Του Τάσου Γρηγοριάδη,
Στον απόηχο της Συνθήκης της Νίκαιας, που υπογράφτηκε το 2001 και τέθηκε σε ισχύ από την 1η Φεβρουαρίου του 2003, η —κατά πολύ— διευρυμένη πλέον Ευρωπαϊκή Ένωση αποφάσισε να ανοίξει ένα νέο κεφάλαιο διπλωματικών σχέσεων με κάποιες από τις γειτνιάζουσες σε αυτήν χώρες. Μέσα στο έτος δόθηκε εκκίνηση για διάφορες διεργασίες υπερ αυτού του σκοπού και, τον επόμενο χρόνο (2004), ενεργοποιήθηκε επισήμως η αποκαλούμενη ως «Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτονίας» (ENP-ΕΠΓ). Η ΕΠΓ έχει παράξει απτά αποτελέσματα —όχι πάντοτε διακριτά ευρέως—, που έχουν συνδράμει εμπράκτως στη διακρατική συνεννόηση και έχουν εξομαλύνει τις διπλωματικές και οικονομικές σχέσεις (με κάποια κράτη μη μέλη της Ε.Ε.), σε σημείο αρκετά ικανοποιητικό σε ορισμένες περιπτώσεις.
Στοχοθέτηση
Ο πρωταρχικός στόχος, που έθεσε εξ’ αρχής το προαναφερθέν πρόγραμμα, ήταν η αποφυγή εντάσεων με τους γείτονες της Ένωσης, όπως και η ενίσχυση της ασφάλειας, σταθερότητας και ευημερίας, που θα απολάμβαναν τα ενδιαφερόμενα μέρη. Επιπροσθέτως, οι όποιες προνομιακές σχέσεις των τρίτων μερών με το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, θα έπρεπε να δομηθούν εντός ενός πλαισίου κοινών αξιών, όπως η δημοκρατία, η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και το κράτος δικαίου. Η τήρηση των άνωθεν προαπαιτουμένων θα ήταν ανάλογη με την εκβάθυνση των οικονομικών, διαπροσωπικών και συμβολικών δεσμών των συμβαλλόμενων μερών. Με άλλα λόγια, η ξεχωριστή πρόοδος των μεταρρυθμίσεων που διενεργούνται από τα τρίτα μέρη οδηγεί στη σύσφιξη ή την απόκλιση αντιστοίχως από το προνομιακό “status” που προσδίδει η ΕΠΓ.
Το 2011, έγινε η πρώτη αναθεώρηση αυτών των σκοπών, δίνοντας περεταίρω έμφαση στην εδραιωμένη μορφή δημοκρατίας και την οικονομική ευημερία που δεν αποκλείει, σκοπίμως η μη, μερίδες του πληθυσμού. Αυτή η κίνηση θεωρήθηκε αναγκαία, εξαιτίας του εύθραυστου πολιτικού γίγνεσθαι, μετά την «Αραβική Άνοιξη» σε πολλές χώρες της Μέσης Ανατολής, όπως η Αίγυπτος, η Συρία και η Τυνησία. Στη συνέχεια, το ραγδαία μεταλλασσόμενο τοπίο στο πέριξ της «Γηραιάς Ηπείρου», κινητοποίησε μια νέα επανεξέταση των τιθέμενων όρων και τον Νοέμβριο του 2015, μετά από διαβούλευση, υπήρξε «λευκός καπνός». Η σταθεροποίηση σε όλους τους τομείς αναγνωρίστηκε πλέον ως η πιο επιτακτική ανάγκη, ενώ θα ακολουθούταν πιο διαφοροποιημένες προσεγγίσεις, ανάλογα με τις επιδιώξεις, φιλοδοξίες και καλή πίστη του κάθε γειτονικού κράτους ξεχωριστά. Αξίζει να σημειωθεί πως την τριετία 2019-2021 έλαβαν χώρα διάφορες ανακοινώσεις, συστάσεις και ψηφίσματα, που αφορούν την εξέταση-αποτίμηση της προόδου της ΕΠΓ, τον επαναπροσδιορισμό της ανά την περίπτωση κάθε γειτονικής χώρας του προγράμματος και την εισαγωγή νέων επιπέδων διακρατικής σύμπλευσης-συνεργασίας.
