Του Γεράσιμου Αυγερινού,
Στις 4 Αυγούστου 2020, η ροή των ειδήσεων σε όλα τα διεθνή και εγχώρια μέσα ενημέρωσης διακόπηκε ξαφνικά, για τη μετάδοση ενός εκτάκτου γεγονότος. Επρόκειτο για τις 2 εκρήξεις που πυροδοτήθηκαν στο λιμάνι της Βηρυτού, λόγω ανάφλεξης σε αποθήκη, όπου, από το 2013, φυλάσσονταν «ξεχασμένοι», σε ακατάλληλες συνθήκες, 2.750 τόνοι νιτρικού αμμωνίου. Άμεσα προκλήθηκε ο θάνατος 203 ανθρώπων, ενώ 6.500 τραυματίστηκαν και 300.000 πολίτες έμειναν άστεγοι!
Ωστόσο, πέραν της προφανούς και οξύτατης ανθρωπιστικής κρίσης, οι συνέπειες της εν λόγω τραγωδίας στο πολιτικό σκηνικό της χώρας ήταν δριμείες και συνεχίζουν να διαμορφώνουν έντονες δυναμικές, εν όψει των επικείμενων εκλογών της 15ης Μαΐου 2022. Και αυτό συμβαίνει, διότι για τον μέσο Λιβανέζο, ο οποίος, ακούγοντας την πρώτη έκρηξη, έζησε ξανά το θρίλερ της δολοφονίας του Πρωθυπουργού Rafic Hariri με ρουκέτα, η έκρηξη της 4ης Αυγούστου αντιπροσωπεύει όλες τις παθογένειες του ήδη διολισθαίνοντος λιβανέζικου πολιτικού συστήματος. Η έκρηξη των 2750 «ξεχασμένων» τόνων εκρηκτικού υλικού στην καρδιά της πόλης ήταν αποτέλεσμα της αδιαφορίας για την κοινωνία ενός σεχταριστικού πελατειακού συστήματος, σε ένα αποδυναμωμένο κράτος, που επί σειρά ετών αμέλησε να συγκροτήσει επιτροπή διαχείρισης του λιμανιού, ενώ, παρά την κατάρρευση της κυβέρνησης, οι άνθρωποι που έχασαν τους συγγενείς τους φοβούνται ότι δεν θα αποδοθούν ευθύνες. Γιατί ο Λίβανος έφτασε σε αυτό το σημείο; Τι ακολούθησε; Ποιο είναι το διακύβευμα των πρώτων εκλογών μετά τις μαζικές εξεγέρσεις;
Ο Λίβανος είναι ένα κράτος με 18 επίσημες θρησκείες, των οποίων οι κοινότητες οργώνονται σε φατρίες που αντιμετωπίζουν καχύποπτα η μία την άλλη και κάθε μία συνδέεται με ένα μεγάλο παραδοσιακό κόμμα. Αυτή η κατάσταση σχετίζεται με τον τρόπο που συνενώθηκε η λιβανέζικη επικράτεια και έχει κληροδοτηθεί από τη γαλλική αποικιοκρατία με στόχο την προστασία των μειονοτήτων, αλλά είναι η αιτία του πελατιασμού και του νεποτισμού στη χώρα. Με τη συμφωνία του Ταΐφ, που τερμάτισε τον εμφύλιο πόλεμο, δημιουργήθηκε ένα σύστημα κατανομής της εξουσίας, όπου ο Πρωθυπουργός προέρχεται από τους Σουνίτες, ο Πρόεδρος από τους Μαρωνίτες και ο Πρόεδρος της Βουλής από τους Σιίτες. Οι βουλευτές εκλέγονται από τις σέχτες και έτσι Χριστιανοί και Μουσουλμάνοι εκπροσωπούνται στο Κοινοβούλιο με ίσο αριθμό μελών.
Η χώρα έχει υποστεί συριακή και ισραηλινή κατοχή. Μετά τη δολοφονία του Πρωθυπουργού Rafic Hariri το 2005, δημιουργήθηκαν 2 μεγάλες κομματικές συμμαχίες που δεσπόζουν στην πολωμένη πολιτική σκηνή. Ο αντισυριακός και, εν μέρει, δυτικότροπος συνασπισμός της 14ης Μαρτίου με ηγετική θέση του Σουνιτικού κόμματος «Μελλοντική Κίνηση», χρηματοδοτούμενο από τη Σαουδική Αραβία, του πρώην Πρωθυπουργού Saad Hariri, σε σύμπραξη με την «Πατριωτική κίνηση» των Μαρωνιτών και στην αρχή, το Προοδευτικό Σοσιαλιστικό Κόμμα έχει κυβερνήσει επί σειρά ετών τη χώρα. Ο Saad Hariri αναγκάστηκε να παραιτηθεί μετά από λαϊκές εξεγέρσεις, εναντίον της αύξησης της φορολογίας για το διαδίκτυο και της ανόδου των τιμών του πετρελαίου, εν μέσω χρόνιας νομισματικής κακοδιαχείρισης. Επίσης, για λόγους διαφθοράς και υποβάθμισης του βιοτικού επιπέδου.
