrane Library. Διαθέσιμο εδώ
- Δημήτρης Καρακάσης, Νίκος Θ. Λαζαρίδης (2009), Στοματική και Γναθοπροσωπική χειρουργική. Εκδόσεις Αλτιντζής Αθανάσιος, Θεσσαλονίκη
