Της Αγγελικής Λιάμα,
Η ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας συναντάται σε μια συχνότητα της κλίμακας 1 ανά 200 άτομα, σύμφωνα με τελευταίες ερευνητικές μελέτες. Το εντυπωσιακό σε αυτήν τη συχνότητα είναι ότι το 75% των ατόμων που εμφανίζουν τη διαταραχή αυτή είναι άνδρες! Επιπλέον, οι ειδικοί επισημαίνουν πως στη σύγχρονη εποχή της κυριαρχίας των social media, το ποσοστό των ατόμων που θα παρουσιάσουν ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας θα αυξηθεί ραγδαία!
Ποια είναι, άραγε, τα χαρακτηριστικά ενός ατόμου που βιώνει αυτήν τη διαταραχή; Το κυρίαρχο χαρακτηριστικό των ανθρώπων αυτών είναι ότι βιώνουν μια διογκωμένη αίσθηση του εγώ, ένα αίσθημα μεγαλείου και, ως εκ τούτου, έχουν διαρκή ανάγκη για επιβεβαίωση και θαυμασμό από τον περίγυρό τους, νιώθοντας μάλιστα αδικημένοι και βαθιά πληγωμένοι όταν αυτό δεν συμβαίνει. Έπειτα, τα άτομα αυτά είναι υπερευαίσθητα στην κριτική και επιθυμούν προνομιακή μεταχείριση, καθώς φαντασιώνονται πως την αξίζουν λόγω της ιδιαιτερότητάς ή ανωτερότητάς τους, είναι συναισθηματικά ανώριμοι και δεν δύνανται να αναλάβουν τις ευθύνες των πράξεών τους, ενώ, τέλος, χρησιμοποιούν πληθώρα στρατηγικών χειραγώγησης προκειμένου να κατευθύνουν τους γύρω τους και να ωθήσουν τα πράγματα κατά το συμφέρον τους.
Όσον αφορά τις στρατηγικές χειραγώγησης που θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει ένας νάρκισσος, παρατηρείται πως αυτές είναι στρατηγικές ψυχολογικής αλλά και λεκτικής βίας, βέβαια, μετά από κάποια κλιμάκωση μπορούν να λάβουν και διαστάσεις σωματικής βίας και κακοποίησης. Κάποιες από τις κυρίαρχες στρατηγικές είναι το να παρουσιάζουν αυτά τα άτομα στα πρώτα στάδια των σχέσεών τους υπερβολική αγάπη και πολύ θερμά συναισθήματα, για να αποπροσανατολίσουν το άλλο άτομο. Ύστερα, πολύ συχνή στρατηγική αποτελεί η συνεχής εναλλαγή συναισθημάτων και στάσεων, η σιωπηλή μεταχείριση και η πλήρης αδιαφορία για τους άλλους, όταν δεν ικανοποιούνται ή προκύπτει κάτι απρόβλεπτο, και τέλος το “gaslighting” που αξίζει να συζητηθεί περαιτέρω.
Το gaslighting εμφανίζεται και παίρνει το όνομά του από την ταινία Gaslight του 1944, όπου βλέπουμε έναν άντρα να προσπαθεί τεχνηέντως να αποκρύψει από τη σύζυγό του ότι είναι εγκληματίας, χρησιμοποιώντας τη συγκεκριμένη στρατηγική τεχνική και κάνοντάς τη να πιστεύει πως έχει παραισθήσεις και τίποτα από αυτά δεν συμβαίνει στην πραγματικότητα. Αναλυτικότερα, σε αυτήν τη στρατηγική παρατηρείται μια μορφή χειραγώγησης κατά την οποία το ένα άτομο, προκειμένου να ανακτήσει τον έλεγχο ή να επιδιώξει τα συμφέροντά του, ανάλογα με την περίσταση διαστρεβλώνει την πραγματικότητα, κάνοντας το άλλο εμπλεκόμενο άτομο να αμφισβητεί την κατάσταση και τα συναισθήματά του και να νιώθει «τρελός».
