Του Δημήτρη Πατσιαβά,
Η πνευματική ιδιοκτησία προστατεύει κάθε πρωτότυπο πνευματικό δημιούργημα λόγου, τέχνης ή επιστήμης, που εκφράζεται με οποιαδήποτε μορφή, ιδίως τα γραπτά ή προφορικά κείμενα, τις μουσικές συνθέσεις, με κείμενο ή χωρίς, τα θεατρικά έργα, με μουσική ή χωρίς, τις χορογραφίες και τις παντομίμες, τα οπτικοακουστικά έργα, τα έργα των εικαστικών τεχνών, στα οποία περιλαμβάνονται τα σχέδια, τα έργα ζωγραφικής και γλυπτικής, τα χαρακτικά έργα και οι λιθογραφίες, τα αρχιτεκτονικά έργα, οι φωτογραφίες, τα έργα των εφαρμοσμένων τεχνών, οι εικονογραφήσεις, οι χάρτες, τα τρισδιάστατα έργα που αναφέρονται στη γεωγραφία, την τοπογραφία, την αρχιτεκτονική ή την επιστήμη.
Επίσης, τις μεταφράσεις, τις διασκευές, τις προσαρμογές, άλλες μετατροπές έργων ή εκφράσεων της λαϊκής παράδοσης και τις συλλογές έργων ή συλλογές εκφράσεων της λαϊκής παράδοσης ή απλών γεγονότων και στοιχείων, όπως οι εγκυκλοπαίδειες και οι ανθολογίες, εφόσον η επιλογή ή η διευθέτηση του περιεχομένου τους είναι πρωτότυπη. Επίσης, το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύει τις βάσεις δεδομένων, οι οποίες, λόγω της επιλογής ή διευθέτησης του περιεχομένου τους, αποτελούν πνευματικά δημιουργήματα. Η προστασία αυτή δεν εκτείνεται στο περιεχόμενο των βάσεων δεδομένων και δεν θίγει κανένα από τα δικαιώματα που υφίστανται στο περιεχόμενο αυτό. Προστατεύονται, επίσης, τα προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών και το προπαρασκευαστικό υλικό του σχεδιασμού τους. Η προστασία παρέχεται σε κάθε μορφή έκφρασης ενός προγράμματος ηλεκτρονικού υπολογιστή.
Αυτά ορίζονται στο άρθρο 2 του ν. 2121/1993, ως το αντικείμενο του δικαιώματος της πνευματικής ιδιοκτησίας. Συνοπτικά λοιπόν, προστατεύονται με βάση τις διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας τα έργα λόγου, τέχνης, επιστήμης που έχουν μορφή και παρουσιάζουν πρωτοτυπία. Το σύνολο των έργων αυτών, υπό την ομπρέλα της πνευματικής ιδιοκτησίας και τα άυλα αγαθά των εμπορικών σημάτων, των εφευρέσεων, των βιομηχανικών σχεδίων κλπ., υπό την ομπρέλα της βιομηχανικής ιδιοκτησίας, συνθέτουν το «πάζλ» της Διανοητικής Ιδιοκτησίας.
Ανάμεσα στις διαφορές των έργων βιομηχανικής και πνευματικής ιδιοκτησίας υπάγεται και η διαδικασία και ο τρόπος κατοχύρωσης ενός έργου από τον δημιουργό/δικαιούχο του. Στα έργα βιομηχανικής ιδιοκτησίας, τα οποία ανήκουν στο τυπικό σύστημα, αρκεί η καταχώρισή τους. Τα εμπορικά σήματα καταχωρίζονται στο Υπουργείο Ανάπτυξης και Επενδύσεων (αν πρόκειται για εθνικά σήματα), στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διανοητικής Ιδιοκτησίας (EUIPO) ή στον Παγκόσμιο Οργανισμό Διανοητικής Ιδιοκτησίας (WIPO), αν πρόκειται για ευρωπαϊκά ή διεθνή σήματα αντίστοιχα, ενώ οι εφευρέσεις καταχωρίζονται στον Οργανισμό Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας (Ο.Β.Ι.). Συνεπώς, η προστασία τους, σύμφωνα με τις εκάστοτε διατάξεις κάθε έργου, ξεκινάει από τη στιγμή της καταχώρισής τους στον αρμόδιο Οργανισμό ή φορέα.