Ο άλλος κομματικός συνασπισμός είναι αυτός της 8ης Μαρτίου που έχει κυρίως αντιισραηλινές θέσεις. Επιζητά οικονομική βοήθεια από το Ιράν και πολιτική καθοδήγηση από τη Συρία. Έχει συντηρητικές πεποιθήσεις και ηγετικό ρόλο, κατέχει το σιιτικό κόμμα της Χεσμπολάχ, το οποίο έχει προμηθευτεί πετρέλαιο από το Ιράν, είναι βαριά οπλισμένο και χαρακτηρίζεται «τρομοκρατική οργάνωση» από τις Η.Π.Α.. Εκφράζει, ωστόσο, μέρος των πιο ριζοσπαστικοποιημένων αισθημάτων λαϊκής αγανάκτησης.
Μετά την παραίτηση Hariri, έγιναν προσπάθειες για σύναψη σύμφωνου μακροοικονομικής σταθεροποίησης με το ΔΝΤ, όμως αυτό τελικά δεν επετεύχθη, λόγω διαφωνιών της Κυβέρνησης με την Κεντρική Τράπεζα ως προς τους επί μέρους όρους. Μετά την έκρηξη, η κυβέρνηση κατέρρευσε και ξέσπασε πολύμηνο πολιτικό αδιέξοδο αδυναμίας σχηματισμού κυβέρνησης, με παράλληλη πτώση του ΑΕΠ της χώρας σε 22 δισεκατομμύρια δολάρια από 55 που ήταν πριν την κρίση. Το αδιέξοδο έληξε με τον σχηματισμό τεχνοκρατικής κυβέρνησης, υπό τον Najib Micati, μέχρι την διεξαγωγή εκλογών την επόμενη εβδομάδα.
Ωστόσο, στο εκλογικό τοπίο που σκιαγραφείται, κρίσιμο ρόλο έχουν διαδραματίσει οι αντικυβερνητικές διαδηλώσεις, από τη συρρίκνωση της κυβέρνησης Hariri μέχρι σήμερα. Ο Λίβανος βιώνει την εμπειρία της μαζικής ανεργίας, το αδύναμο σύστημα υγείας του, που κατηγορούταν ήδη ως διεφθαρμένο και αναποτελεσματικό ισοπεδώθηκε με την πανδημία, οι νέοι νιώθουν ότι δεν έχουν ελπίδα, το νόμισμα κατρακυλάει παρά τα capital controls και πολλά θεμελιώδη αγαθά, όπως το ρεύμα, θεωρούνται είδη πολυτελείας. Οι μαζικές διαδηλώσεις ένωσαν κυρίως νέο κόσμο από διαφορετικές θρησκείες και περιοχές ενώπιον των κοινών προβλημάτων, για να ζητήσουν ένα καλύτερο μέλλον για όλους. Βέβαια, είναι γεγονός ότι οι διαδηλώσεις ενέτειναν την πολιτική κρίση, ενώ ταυτόχρονα σημειώθηκαν εμφυλιοπολεμικές σκηνές με ελεύθερους σκοπευτές στις ταράτσες και τον στρατό στους δρόμους. Για πρώτη φορά, αμφισβητήθηκε μαζικά η σεχταριστική οργάνωση του κράτους, κάνοντας μερίδα του πληθυσμού να ζητά πιο έντονα έναν κοσμικό Λίβανο, όπου οι άνθρωποι θα βρίσκουν δουλειά με βάση όχι τις οικογενειακές σχέσεις ή τη θρησκεία, αλλά τα επιτεύγματά τους, απορρίπτοντας την πολιτική ελίτ.
Κρίσιμο παραμένει το ερώτημα του πώς θα ψηφίσουν οι εκλογείς την επόμενη Κυριακή, σε μια αναμέτρηση, που μπορεί να αλλάξει την πορεία του Λιβάνου, ή να τον οδηγήσει σε πλήρη ακυβερνησία. Το αναλογικό εκλογικό σύστημα σίγουρα θα αναγκάσει τα κόμματα να εντάξουν ισχυρά ονόματα στα ψηφοδέλτια, ενώ ο περιορισμός του αριθμού των εκλογικών περιφερειών ίσως μειώσει το αντίκτυπο των πελατειακών σχέσεων. Ωστόσο, μια νέα εκλογική τομή έρχεται να αναταράξει το παραδοσιακό πολιτικό σκηνικό: ανάμεσα σε αυτούς που θα ψηφίσουν τα παραδοσιακά κόμματα, και σε αυτούς που θα προτιμήσουν έναν νέο συνασπισμό ανεξάρτητων υποψηφίων, οι οποίοι διαδίδουν τις θέσεις τους κυρίως μέσω των ΜΚΔ ή παραδοσιακά χτυπώντας πόρτα πόρτα.
