Του Χριστόφορου Σωτηρίου,
Το έργο απηχεί έντονα την αμερικάνικη κοινωνία του Μεσοπολέμου στα πρόθυρα του παγκόσμιου Κραχ και εμπνέεται από ένα πραγματικό γεγονός. Επίσης, διερευνά την πορεία από την αθωότητα στη γνώση, από την αφέλεια στην ωριμότητα. Εξετάζει το πώς η απόφαση να εναντιωθεί κάποιος, στη συγκεκριμένη περίπτωση, στη διαβρωτική δύναμη της συμμόρφωσης στο κοινωνικά αποδεκτό μπορεί να οδηγήσει ή όχι στη λύτρωση.
Στο “Machinal” τα όνειρα και οι ανάγκες μιας νέας γυναίκας για μία ζωή ελεύθερη και γεμάτη από ουσιαστική επικοινωνία προσκρούουν διαρκώς στις αμείλικτες επιταγές της εποχής της. Οι επιμέρους δομές μιας σύγχρονης, απρόσωπης, καπιταλιστικής κοινωνίας – Εργασία-Γάμος- Οικογένεια-Δικαιοσύνη-Θρησκεία – αποτελούν γρανάζια μιας μηχανής που επιχειρούν να της συνθλίψουν το παραμικρό ίχνος ατομικής βούλησης. Η διαφορετικότητα της γυναίκας χλευάζεται, νουθετείται, περιορίζεται και εν τέλει την καθιστά ταυτόχρονα θύτη και θύμα. Η υπαρξιακή αγωνία που πλανάται αντανακλά εν μέρει και τη δική μας ανάγκη για κάθαρση. Αλλά ας δούμε την περίληψη του έργου μέσα από τα λεγόμενα της συγγραφέα του.
Σύμφωνα με τη συγγραφέα του, Σόφι Τρέντγουελ, η πλοκή του έργου είναι η ιστορία μιας γυναίκας που δολοφονεί τον σύζυγό της, μιας συνηθισμένης νεαρής γυναίκας, μιας οποιασδήποτε γυναίκας. Το σχέδιο είναι να παρουσιαστεί η εν λόγω ιστορία δείχνοντας τις διαφορετικές φάσεις της ζωής που συναντά αυτή η γυναίκα χωρίς να βρίσκει ούτε σε καμία θέση, ούτε σε γαλήνη. Η γυναίκα είναι κατά βάση γλυκιά, τρυφερή και η ζωή της είναι σκληρή, μηχανοποιημένη. Η δουλειά, το σπίτι, ο γάμος, η μητρότητα, η αναζήτηση ηδονής είναι όλα δύσκολα για αυτήν, μηχανικά, της ροκανίζουν τα νεύρα. Μόνο σε έναν παράνομο έρωτα βρίσκει κάτι ζωντανό, κι όταν τον χάνει, η απεγνωσμένη προσπάθεια να απελευθερωθεί για να τον ξανακερδίσει είναι η εξόντωσή της.
Η ιστορία διαδραματίζεται σε 9 σκηνές. Στον διάλογο των σκηνών γίνεται μια προσπάθεια να πιάσουμε τον ρυθμό της συνηθισμένης για μας ομιλίας της πόλης, τον χάλκινο ήχο της, το τρικ της επανάληψης κ.λ.π. Ύστερα γίνεται επίσης χρήση πολλών διαφορετικών ήχων, επιλεγμένων κυρίως για την εγγενή τους συναισθηματική επίδραση και που συνεισφέρουν επίσης στη δημιουργία ενός παρασκηνίου μιας ατμόσφαιρας. Η ίδια η συγγραφέας ήθελε να δημιουργήσει μια παράσταση που θα έχει «στυλ», και ταυτόχρονα, με το εγγενές δράμα της ίδιας της ιστορίας, με την αμεσότητα της αφήγησης της, με την ποικιλία και τις γρήγορες εναλλαγές των σκηνών, με το ερέθισμα των ήχων της, να στηθεί ένα ενδιαφέρον έργο.
