Της Ειρήνης Διακρούση,
Το διάστημα 1897-1909 ήταν πολύ δύσκολο για την Ελλάδα. Η ήττα του ελληνικού στρατού στον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο του 1897, η επιβολή Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου (ΔΟΕ) το 1898 και η βαριά φορολογία και ανέχεια που καταπίεζαν τον ελληνικό λαό δημιούργησαν ένα κλίμα δυσαρέσκειας τόσο απέναντι στον Βασιλιά Γεώργιο Α’ όσο και κατά της κυβέρνησης του Γεωργίου Θεοτόκη. Στον στρατό, υπό την ηγεσία του Διαδόχου Κωνσταντίνου και των Πριγκίπων Νικολάου και Ανδρέα, επικρατούσε μία αποδιοργάνωση, ενώ στα ανώτερα κλιμάκια προάγονταν οι ευνοούμενοι του Παλατιού.
Η κατάσταση αυτή, σε συνδυασμό με τις συγκρούσεις των ελληνικών και βουλγαρικών στρατευμάτων στη Μακεδονία και την Επανάσταση των Νεότουρκων το 1908, οδήγησε πολλούς στρατιωτικούς στη σύσταση μυστικών οργανώσεων. Στα τέλη του Ιουνίου του 1909, οι τρεις οργανώσεις συνενώθηκαν σε μία με το όνομα «Στρατιωτικός Σύνδεσμος», της οποίας η επιρροή διευρύνθηκε με την ένταξη στελεχών του Ναυτικού και της Χωροφυλακής. Στις 15 Αυγούστου του 1909, εκδηλώθηκε Κίνημα στο Γουδί με αίτημα την εφαρμογή του προγράμματος, το οποίο δεν αποσκοπούσε στην ανατροπή του πολιτεύματος, αλλά περιείχε αιτήματα για την αναδιοργάνωση των ενόπλων δυνάμεων, την εξυγίανση της διοίκησης και την κατάργηση της ευνοιοκρατίας. Ο πρωθυπουργός Δημήτριος Ράλλης παραιτήθηκε και στη θέση του διορίστηκε ο Κυριακούλης Μαυρομιχάλης, με σκοπό να εφαρμόσει το πρόγραμμα αυτό.
Η κυβέρνηση Μαυρομιχάλη κατέρρευσε και ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος κάλεσε τον Ελευθέριο Βενιζέλο, Κρητικό δικηγόρο, που το όνομά του είχε γίνει γνωστό από την ηγετική του δράση στην Επανάσταση του Θερίσου, να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας. Ο Βενιζέλος αρνείται την πρωθυπουργία, ωστόσο, έρχεται στην Αθήνα για να εργαστεί υπέρ του Κινήματος. Υποστήριζε την αναθεώρηση του Συντάγματος και τάχθηκε κατά της αλλαγής του πολιτειακού καθεστώτος. Χρειάστηκαν δύο εκλογές μέχρι ο Βενιζέλος να αναλάβει τα ηνία της χώρας και να προχωρήσει τη Συνταγματική Αναθεώρηση. Στις εκλογές της 28ης Νοεμβρίου του 1910, το Κόμμα των Φιλελευθέρων με αρχηγό τον Βενιζέλο διεκδίκησε τις 307 από τις 362 έδρες (με αποχή των παλαιών κομμάτων). Έτσι, η Β’ Διπλή Αναθεωρητική Βουλή, που αναδείχθηκε από τις εκλογές, πραγματοποίησε με γρήγορους ρυθμούς την Αναθεώρηση του Συντάγματος του 1864.
Η μεταβολή αυτή, παρότι ονομάστηκε «Αναθεώρηση του Συντάγματος», δεν ήταν σύμφωνη με τη διάταξη του άρθρου 107 του Συντάγματος του 1864. Η ανάγκη αναθεώρησης διαπιστώθηκε από μία μονή Βουλή (τον Φεβρουάριο του 1910) και όχι από δύο συνεχόμενες, ενώ η αναθεώρηση δεν συντελέστηκε από την Α’ Αναθεωρητική Βουλή, που εκλέχθηκε τον Αύγουστο του 1910, αλλά αφού αυτή διαλύθηκε, μετά από δύο μόλις μήνες από την Β’ Αναθεωρητική Βουλή, ύστερα από νέες εκλογές τον Νοέμβριο του 1910. Επομένως, επρόκειτο για αντισυνταγματική Αναθεώρηση.