Σύμφωνα με έρευνα της Oxfam, για την πολιτική συμπεριφορά την Λιβανέζων, αναμένεται κατακόρυφη αύξηση, έως και διπλασιασμός των επιπέδων αποχής, σε σχέση με το 2018. Αυτό οφείλεται, κυρίως, σε απελπισία για το μέλλον, απογοήτευση των εκλογέων από το κόμμα, που ψήφισαν στις τελευταίες εκλογές, και τέλος στην επιδείνωση της οικονομικής θέσης.
Για όσους ψηφίσουν, καθοριστικός παράγοντας αναμένεται να είναι μεταξύ άλλων το μορφωτικό επίπεδο, αφού νέοι με υψηλές σπουδές πρόσκεινται προς τους ανεξάρτητους υποψηφίους, επειδή θεωρούν ότι το μέλλον τους υποθηκεύεται από τις πελατειακές σχέσεις και προτάσσουν την κοινή λιβανέζικη ταυτότητα έναντι των σεχτών. Αυτή η ομάδα των εκλογέων δηλώνει ότι οι ανεξάρτητοι καταλαβαίνουν καλύτερα τα προβλήματα του μέσου ανθρώπου, δεν είναι διεφθαρμένοι και είναι πιο πιθανό να επιλύσουν την οικονομική κρίση. Οι άνω των 65 αναμένεται να ψηφίσουν επίσης ανεξάρτητους λόγω της κοινωνικά επισφαλούς θέσης τους. Η προαναφερθείσα προτίμηση είναι ισχυρότερη εντός Βηρυτού μετά την έκρηξη.
Όσον αφορά τον μέσο σε ηλικία πληθυσμό, αναμένεται η εκλογική του στάση να καθοριστεί, μεταξύ άλλων, από το πώς αντιμετωπίζει την αντίδραση στο παραδοσιακό πολιτικό σύστημα, προς το οποίο τείνει η πλειοψηφία των μελών αυτής της ομάδας. Έντονη είναι η διαφοροποίηση των κινήτρων για όσους ψηφίσουν τα παραδοσιακά κόμματα, καθώς καθοριστικός θα είναι ο ρόλος της ψυχολογικής ταύτισης λόγω συνήθειας, των οικογενειακών δεσμών, των ισχυρών σχέσεων με συγκεκριμένες εκλογικές περιφέρειες και της επιδίωξης χρηματοδότησης προς τις θρησκευτικές κοινότητες.
Το αποτέλεσμα των εκλογών πρόκειται να είναι δυσανάγνωστο, ενώ τον Οκτώβρη το Κοινοβούλιο θα κληθεί να επιλέξει τον νέο Πρόεδρο με ευρεία συναίνεση. Στην προηγούμενη δεκαετία, παρατάθηκε η θητεία της Βουλής, λόγω αδυναμίας ψήφισης προϋπολογισμού και νέου εκλογικού νόμου. Ωστόσο, σε κάθε περίπτωση, ο Λίβανος μπορεί να έχει μέλλον μόνο αν οι σέχτες που τον απαρτίζουν επιλέξουν το μέλλον τους να είναι κοινό με τις διαφορές τους γεφυρωμένες, επί τη βάσει της κοινής τους (πολιτικής) λιβανέζικης ταυτότητας, πριν το κράτος διολισθήσει σε μια χομπσιανή κατάσταση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- The Corrupt Political Class That Broke Lebanon, foreignaffairs.com Διαθέσιμο εδώ
- Λίβανος 2019-2021: δύο χρόνια με αποτύπωμα δεκαετίας, in.gr Διαθέσιμο εδώ
- The Lebanese “Groundhog Day” of overlapping crises: Does it ever end?, Centre for Mediterenean, Middle East and Islamic Studies Διαθέσιμο εδώ
- Lebanon – Political Parties, globalsecurity.org Διαθέσιμο εδώ
- ΕΡΤ, Roads, “Λίβανος: σε αναζήτηση για ελπίδα» Διαθέσιμο εδώ
- Analyzing Voter Turnout in Lebanon: Political Change in Times of Crisis. Oxfam.org Διαθέσιμο εδώ