Ένα έργο γραμμένο σε μια άλλη εποχή, βασισμένο στην πραγματική ιστορία της Ρουθ Σνάιντερ που υπήρξε η πρώτη γυναίκα που κάθισε στην ηλεκτρική καρέκλα στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η Σόφι Τρέντγουελ έχοντας στο ενεργητικό της μια δημοσιογραφική καριέρα, δεν κάλυψε επίσημα τη δίκη της Ρουθ Σνάιντερ, ωστόσο την παρακολουθούσε σχεδόν ανελλιπώς. Η απάντησή της για τα όσα συνέβησαν δεν ήταν σε μια σειρά από άρθρα αλλά σε ένα θεατρικό έργο. Μία από τις πρώτες εκδοχές του “Machinal”, όπως επιβεβαιώνει και η ίδια η συγγραφέας βασίστηκε στην παραπάνω δίκη. Το ενδιαφέρον της Τρέντγουελ για τη Σνάιντερ αφορούσε κυρίως την προσπάθειά της να χρησιμοποιήσει τις λεπτομέρειες της υπόθεσης αυτής ως αφορμή για να ασκήσει κριτική στον τρόπο με τον οποίο η σύγχρονη κοινωνία αντιμετώπιζε τη γυναίκα. Εστιάζοντας στις πράξεις που θα οδηγήσουν στη δολοφονία και την επακόλουθη δίκη, και υιοθετώντας ουδέτερα ονόματα για τους ήρωες, η Τρέντγουελ μετατοπίζει αποτελεσματικά το θέμα του έργου από το ειδικό στο γενικό. Το “Machinal” πραγματεύεται την καταπίεση, τις υποχρεώσεις, τη ρουτίνα της γυναίκας κατά την εποχή της βιομηχανοποίησης, τα πολλαπλά καπέλα που πρέπει να φορά, τις συνθήκες κάτω από τις οποίες παντρεύεται, τεκνοποιεί και σε ποιο σημείο μπορεί να φτάσει τον άνθρωπο η δίψα για ελευθερία.
Αυτό το έργο ζωντανεύουν με τις ερμηνείες τους στη Νέα Σκηνή του Θ.Ο.Κ (ΘΕΑΤΡΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΚΥΠΡΟΥ) οι εξής ηθοποιοί: Φώτης Αποστολίδης, Κωνσταντίνος Τσίτσιος, Χριστίνα Κωνσταντίνου, Μυρσίνη Χριστοδούλου, Πάνος Μακρής, Τζωρτζίνα Τάτση, Μήδεια Χάννα και Γιώργος Αναγιωτός υπό την καθοδήγηση της σκηνοθέτριας τους, Αύρας Σιδηροπούλου. Η πρεμιέρα της παράστασης έγινε στις 8 Απριλίου, εισέπραξε το χειροκρότημα και την αγάπη του κοινού όπου ακόμη συνεχίζεται μέσα από τις παραστάσεις. Το άρθρο μου θέλω να το κλείσω κάπως διαφορετικά παρά με τον συνηθισμένο τρόπο, θα ήθελα να το κλείσω μέσα από ατάκες, που οι ίδιοι οι ηθοποιοί διάλεξαν ξεχωριστά για τους ρόλους τους.
Μήδεια Χάννα (μητέρα, εισαγγελέας ): Μητέρα: «Αγάπη! Και τι σημαίνει αυτό! Η αγάπη θα σε ντύσει; Θα σε ταΐσει; Θα σου πληρώσει τους λογαριασμούς;»
Εισαγγελέας: «Έλαμπε το φεγγάρι. Ωστόσο, δεν μπορούσατε να δείτε τους δύο ψηλούς μαυριδερούς άντρες – μπορέσατε όμως να δείτε τον σύζυγό σας να αιμορραγεί από τον κρόταφο».
Τζωρτζίνα Τάτση (Νέα γυναίκα): «Εγώ βλέπω μόνο ανθρώπους να χορεύουν».
Φώτης Αποστολίδης (μπάρμαν, λογιστής, γιατρός, συνήγορος, κουρέας): Μπάρμαν: «Δοκίμασέ το! Κι ας πεθάνεις».
Λογιστής: «Φανταστικά μίζερα».
Γιατρός: «Τι θέλεις;».
Συνήγορος: «Καταλαβαίνω».
Κουρέας: «Ρουτίνα».
Χριστίνα Κωνσταντίνου (στενοτυπίστρια, νοσοκόμα, γυναίκα, δικαστής, προϊσταμένη): Στενοτυπίστρια: «Εγώ είμαι ικανή. Αυτή είναι ανίκανη».