Χρησιμοποιούνται, λοιπόν, πολύ συχνά από τα άτομα με ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας σε μια απέλπιδα προσπάθειά τους να προστατεύσουν το εγώ τους, να αμυνθούν απέναντι σε κάτι και να παρουσιάσουν τον εαυτό τους ως τέλειο, διατηρώντας την ψευδαίσθηση της μεγαλειώδους εικόνας που έχουν δημιουργήσει. Επομένως, το να διαστρεβλώσουν την πραγματικότητα είναι η ναρκισσιστική τους άμυνα απέναντι σε ό,τι απειλεί την αυτοεικόνα τους και την αντίληψή τους απέναντι σε τρίτα άτομα και εξωτερικά ερεθίσματα.
Το ναρκισσιστικό άτομο, λοιπόν, στο gaslighting χρησιμοποιεί πολλά εργαλεία, όπως το να αρνείται την πραγματικότητα, να αλλάζει κουβέντα σε καυγάδες προκειμένου να αποφύγει να εκτεθεί ή να κατηγορεί κάποιον άλλον για την αρνητική έκβαση μιας κατάστασης. Επιπροσθέτως, χρησιμοποιεί τα λάθη των άλλων σε καυγάδες, προκειμένου να ανακτήσει τον έλεγχο ή να θυματοποιηθεί, ισχυριζόμενο πως οι προθέσεις του ήταν καλές και ότι το άλλο άτομο παρερμήνευσε τη συμπεριφορά του, ενώ μειώνει τη βαρύτητα των πράξεών του συγκρίνοντάς τες με άλλες καταστάσεις και αποφεύγει πάση θυσία να ζητήσει συγγνώμη. Τέλος, χρησιμοποιεί τα άτομα κατά το συμφέρον του και προσπαθεί να τους δημιουργήσει ως απόηχο ενοχές, κάνοντάς τους να νομίζουν πως τα συναισθήματά τους δεν είναι έγκυρα ή πως αντιδρούν υπερβολικά στις καταστάσεις.
Το φαινόμενο αυτό αφήνει ανεξίτηλα τα σημάδια του στα άτομα που το δέχτηκαν και βίωσαν αυτήν την εμπειρία. Η υπερανάλυση, το να αναμηρυκάζουν κάθε λεπτομέρεια προσπαθώντας να καταλάβουν τι πήγε λάθος, το αίσθημα κενού, η αυτο-αμφισβήτηση που βιώνουν ως αποτέλεσμα της διαστρέβλωσης της αντίληψής τους είναι κάποιες από τις επιπτώσεις αυτής της ναρκισσιστικής στρατηγικής. Μακροπρόθεσμα, παρατηρείται χρόνιο στρες, τραύμα, προβλήματα εμπιστοσύνης και σωματικά συμπτώματα του άγχους που προκάλεσε αυτή η επώδυνη και εξαντλητική συναισθηματικά εμπειρία.
Κλείνοντας, λοιπόν, το κεφάλαιο του gaslighting, είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσουμε πως όσοι δέχτηκαν αυτήν την κακοποιητική συμπεριφορά δεν είναι υπαίτιοι για αυτό, ούτε πρόκειται για αποτέλεσμα δικών τους λανθασμένων χειρισμών, αλλά για μια διαταραχή προσωπικότητας του άλλου ατόμου, που υπόκειται καθαρά στον έλεγχο εκείνων. Επειδή, όμως, οι ανθρώπινες σχέσεις είναι όσο ποτέ άλλοτε περίπλοκες και τα σημάδια κακοποίησης μας αλλάζουν τη ζωή κατόπιν τέτοιων εμπειριών, οφείλουμε να έχουμε ανοιχτές κεραίες και να αφουγκραζόμαστε καλά τις καταστάσεις. Στη συνθήκη του gaslighting, είναι σημαντικό να επιμείνει κανείς να μιλά για τα συναισθήματά του εμμένοντας στο ότι έχουν αξία κι είναι έγκυρα, αλλά και να τεθούν όρια απέναντι στην κακοποιητική χειραγώγηση του άλλου ατόμου. Σε κάθε περίπτωση, όταν δεν μπορεί να βρεθεί κοινό έδαφος, η αποχώρηση από τέτοιες σχέσεις, η αποδοχή του βιώματος και η αυτοσυμπόνια είναι τα πιο βοηθητικά πράγματα που μπορεί κανείς να κάνει.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ναρκισσιστική προσωπικότητα: η αίσθηση τελειότητας, η κατάρρευση από την κριτική και η εύθραυστη αυτοεκτίμηση, psychologynow.gr. Διαθέσιμο εδώ
- What Is Gaslighting?, verywellmind.com. Διαθέσιμο εδώ
