Της Φένιας Γιαννακοπούλου,
Παρότι το ενδιαφέρον της παγκόσμιας κοινότητας έχει στραφεί στον ρωσο-ουκρανικό πόλεμο, πρέπει να παραδεχθούμε ότι η ανθρωπότητα έχει γνωρίσει σφοδρότερες και πιο μακροχρόνιες πολεμικές συρράξεις στο παρελθόν. Οι περιπτώσεις, στις οποίες μπορεί να αναφερθεί κανείς, είναι πολλές. Εν προκειμένω, ωστόσο, θα ασχοληθούμε με τον πόλεμο του Αφγανιστάν, για τον απλούστατο λόγο ότι μας φέρνει αντιμέτωπους με τη θλιβερή διαπίστωση πως αρκούν κάποιοι μήνες προκειμένου τα αποθέματα συμπόνοιας να στερέψουν, ο ήχος των όπλων να γίνει συνήθεια και η ανθρωπότητα να επανέλθει στην κανονικότητα, υπό την εντύπωση ότι τα βήματα, που έχουν γίνει προς την πραγμάτωση του οράματος περί παγκόσμιας ειρήνης, είναι επιτυχή. Πόσο μάλλον όταν περνούν 20 χρόνια… Εμείς μπορεί να ξεχάσαμε, αλλά ο αφγανικός λαός ήταν εκεί κάθε μέρα, αδυνατώντας να ξεφύγει από τον εφιάλτη. Μία μικρή αναδρομή στις δεκαετίες που προηγούνται της έναρξης του πολέμου θα είναι άκρως βοηθητική για την κατανόηση των αιτιών αυτού του πολέμου, που διήρκεσε από το 2001 μέχρι το 2021.
Μεταφερόμαστε στο 1980. Ο σοβιετικός στρατός εισβάλει στο Αφγανιστάν και εγκαθιστά ως πρωθυπουργό τον Babrak Karmal, έναν εκ των επικεφαλής του Αφγανικού Κομμουνιστικού Κόμματος. Ομάδες ανταρτών, γνωστοί ως ιεροί πολεμιστές (mujahideen), εκδηλώνουν την αντίθεσή τους, κηρύσσοντας jihad ενάντια στις σοβιετικές δυνάμεις. Μετά από πολύνεκρες διαμάχες, οι αντάρτες κατορθώνουν να εμπεδώσουν την κυριαρχία τους στην περιφέρεια, περιορίζοντας τις σοβιετικές δυνάμεις στα αστικά κέντρα. Ενώ η πρώτη φάση του πολέμου διεξάγεται με την έμπρακτη στήριξη των ΗΠΑ, τα πράγματα παίρνουν διαφορετική τροπή μετά την εμφάνιση του Osama bin Laden στο Αφγανιστάν το 1984. Ο τελευταίος, μαζί με 15 ακόμη ισλαμιστές συσπειρώνονται και ιδρύουν το 1988 την οργάνωση Αl-Qaida, βασικός στόχος της οποίας είναι η απομάκρυνση των εναπομεινασών σοβιετικών δυνάμεων και η εγκαθίδρυση ενός αυστηρού ισλαμικού κράτους. Οι ΗΠΑ, από συμμαχική δύναμη, μετατρέπονται σε απειλή και βασικό εμπόδιο στην επίτευξη του ανωτέρω στόχου. Παρόλα αυτά, το 1989, ΗΠΑ, Πακιστάν, Αφγανιστάν και Σοβιετική Ένωση υπογράφουν τη Συνθήκη Ειρήνης της Γενεύης, με την οποία το Αφγανιστάν ανακηρύσσεται ανεξάρτητο κράτος.