Νοσοκόμα: «Οι άντρες θέλουν αγόρια – οι γυναίκες οφείλουν να θέλουν κορίτσια».
Γυναίκα: «Δεν φοβάμαι. Το θέλω – θέλω να το κρατήσω – νομίζεις ακόμα ότι φοβάμαι;».
Δικαστής: «Κυρία Τζόουνς, γιατί – Γιατί – ;».
Προϊσταμένη: «Κανόνες».
Κωνσταντίνος Τσίτσιος (αρχειοθέτης, δεύτερος άνθρωπος, ρεπόρτερ): Αρχειοθέτης: «Σούπερ!», Δεύτερος Άντρας: «Σου λέω: το μωρό δεν κρατιέται μακριά μου – έτσι κάνω – κι έρχεται τρέχοντας».
Ρεπόρτερ: «Τρέμοντας και σχεδόν ανίκανη να σταθεί, η Ελέν Τζόουνς, η κατηγορούμενη για δολοφονία, χρειάστηκε σχεδόν να μεταφερθεί στο έδρανο των μαρτύρων σήμερα το πρωί».
Γιώργος Αναγιωτός ( πρώτος άνδρας, εραστής/ δεσμοφύλακας) Εραστής: «Εσύ είσαι διαφορετική, δεν είσαι σαν την άλλη – οποιοσδήποτε άντρας θα της έκανε. Εσύ είσαι διαφορετική».
Πάνος Μακρής (Τζόουνς, σύζυγος, ιερέας ) : «Το ξέρεις πως έχεις κάτι εκεί από κάτω – τι είναι;», «Μην κλείνεις την πόρτα – νόμιζα πως ήθελες να κουβεντιάσουμε», «Εγώ τις καταλαβαίνω τις γυναίκες», «Τώρα, βγάλε τα ρούχα σου», «Δεν υπάρχει λόγος να φοβάσαι. Είσαι με τον άντρα σου, ξέρεις», «Τώρα θα τη χαρώ τη ζωή μου – Θα αποζημιωθώ για όλα όσα έχασα», «Όλοι οι άντρες είναι γεννημένοι ελεύθεροι και έχουν το δικαίωμα να κυνηγούν την ευτυχία», «Τινάχτηκες όταν σε άγγιξα», «Κατέβασε το ρολό, καλή μου», «Η μητέρα είναι κάτι ιδιαίτερα πολύτιμο – μία καλή μητέρα», «Ποτέ δεν φαντάζομαι κάτι», «Ποτέ δεν έχεις φύγει μόνη», «Οι περισσότερες γυναίκες ούτε που το σκέφτονται – απλώς…».
Ιερέας: «Δεν σε βοηθώ εγώ, κόρη μου;»
Μυρσίνη Χριστοδούλου (τηλεφωνήτρια, δικαστική κλητήρας, κορίτσι, πρώτος, δεύτερος, τρίτος υπάλληλος, γραμματέας της έδρας, πρώτος, δεύτερος φρουρός): Τηλεφωνήτρια: «Μην τους αφήσεις να σε τρελάνουν, φιλενάδα. Στείλ’ τους στο διάολο», «Εμπρός – Εμπρός – Εταιρεία Τζωρτζ (Χένρυ) Τζόουνς – Εμπρός – Εμπρός», «Α – ξέρω, το χέρι του – Μπλιαχ – Μπλιαχ», «Να είσαι ευγενικός μαζί της. Είναι πολύ εκλεκτική».
Δικαστικός Κλητήρας: «Ορκίζεσαι να πεις την αλήθεια, όλη την αλήθεια και μόνον την αλήθεια;», «Πολιτεία της – εναντίον Έλεν Τζόουνς», «Τάξις!».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Οι ηθοποιοί της παράστασης «Machinal» διαλέγουν ατάκες, kathimerini.com.cy, διαθέσιμο εδώ.
- Sophie Treadwell, “Machinal“, Nich Hern Books, Λονδίνο 1993.
- Jerry Dickey, “The Expressionist Moment: Sophie Treadwell”, The Cambridge Companion to American Women Playwrights, Cambridge University Press 1999.
- Πρόγραμμα Παράστασης