Περιφερειακή διάσταση της ΕΠΓ
Η ΕΠΓ ουσιαστικά έχει διχοτομηθεί γεωγραφικά σε 2 διακριτές διαστάσεις κρατών: Από τη μια πλευρά, έχουμε την «Ανατολική Εταιρική Σχέση», που εισήχθη ενεργά στο πρότζεκτ το 2009 και από την άλλη πλευρά, την «Ένωση για τη Μεσόγειο», που έπραξε αντιστοίχως έναν χρόνο νωρίτερα. Η «Ανατολική Εταιρική Σχέση» (ΑΕΣ) αποτελεί την «ανατολική πτέρυγα» της ΕΠΓ, συμπεριλαμβάνοντας τις εξής 5 χώρες: Μολδαβία, Ουκρανία, Γεωργία, Αρμενία και Αζερμπαϊτζάν. Σε αυτές εντασσόταν κανονικά και η Λευκορωσία, μέχρι τον Ιούνιο του 2021, όταν και η ίδια ανέστειλε τη συμμετοχή της, με αφορμή τις κυρώσεις της Ένωσης, που καταδίκασε εντόνως την εργαλειοποίση του προσφυγικού ζητήματος από τον «εξ ανατολάς» γείτονά της.
Αντιθέτως, η «Ένωση για τη Μεσόγειο» (ΕγΜ) αποτελεί τη «νότια πτέρυγα» της ΕΠΓ και έχουν ενταχθεί σε αυτήν τα εξής κράτη: Αλβανία, Αλγερία, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Αίγυπτος, Ισραήλ, Ιορδανία, Λίβανος, Μαυριτανία, Μαυροβούνιο, Μονακό, Μαρόκο, Παλαιστίνη, Τυνησία και Τουρκία. Σημειώνεται πως η Συρία έχει τεθεί εκτός για την ώρα, λόγω του αιματηρού της εμφυλίου, ενώ η Λιβύη διαθέτει καθεστώς παρατηρητή. Εν τέλει, εκ των πραγμάτων, έχει δοθεί περισσότερη βαρύτητα στις διεργασίες εντός της ΑΕΣ, καθώς συγκριτικά οι σχέσεις αυτής της μερίδας κρατών με την Ε.Ε. ήταν ήδη στενότερες και πιο εποικοδομητικές για ποικίλους λόγους.
Εξετάζοντας αρχικά την «Ανατολική Εταιρική Σχέση», η Ευρωπαϊκή Κοινότητα έχει θέσει προ πολλού ως θεμελιώδη πρόθεση την εναρμόνιση και ενίσχυση των σχέσεων της με την περιοχή της Ανατολικής Ευρώπης και του Νότιου Καύκασου. Σε επίπεδο πολυμερών και διμερών επαφών (εντός της ΑΕΣ), συμπεριλαμβάνεται ένα μεγάλο φάσμα τομέων συνεργασίας μεταξύ των συμμετεχόντων. Πιο συγκεκριμένα, σε αυτό περιλαμβάνονται —μεταξύ άλλων— οι τομείς των μεταφορών, της ενδυνάμωσης των θεσμών, της ενεργειακής ασφάλειας, της χρηστής διακυβέρνησης, της άνθησης εμπορικών δραστηριοτήτων μέσω και ειδικών συμφωνιών, όπως επίσης και της διευκόλυνσης-εξώθησης της κινητικότητας ανάμεσα στα μέρη. Επιπροσθέτως, από το 2020, έχουν τεθεί 5 νέοι στόχοι στο πρόγραμμα, που αφορούν το κράτος δικαίου-ασφάλεια-θεσμούς, τις βιώσιμες-ανθεκτικές οικονομίες, τη μάχη κατά της κλιματικής αλλαγής, τις ψηφιακές μεταρρυθμίσεις και τον πλουραλισμό-ελευθερία στις κοινωνίες αυτές.
