Της Μαρίας Κελεπούρη,
Ένα από τα κύρια λογοτεχνικά θέματα ως τις αρχές του 20ού αιώνα στον ελλαδικό χώρο ήταν η παρακολούθηση των ηθών της υπαίθρου και πώς αυτά μπορούν να αποτυπωθούν στον πεζό λόγο. Έπειτα, οι λογοτεχνικές ζυμώσεις αποκαλύπτουν νέους ορίζοντες – ευρωπαϊκούς, όπου πλέον ο σκοπός της συγγραφής έγκειται στη διερεύνηση των ψυχολογικών διακυμάνσεων του ανθρώπου. Η εμβάθυνση σε αυτό δημιούργησε το ενδιαφέρον για την εξέταση των εσωτερικών καταστάσεων που διαδραματίζονται στον νου και κατά πόσο αυτές αλληλοεπιδρούν με τις αισθήσεις.
Αυτό το εγχείρημα που θα αποκάλυπτε τη δύναμη που έχουν οι αισθήσεις να επηρεάζουν τις ανθρώπινες πράξεις ήταν που γοήτευσε και τον Νικόλαο Επισκοπόπουλο και αποτέλεσε την αιτία για να χαρακτηριστεί η γενιά του 1930 ως περίοδος εκσυγχρονισμού, σύμφωνα με τον Γιάννη Δάλλα. Πλέον, η αισθητική ποιότητα του έργου είχε την ίδια σημασία με την επιλογή του θέματος.
Ο Επισκοπόπουλος γεννήθηκε στη Ζάκυνθο, ενώ η εγκατάλειψη του σχολείου δεν στάθηκε εμπόδιο για τη μετέπειτα ενασχόλησή του με τη συγγραφή, αποδεικνύοντας πως η θέληση για γνώση δεν εξαρτάται από τις σχολικές επιδόσεις. Με τη στήριξη του Ξενόπουλου δημοσιεύει το 1893 στο περιοδικό Άστυ το διήγημα Ut dièse mineur, από τη συλλογή Τα διηγήματα του δειλινού, το οποίο γνώρισε ευρεία αποδοχή και του άνοιξε τον δρόμο για νέες επαγγελματικές ευκαιρίες. Ακολουθούν δημοσιεύσεις και σε άλλα περιοδικά της εποχής, όπως τα Παναθήναια, ενώ αργότερα ταξιδεύει στη Γαλλία, όπου με το ψευδώνυμο “Nicolas Ségur” εκδίδει διάφορα λαϊκά μυθιστορήματα που του προσφέρουν τα προς το ζην, όμως η ευρεία κατανάλωσή τους έχει ως συνέπεια την αμφισβήτηση του αισθητικού τους κύρους. Κατά την παραμονή του στο εξωτερικό, γράφει την Ιστορία της Ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, ενώ αναπτύσσει αλληλογραφία με τον συγγραφέα Anatole France, τον οποίο θεώρησε ως μέντορά του.
Αν και διήγημα, το Ut dièse mineur καταφέρνει σε τρεις μόλις σελίδες να αφυπνίσει όλες τις αισθήσεις, καθώς η αφήγηση αποτελεί μια μουσική περιπέτεια στην οποία αναμειγνύονται και εικαστικά στοιχεία. Έτσι, καταθέτει μια εναλλακτική πρόταση κοσμοπολιτισμού και διαλόγου με τα ευρωπαϊκά κινήματα της εποχής. Ο τίτλος επιτελεί διπλό σκοπό. Αφενός, είναι ξένος και άρα ασυνήθιστος σε σχέση με αυτά που γνώριζαν έως τότε οι αναγνώστες, ώστε υπόγεια να υπονομεύσει την προβολή των ελληνικών ηθών που κυριαρχούσαν στην εγχώρια λογοτεχνία αλλά και να προξενήσει ενδιαφέρον και, αφετέρου, αποτελεί όρο μουσικολογίας που προέρχεται από την ομώνυμη σονάτα του Μπετόβεν. Η επιλογή εκ μέρους του συγγραφέα ενός μουσικού όρου δεν είναι άσχετη με το περιεχόμενο του έργου, καθώς ο ίδιος φαίνεται να καθοδηγεί τα πάθη των ηρώων του σαν να ενορχηστρώνει μια συμφωνία.
Με πυξίδα την αφαιρετική σκηνοθεσία στον χώρο, ο προσανατολισμός στρέφεται στον ήχο του πιάνου και σε μια γυναικεία μορφή. Η μουσική και η γυναίκα γίνονται ένα, καθώς μέσα από το βλέμμα του παρατηρητή παρακολουθούμε κάθε έκφρασή της, ενώ εκείνη συνεχίζει να παίζει τη μελωδία. Η περιγραφή της γυναικείας φιγούρας είναι τόσο λεπτομερής, που κάθε κίνησή της δημιουργεί και ένα νέο συναίσθημα στον αφηγητή. Το όνομά της είναι Μύρρα. Ακόμη και η επιλογή του ονόματος δεν είναι τυχαία, καθώς αφήνει περιθώριο στον αναγνώστη να το ερμηνεύσει όπως θέλει. Είτε παραπέμπει στο αρωματικό μύρο που αυτομάτως δημιουργεί μια μαγευτική ατμόσφαιρα στον νου του θεατή αυτής της σκηνής είτε σηματοδοτεί τη μοίρα των δύο πρωταγωνιστών, που προμηνύεται πως θα είναι τραγική.
Τόσο ο ήχος από τα πλήκτρα του πιάνου όσο και το βλέμμα της γυναίκας αποτελούν ερεθίσματα για τις αισθήσεις του παρατηρητή που φαίνεται πως διασταυρώνονται, προκαλώντας του νευρική διέγερση. Αυτές οι ψυχολογικές διακυμάνσεις τον βυθίζουν σε έναν κόσμο ψευδαισθήσεων και αναμνήσεων που εντείνουν τη συναισθηματική του κατάσταση, οδηγώντας τον τελικά σε μια βίαιη έκρηξη.
Η αφηρημένη έκβαση του κειμένου, εφόσον το τέλος επαφίεται στη φαντασία του κάθε αναγνώστη, έχοντας, ωστόσο, δημιουργήσει το κατάλληλο κλίμα που επικαλύπτει τον ρυθμό της αφήγησης, αμφισβητεί την αντικειμενική αποτύπωση του κόσμου στη λογοτεχνία, με σκοπό να αποδείξει πως η εστίαση στον διανοητικό κόσμο των χαρακτήρων αρκεί για να κερδίσει την προσοχή των αναγνωστών.
Αν και κατηγορήθηκε για ξενομανία, ο Επισκοπόπουλος, έχοντας ως αφορμή ένα μουσικό φόντο, κατάφερε να παρακολουθήσει την πορεία κλιμάκωσης των συναισθημάτων που κυριαρχούν της σκέψης και εκδηλώνονται αυθόρμητα. Σύστησε, έτσι, στην τότε ελληνική λογοτεχνία έναν τρόπο ψυχολογικής θεώρησης του κόσμου, αποτυπώνοντας κάθε μεταβολή των αισθήσεων, παρόλο που χρησιμοποίησε την καθαρεύουσα ως μέσο συγκάλυψης αυτής της αισθησιακής πλημμύρας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
-
Αραμπατζίδου Ε. 2002. Θέματα Αισθητισμού στην ελληνική πεζογραφία (1893-1912), Διδακτορική Διατριβή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη.
-
Νικόλαος Επισκοπόπουλος (Nicolas Ségur), συγγραφέας, timesnews.gr, διαθέσιμο εδώ.
