Της Περσεφόνης Βλαχούτσικου,
”I think, therefore I am”
– René Descartes
Το άρθρο που ακολουθεί αφορά μία επέκταση, μία ενίσχυση της θεματικής ενός από των πιο βασικών δοκιμίων που έχουν δημοσιευθεί, που αφορά τη μεταβαλλόμενη σχέση σώματος και αρχιτεκτονικής. Διαπραγματεύεται την αναζήτηση για τη Vita Beata, την καλή ζωή, μέσα από την παράδοση των αρχιτεκτονικών φιγούρων. Ο συγγραφέας του συγκεκριμένου κειμένου είναι ο Marco Frascari, Ιταλός αρχιτέκτονας και θεωρητικός της αρχιτεκτονικής. Το έργο του δημοσιεύθηκε ως το 8ο κεφάλαιο του βιβλίου «Ο κοινωνικός ρόλος της Αρχιτεκτονικής» το 2012. Μέχρι και σήμερα αποτελεί οδηγό για τις σύγχρονες κατασκευές παραθέτοντας απόψεις περισσότερο σχετικά με το πώς θα δημιουργηθεί ένας χώρος που θα ανταποκρίνεται στις συναισθηματικές ανάγκες του κατοίκου και λιγότερο με την οικοδομική και χωροταξική τους λεπτομέρεια.
Στις μέρες μας, η σύγχρονη αρχιτεκτονική που διαμορφώνεται γύρω μας προσφέρει έναν απίστευτο αριθμό χώρων για πολλές δραστηριότητες. Η ψυχαγωγία, η προετοιμασία και το σερβίρισμα του φαγητού, ο ύπνος, η εργασία, τα ψώνια και τα αθλήματα είναι μερικές από αυτές. Ωστόσο, μόνο μερικά μέρη είναι διαμορφωμένα πάνω στην ανάγκη της σκέψης, της ηρεμίας. Σύμφωνα με τον M. Frascari, μόνο η παρουσία χώρων που επιτρέπουν τη σκέψη μπορεί να κάνει εφικτή μια «καλή ζωή». Σε τέτοια μέρη λαμβάνει χώρα η αναζήτηση της ευτυχίας και της κατάπληξης. Ο εγκέφαλός μας, σε συνδυασμό με το σώμα μας, αναζητά και αποκτά την καλλιτεχνική και επιστημονική γνώση μέσω του σχηματισμού εννοιών και εμπειριών γύρω μας. Οι γνώσεις αυτές διατάσσονται σε μία δομημένη κοσμοποίηση και η σειρά των θέσεών τους είναι διαθέσιμη σε εμάς λόγω της αιτιακής και μηχανιστικής μας άποψης για τον κόσμο.
Η λέξη «κοσμο-ποίηση» μπορεί να περιγραφεί ως «κοσμο-δημιουργία». Ο κόσμος δεν είναι μόνο το φυσικό σύμπαν αλλά και ένα σύνολο από κοινωνικά στοιχεία, ένα σύστημα εννοιών που δημιουργείται από μία ομάδα ανθρώπων κάθε μέρα. Με αυτόν τον τρόπο, ο σχηματισμός των μορφών και των οικιστικών κελυφών παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην ενσωμάτωσή τους στον κοινωνικό κόσμο. Επομένως, μία αρχιτεκτονική κοσμο-δημιουργία είναι ένα σύνολο ιδεών που θέτουν οι αρχιτέκτονες στον κόσμο, έτσι ώστε να επιτευχθεί μία αρχιτεκτονική σύνθεση.
Η κατασκευή της αίσθησης που δίνει η σύνθεση κατέχει δύο έννοιες. Αρχικά, είναι το αποτέλεσμα του συνδυασμού των υλικών, των υφών και των δομών με τις οποίες διαμορφώνεται μία οικιστική εικόνα. Κατά δεύτερον, ανταποκρίνεται στην έκφραση των πέντε αισθήσεων του ανθρώπου και άρα γίνεται άμεσα αντιληπτή κατά τη χρήση των χώρων. Ένα μέρος του αντιληπτικού συστήματος του μυαλού ψάχνει για κατανοητές πληροφορίες, ενώ το άλλο μέρος αναζητά έννοιες φιλοσοφικές και κοινωνικές. Θα θέλαμε να έχουμε μία φυσική και ιδεατή σύνδεση με το περιβάλλον μέσα από την αρχιτεκτονική. Θα θέλαμε να ζούμε σε χώρους μέσα από τους οποίους θα μπορούσαμε να δούμε τη ζωή και την καθημερινότητα πιο απλά, πιο όμορφα. Αν υποθέσουμε πως βιώνουμε δύο διαφορετικά είδη περιβάλλοντος, το φυσικό και το οικιστικό, θα θέλαμε να συνδεόμαστε τόσο με το φυσικό περιβάλλον όσο και με τον αρχιτεκτονικό χώρο που διαμένουμε.