Επιπλέον, έχουν υπογραφτεί διάφορες «Συμφωνίες Σύνδεσης» προς τόνωση του διαλόγου, της σταθερότητας και της πολιτικής σύνδεσης, όπως και «Συμφωνίες Ελεύθερων Συναλλαγών», που οδηγούν σε διευκολύνσεις στις μεταφορές, αλλά και σε εμπορικούς, συναλλαγματικούς και νομικούς τομείς. Συμφωνίες όπως του τελευταίου τύπου, έχουν υπογραφεί με την Ουκρανία, τη Μολδαβία και τη Γεωργία. Αυτές οι χώρες είναι οι περισσότερο προσκολλημένες στις δεσμεύσεις τους, όπως και στον ευρωπαϊκό παράγοντα γενικότερα. Τώρα, με τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία να ταράζει το ευρύτερο γεωπολιτικό πεδίο, και οι 3 αυτές χώρες κατέθεσαν επισήμως αίτηση για ένταξη στην «Ευρωπαϊκή Οικογένεια». Ο δικαιολογημένος αντιρωσικός τους προσανατολισμός και η φιλοδυτική τους διάθεση, τους έλκει καθημερινά όλο και πιο κοντά στη Δύση. Εντούτοις, αυτή η ιστορική αλλαγή πλεύσης θα είναι αδιαμφησβήτητα ένας μαραθώνιος μετ’ εμποδίων αγνώστου καταλήξεως, για ευνόητους λόγους.
Η «Ένωση για τη Μεσόγειο» κατέχει χαρακτήρα μιας διακυβερνητικής σχέσης εταίρων, που, με αφετηρία τη Σύνοδο Κορυφής του Παρισίου το 2008 (διαδέχθηκε προηγούμενες πρωτοβουλίες), φιλοδοξεί να οικοδομήσει ισχυρούς οικονομικούς, κοινωνικούς και άλλους δεσμούς με τις χώρες της Μεσογείου, που δεν είναι μέλη της Ε.Ε.. Θεμελιώδης επιδίωξη είναι η διασφάλιση της ειρήνης και της οικονομικής-πολιτιστικής ανάπτυξης, μέσω εποικοδομητικού διαλόγου και παγίωσης απαραίτητων φιλελεύθερων αρχών, στον πολυτάραχο χώρο που πραγματεύεται η ΕγΜ. Πιο στοχευμένα, κοινά πεδία σύμπλευσης αποτελούν: η περιφερειακή ασφάλεια, τα ανθρώπινα δικαιώματα, οι μεταφορές, η παιδεία και η έρευνα, η οικονομικές συναλλαγές και το εμπόριο, η διαχείριση των υδάτων, το περιβάλλον, η αστική ανάπτυξη, η ισότητα των γυναικών, όπως και άλλα κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα.
Οι συνεχείς επαφές, συναντήσεις, τα “fora” και οι αποφάσεις αποσκοπούν στη γενικότερη ευημερία και σταθερότητα και είναι ανάλογες με την αφοσίωση, τις συγκυρίες και τις ιδιαιτερότητες των διαφόρων συμμετεχόντων κρατών. Λαμβάνοντας υπόψιν όλα τα παραπάνω, οικοδομείται μια ξεχωριστή (βαθύτατη ή πιο επιδερμική) κοινοπραξία των μελών της Ε.Ε. με τους Μεσόγειους γείτονές τους. Κατά τ’ άλλα, στον τομέα της «νότιας πτέρυγας» (και όχι μόνο), η Ελλάδα δύναται να διαδραματίσει (και σε ορισμένες περιπτώσεις το πράττει) ενεργό ρόλο, ανοίγοντας διαύλους επικοινωνίας, —αλλά και με έμπρακτη συνεισφορά— με πολλές χώρες της Ανατολικής, και όχι μόνο, Μεσογείου. Η ειλικρινής προσέγγιση και θετική διάθεση αυτών των χωρών προς την Ε.Ε. συμφέρει άμεσα την Ελλάδα σε ποικιλία επιπέδων (λ.χ. μεταναστευτικό ζήτημα, Ασφάλεια, Οικονομία, Τουρισμός), η οποία, λόγω και της θέσης της γεωγραφικά, αναμένεται να αναλάβει ηγετικό ρόλο στον εξαιρετικά ωφέλιμο εναγκαλισμό των προαναφερθέντων Μεσογειακών κρατών.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- «Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτονίας», europarl.europa.eu, διαθέσιμο εδώ
- European Neighbourhood Policy – What is it?, European Commission, διαθέσιμο εδώ
- «Ανατολική Εταιρική Σχέση», consilium.europa.eu, διαθέσιμο εδώ
- “External Relations – European Neighbourhood Policy”, MFA.gr, διαθέσιμο εδώ