Το ίδιο, όμως, δεν ισχύει και για τα έργα πνευματικής ιδιοκτησίας, που αποτελούν έργα του ουσιαστικού συστήματος. Τόσο βάσει της εθνικής νομοθεσίας (άρθρο 6 παρ. 2 ν.2121/93) όσο και του διεθνούς δικαίου (άρθρο 5 παρ. 2 της Διεθνούς Σύμβασης της Βέρνης), η απόλαυση και η άσκηση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας δεν υπόκεινται σε καμία διατύπωση. Δεν απαιτείται, συνεπώς, η τήρηση κάποιας τυπικής διαδικασίας ή η σύμπραξη κάποιας κρατικής ή μη υπηρεσίας για την αναγνώριση των δικαιωμάτων. Γίνεται αμέσως αντιληπτό ότι δημιουργείται ένα ζήτημα σχετικά με την απόδειξη του δημιουργού ενός έργου αναφορικά με την πατρότητα του τελευταίου. Πώς, λοιπόν, ο συγγραφέας ενός βιβλίου θα ασκήσει τα δικαιώματα επί του έργου του, αν δεν μπορεί να αποδείξει την πατρότητα του έργου, εφόσον δεν το έχει καταχωρίσει κάπου; Πώς ένας προγραμματιστής θα εμποδίσει την «κλοπή» του λογισμικού που έχει δημιουργήσει;
Στην πράξη, υφίστανται ορισμένες πρακτικές, οι οποίες, όμως, δεν αποτελούν «κατοχύρωση» του έργου, αλλά έχουν ως σκοπό τη βεβαίωση ύπαρξης ενός συγκεκριμένου έργου μία δεδομένη χρονική στιγμή, προκειμένου να ενισχυθεί η θέση του δημιουργού και να αποδειχθεί η πατρότητα ενός έργου. Η βεβαίωση της χρονολογίας δημιουργίας ενός έργου έχει σημασία, ώστε να κριθεί πότε ξεκινάει και πότε λήγει η προστασία του. Τα δικαιώματα του δημιουργού ενός έργου πνευματικής ιδιοκτησίας διαρκούν όσο η ζωή του δημιουργού και 70 έτη μετά τον θάνατό του. Επειδή, όμως, οι πρακτικές αυτές δεν συνίστανται σε κατοχύρωση και δεν έχουν κάποιον συστατικό χαρακτήρα, επιδέχονται ανταπόδειξης σε περίπτωση δικαστικής διαφοράς και εκτιμώνται ελεύθερα από τον Δικαστή.
Αρχικά, υπάρχει η δυνατότητα κατάθεσης του πνευματικού δημιουργήματος ενώπιον συμβολαιογράφου. Με τον τρόπο αυτό βεβαιώνεται η χρονολογία και η πατρότητα του έργου, δεν γίνεται, όμως, ουσιαστικός έλεγχος επί του έργου, καθώς ο συμβολαιογράφος δεν είναι αρμόδιος να κρίνει αν το έργο είναι πρωτότυπο, ή όχι, ή αν πληροί τις λοιπές προϋποθέσεις που θέτει ο νόμος.
Η δεύτερη πρακτική είναι η αποστολή συστημένης επιστολής με αποστολέα και παραλήπτη τον ίδιο τον δημιουργό (παραλήπτης μπορεί να είναι και τρίτο πρόσωπο). Η επιστολή αυτή θα περιλαμβάνει το έργο και θα φυλαχθεί κλειστή, μέχρι να χρησιμοποιηθεί ενώπιον Δικαστηρίου, αν φυσικά προκύψει δικαστική διένεξη. Η επιστολή, μαζί με την απόδειξή της, θα προσκομιστεί στον Δικαστή, ο οποίος θα βεβαιώσει το περιεχόμενό της και θα κρίνει ελεύθερα ως προς αυτό.
Η τρίτη και πιο σύγχρονη πρακτική για τη βεβαίωση της χρονικής στιγμής δημιουργίας του έργου είναι αυτή της ηλεκτρονικής χρονοσήμανσης του έργου, την οποία έχει δημιουργήσει ο Οργανισμός Πνευματικής Ιδιοκτησίας (Ο.Π.Ι.), προκειμένου να βεβαιώνεται η χρονολογία των έργων των δημιουργών. Ο Ο.Π.Ι. ταυτοποιεί μοναδικά το έργο σε ψηφιακή ή ψηφιοποιημένη μορφή και καταγράφει την ακριβή ημερομηνία και ώρα της υποβολής του.
Σε μία εποχή που, λόγω της τεχνολογικής εξέλιξης και επικράτησης, όλο και περισσότερα έργα πνευματικής ιδιοκτησίας χρησιμοποιούνται παράνομα και τα δικαιώματα των δημιουργών τους προσβάλλονται συνεχώς, οι πρακτικές αυτές μπορούν να φανούν εξόχως χρήσιμες στους τελευταίους, ώστε να προασπίσουν, όσο το δυνατόν περισσότερο, τα δικαιώματα επί των έργων τους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- «Κατοχύρωση» της πνευματικής ιδιοκτησίας και πρακτικοί τρόποι διασφάλισης της προστασίας της – Back to the basics, διαθέσιμο εδώ
- Οργανισμός Πνευματικής Ιδιοκτησίας (Ο.Π.Ι), διαθέσιμο εδώ