Πολλοί σύγχρονοι αρχιτέκτονες δεν σέβονται αυτήν την απίστευτη δυική επιθυμία ενσάρκωσης του σώματος τόσο στον κλειστό όσο και στον υπαίθριο χώρο. Δημιουργούν κτιριακά συγκροτήματα, τα οποία ανταποκρίνονται μόνο σε μία ιδανική επιθυμία. Για παράδειγμα, εμφανίζονται μορφές άριστα τοποθετημένες στο έδαφος, άμεσα κατανοητές και προσβάσιμες, αλλά χωρίς κατάλληλη εσωτερική διαμόρφωση ώστε να προκύψουν λειτουργίες που θα διευκολύνουν την ανθρώπινη καθημερινότητα. Ικανοποιείται, ουσιαστικά, μόνο ο ναρκισσισμός των αρχιτεκτόνων εφόσον ακολουθείται η διαφήμιση και η φωτογραφία του ολοκληρωμένου έργου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Καλύπτεται μόνο η ενσάρκωση του κτιρίου στο περιβάλλον και ο άνθρωπος απλώς καλείται να κατοικήσει μία ξένη για αυτόν δομή. Στις περισσότερες περιπτώσεις, αργεί σημαντικά η κατανόηση και η προσαρμογή του ατόμου στο εκάστοτε χωρικό περιβάλλον ή ακόμα κάποιες φορές δεν επιτυγχάνεται ποτέ.
Παλαιότερα, οι αρχιτέκτονες ήταν περισσότερο συνυφασμένοι με την ιδέα του ότι η σκέψη ολοκληρώνεται επαρκώς μέσα στο περιβάλλον και όχι σε έναν χώρο που περικλείει διαφορετικού είδους δραστηριότητες, και έτσι μπορούσαν και δημιουργούσαν κατοικίες που κάλυπταν περισσότερο τις συναισθηματικές ανάγκες του ανθρώπου. Έδιναν σημασία στη διαμόρφωση σκέψης και στην ύπαρξη ηρεμίας για να φτάσουν όσο πιο κοντά στην «καλή ζωή». Για παράδειγμα αν δούμε μερικά αρχιτεκτονικά έργα προηγούμενων δεκαετιών, οι «κενοί» χώροι του σπιτιού, όπως οι χώροι γραφείων και καθιστικού (χωρίς τραπεζαρία και άλλα «περιττά» έπιπλα) ήταν αρκετοί — ή αρκετά μεγάλοι — για να διαμορφώσουν από μόνοι τους ένα «φυσικό» περιβάλλον.
Με βάση τα λεγόμενα του συγγραφέα, αν οι αρχιτέκτονες συνεχίσουν να σχεδιάζουν κτίρια χωρίς να υπάρχει ο κύριος σκοπός της δημιουργίας χώρων σκέψης, τα αποτελέσματα θα είναι συντριπτικά για το ανθρώπινο πολιτισμό. Στο δομημένο περιβάλλον, δεν θα υπάρχει χώρος για κίνηση. Η σκέψη δεν θα σταματήσει όμως η ατομική επιθυμία για αναζήτηση διαφορετικών εννοιών θα κοπεί. Η κοινωνία θα πασχίζει να διαμορφώνει ενοχλητικά κτίρια που θα ικανοποιούν μόνο μερικές από τις λειτουργίες της καθημερινότητας.
Πρέπει πάντα να θυμόμαστε πως το σώμα μας, οι εμπειρίες μας δεν εξαρτώνται, δεν διαμορφώνονται και κυρίως δεν υπάρχουν μόνο στις αυστηρές δομές που υπάρχουν γύρω μας, αλλά από την ελευθερία του να μπορούμε να κρίνουμε, να σκεφτόμαστε και να πράττουμε.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- The cultural role of Architecturε, Chapter 8: De Beata Architectura, Places for Thinking, Marco Frascari,2012, Routledge