Μετά την απομάκρυνση των τελευταίων σοβιετικών στρατευμάτων και την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, οι Mujahideen και άλλες ομάδες εισβάλουν στην πρωτεύουσα της χώρας, Καμπούλ, καθαιρούν τον κομμουνιστή Πρωθυπουργό Dr. Mohammad Najibullah και τον αντικαθιστούν με τον Burhannudin Rabbani. Η επιτυχία, καίτοι μεγάλη, δεν αρκεί για να κρατήσει ενωμένους τους Mujahideen. Το 1994, οι Ταλιμπάν, μία ομάδα εξτρεμιστών ισλαμιστών, αποσχίζονται από τους Mujahideen, καταλαμβάνουν την πόλη Kandahar στον νότο του Αφγανιστάν και υπόσχονται την εμπέδωση της τάξης και της ειρήνης. Η πλειονότητα των Αφγανών αντιμετωπίζει θετικά αυτή την εξέλιξη, καθώς οι Ταλιμπάν προσφέρουν μία σανίδα σωτηρίας μέσα στον ωκεανό ανέχειας και κόπωσης που έχουν δημιουργήσει οι χρόνιες εμφύλιες και μη διαμάχες.
Στην πραγματικότητα, η δράση των Ταλιμπάν κάθε άλλο παρά ειρηνική ήταν. Το 1997, απαγχονίζουν σε κοινή θέα τον Mohammad Najibullah. Το 1998, βομβαρδίζουν τις πρεσβείες των ΗΠΑ σε Κένυα και Τανζανία. Προσωρινό φραγμό σε αυτή την ανεξέλεγκτη δράση θέτει ο χαρακτηρισμός των μελών της al-Qaida και των Ταλιμπάν ως τρομοκρατών και η επιβολή αντίστοιχων ποινών από το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών. Οι Ταλιμπάν, ωστόσο, δεν πτοούνται και όταν οι ΗΠΑ απαιτούν την έκδοση του Osama bin Laden, ως πρωτεργάτη των βομβαρδισμών στις πρεσβείες της, αυτοί αρνούνται να τον παραδώσουν.
Κάπου εδώ φθάνουμε στο σημείο μηδέν. 11 Σεπτεμβρίου 2001: ο χρόνος σταματά και η ανάσα κόβεται. Τέσσερα πολιτικά αεροσκάφη, κατειλημμένα από αεροπειρατές, πέφτουν ταυτόχρονα σε τρία σημεία: στους δίδυμους πύργους του World Trade Center στη Νέα Υόρκη, στο Πεντάγωνο και σε ένα προάστιο της Πενσυλβάνια. Βασικός ύποπτος, σύμφωνα με Αμερικανούς αξιωματούχους: ο Osama bin Laden. Τον Οκτώβριο του ίδιου έτους, μετά την εκ νέου απόρριψη του αιτήματος έκδοσής του, ΗΠΑ και Ηνωμένο Βασίλειο ανακοινώνουν τη διενέργεια αεροπορικών επιδρομών εναντίον βάσεων των Ταλιμπάν. Η σφοδρότητα των μαχών είναι τέτοια, που μέσα σε δύο μόλις μήνες, οι Ταλιμπάν αναγκάζονται να εγκαταλείψουν το προπύργιό τους στο Kandahar και να παραδώσουν μέχρι και την τελευταία επαρχία που είχαν υπό την κατοχή τους. Μετά την απομάκρυνση των Ταλιμπάν, ξεκινούν πυρετώδεις διαδικασίες για την ανάδειξη προσωρινής κυβέρνησης. Σε ειδική συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών, τον Δεκέμβριο του 2001, ο Hamid Karzai, ορκίζεται Πρωθυπουργός του Αφγανιστάν για διάστημα 6 μηνών. Η άτυπη αυτή εκλογή επικυρώνεται τον Ιούνιο από το Ανώτατο Συμβούλιο του Αφγανιστάν, με αποτέλεσμα ο Karzai να μπορεί να παραμείνει στην εξουσία μέχρι και το 2004, οπότε θα διεξαχθούν εκλογές.