Η Αναθεώρηση του 1911, η οποία δημοσιεύθηκε την 1η Ιουνίου του ίδιου έτους, επέφερε σημαντικές αλλαγές στο πολίτευμα. Εισήχθησαν νέα κωλύματα εκλογιμότητας, βάσει των οποίων δημόσιοι και στρατιωτικοί υπάλληλοι δεν μπορούσαν να αναδειχθούν βουλευτές, κατοχυρώθηκε η μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων και η περαιτέρω κατοχύρωση της δικαστικής ανεξαρτησίας. Ο έλεγχος του κύρους των εκλογών, ο οποίος ανήκε στην αρμοδιότητα της Βουλής, που αποφάσιζε με πολιτικά κριτήρια, ανατέθηκε στο δικαστήριο, το Εκλογοδικείο. Αυτή η μεταβολή θα αρκούσε από μόνη της, για να χαρακτηριστεί η Αναθεώρηση του 1911 ως άσκηση συντακτικής εξουσίας, αφού η περί αναθεώρησης διάταξη του άρθρου 107 του Συντάγματος του 1864 ήταν η πλέον «θεμελιώδης» και μη αναθεωρήσιμη διάταξη του Συντάγματος αυτού. Επίσης, ιδρύθηκε Δικαστήριο Συγκρούσεως Καθηκόντων και Δικαστήριο Κακουργοδικίας, απλουστεύθηκε η νομοθετική και αναθεωρητική διαδικασία και ενισχύθηκαν οι εγγυήσεις ατομικών δικαιωμάτων.
Ωστόσο, δεν άλλαξαν οι διατάξεις του Συντάγματος του 1864 που αφορούσαν τον διορισμό και την παύση της Κυβέρνησης, καθώς και τη διάλυση της Βουλής. Δεν προβλέφθηκε ρητά ούτε η υποχρέωση της κυβέρνησης να ζητά ψήφο εμπιστοσύνης και να παραιτείται, αν δεν τη λάβει ή αν υπερψηφιστεί η πρόταση μομφής εναντίον της.
Ο Εθνικός Διχασμός του 1915 έφερε το τέλος του δημοκρατικού κλίματος, που προσπάθησε να κατοχυρώσει η Συνταγματική Αναθεώρηση του 1911. Η έντονη διαμάχη μεταξύ του πρωθυπουργού Βενιζέλου και του (πλέον) Βασιλιά Κωνσταντίνου οδήγησε τις δυο αντιμαχόμενες πλευρές σε συνεχείς παραβάσεις στο Σύνταγμα. Ο Εθνικός Διχασμός πήρε τεράστιες διαστάσεις και σημάδεψε την ιστορία της χώρας σε όλη τη διάρκεια του Μεσοπολέμου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Διαμαντής, Γιάννης (2020), Eλευθέριος Βενιζέλος: To Kίνημα στο Γουδί, η άφιξη στην Αθήνα και η αφετηρία μιας λαμπρής πορείας, in.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Ime.gr, Η συνταγματική αναθεώρηση του 1911. Διαθέσιμο εδώ
- Μηχανή του Χρόνου, Οι στρατιωτικοί υποχρεώνουν τους πολιτικούς να ψηφίσουν νόμους και αλλάζουν την ιστορία της χώρας. Το Κίνημα στο Γουδί που στήριξε ο λαός. Διαθέσιμο εδώ
- Σπυρόπουλος, Φίλιππος (2020), Συνταγματικό Δίκαιο, Αθήνα: Εκδόσεις Σάκκουλα
- Χρυσόγονος, Κώστας (2014), Συνταγματικό Δίκαιο, Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Σάκκουλα