Νικητής των τελευταίων, με ποσοστό 55%, αναδεικνύεται πάλι ο Karzai. Το Αφγανιστάν, μετά από δεκαετίες έχει πλέον δημοκρατικώς εκλεγμένη κυβέρνηση. Παρά τα ορατά βήματα προόδου, οι διαμάχες που μαίνονται μεταξύ των Ταλιμπάν και των πολεμιστών της Αl–Quida, αναγκάζουν το ΝΑΤΟ να επεκτείνει στον νότο της χώρας την ειρηνευτική επιχείρηση που είχε ξεκινήσει. Το 2007, η αφγανική κυβέρνηση και το ΝΑΤΟ επιβεβαιώνουν ότι ο επικεφαλής των Ταλιμπάν, Mullah Dadullah, είναι νεκρός. Ο πραγματικός στόχος των ΗΠΑ, που δεν ήταν άλλος από την εξόντωση του Osama bin Laden, παρέμενε, εντούτοις, ανεκπλήρωτος. Δεν προκαλεί, λοιπόν, εντύπωση η ανακοίνωση περί ενίσχυσης των αμερικανικών δυνάμεων με μισθοφόρους και 17.000 άρματα μάχης που έγινε το 2009 από τον Πρόεδρο των ΗΠΑ, Barack Obama. Η στρατηγική κίνηση του Obama δεν άργησε να φέρει αποτελέσματα, καθώς τον Μάιο του 2011, οι αμερικανικές δυνάμεις εντοπίζουν και σκοτώνουν τον Osama bin Laden.
Το 2012, ο Πρωθυπουργός Hamid Karzai, ανησυχώντας για το ενδεχόμενο δημιουργίας ενός κράτους εν κράτει, καλεί τις ΗΠΑ να μειώσουν την παρουσία τους στην περιοχή. Ο Obama ανταποκρίνεται στο αίτημα, ανακοινώνοντας ένα χρονοδιάγραμμα σταδιακής απομάκρυνσης των αμερικανικών στρατευμάτων μέχρι το τέλος του 2016. Το 2014, μάλιστα, το ΝΑΤΟ ανακοινώνει και επισήμως το πέρας των επιχειρήσεών του στο Αφγανιστάν. Παρά την αρχική του δέσμευση, η εμφάνιση του ISIS το 2015 αναγκάζει τον Obama να εγκαταλείψει το σχέδιο πλήρους εκκένωσης, με αποτέλεσμα, το 2017, όποτε έληγε η θητεία του, 5.500 Αμερικάνοι στρατιώτες να εξακολουθούν να βρίσκονται στο Αφγανιστάν.
Ο διάδοχος του Barack Obama, Donald Trump, ανακοινώνει εκτεταμένες στρατιωτικές επεμβάσεις στο Αφγανιστάν προς αποτροπή εμφάνισης νέων τρομοκρατικών στοιχείων και ορίζει ως διαμεσολαβητή για τις διαπραγματεύσεις με τους Ταλιμπάν τον πρώην πρέσβη των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν, Zalmay Khalilzad. Παρόλες τις παλινωδίες, οι ΗΠΑ και οι Ταλιμπάν, κατορθώνουν να συνάψουν σύμφωνο ειρήνης το 2020, βασικοί όροι του οποίου ήταν ότι οι πρώτες θα απομακρύνουν τα στρατεύματά τους μέχρι το τέλος του 2021 (όπως και έγινε) και ότι οι δεύτεροι θα σταματήσουν τις επιθέσεις εναντίον Αμερικανών στρατιωτών.
Πολλοί θα πουν ότι το ειρηνοποιητικό έργο των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ τελικώς επετεύχθη. Ίσως οι Αφγανοί που βρίσκονται πλέον παραδομένοι στο έλεος των Ταλιμπάν, να μη συμφωνήσουν…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- A Look At Afghanistan’s 40 Years Of Crisis — From The Soviet War To Taliban Recapture, NPR, Διαθέσιμο εδώ
- A Historical Timeline of Afghanistan, PBS Διαθέσιμο εδώ
- The U.S War in Afghanistan, CFR Διαθέσιμο εδώ
- Timeline: How September 11, 2001 led to US’s longest war, Al Jazeera Διαθέσιμο εδώ
