Του Ιάσονα Λαδέα,
«Η τέταρτη εξουσία, εκμεταλλευόμενη κυρίως το πνεύμα των δυτικών, καπιταλιστικών κοινωνιών, καθώς και τη ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας, προσπαθεί σταδιακά να γίνει πρώτη». Μία βαρύγδουπη, αλλά συνάμα αφυπνιστική δήλωση, ιδιαίτερα αν αναλογιστεί κανείς την ευθύνη και το μέγεθος της επιρροής των μέσων μαζικής ενημέρωσης τη σημερινή ημέρα. Με το ραδιόφωνο ενσωματωμένο σε κάθε Ι.Χ, την τηλεόραση αναπόσπαστο τμήμα της διακόσμησης κάθε νοικοκυριού, τον κόσμο του διαδικτύου στην «τσέπη» κάθε νέου και την εφημερίδα μοναδική παραπονεμένη, τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης εισβάλλουν στην καθημερινότητά μας και ο προβληματισμός που γεννάται εντοπίζεται κυρίως στην εγκυρότητα και την αξιοπιστία τους.
Στην έρευνα των Δημοσιογράφων χωρίς Σύνορα, ο παγκόσμιος δείκτης ελευθερίας του Τύπου τοποθετεί χώρες ανά την υφήλιο σε μια ιεραρχική λίστα με κριτήριο την αυτονομία, την ανεξαρτησία και την πλήρως απαλλαγμένη από πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα, λειτουργία των ΜΜΕ. Η ελληνική πλευρά προβλημάτισε, για ακόμη μία φορά, με την επίδοσή της, καθώς κατρακύλησε στην 108η θέση της σχετικής λίστας από τις 180 χώρες, ούσα τελευταία, μάλιστα, ανάμεσα στα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Είναι πλέον φανερό ότι η εμπιστοσύνη της ελληνικής κοινής γνώμης, ως προς τον θεμιτό χαρακτήρα των ΜΜΕ, υπέστη ένα βαθύ πλήγμα. Η Ελλάδα βρίσκεται εγκλωβισμένη στην κατάταξη ανάμεσα σε χώρες, στις οποίες αμφισβητείται ο χαρακτήρας των δημοκρατικών θεσμών.
Η προπαγάνδα των ΜΜΕ, η λογοκρισία που αντιμετωπίζουν συχνά οι δημοσιογράφοι, καθώς και οποιαδήποτε μορφή δημοσιογραφίας, η οποία διαστρεβλώνει το περιεχόμενο των ειδήσεων και το φιλτράρει, με σκοπό να προσελκύσει περισσότερους αναγνώστες, κάτι που στο παρελθόν γνωρίσαμε ως «κίτρινος Τύπος», δεν αποτελεί καινούργιο φαινόμενο. Εντοπίζεται, μάλιστα, στο μακρινό, αλλά δυστυχώς επίκαιρο, τέλος της δεκαετίας του 1890, όπου ο William Hearst και ο Joseph Pulitzer, οι πρώτοι μεγιστάνες των ΜΜΕ, κατείχαν στην πραγματικότητα το μονοπώλιο της κυκλοφορίας των εφημερίδων στη Νέα Υόρκη.
Η εφημερίδα New York Journal του Hearst και η New York World για λογαριασμό του Pulitzer αντλούσαν τη δημοφιλία τους, μεταξύ άλλων, μέσα από τη δημοσίευση σκανδάλων, εγκλημάτων, ψεύτικων συνεντεύξεων, καθώς και μέσα από τη διαμόρφωση πρωτοσέλιδων που αιχμαλώτιζαν την προσοχή των αναγνωστών. Το κόμικ «κίτρινο παιδί», που δημοσιευόταν και στις δύο εφημερίδες, είχε ως επίκεντρο ένα ατίθασο παιδί που φορούσε συνεχώς κίτρινα ρούχα, το οποίο γνώρισε επιτυχία. Σε συνδυασμό με τα σκανδαλοθηρικά άρθρα τα οποία δημοσιεύονταν, οι εφημερίδες αυτές έμειναν γνωστές ως κίτρινες εφημερίδες, λόγω του προαναφερθέντος κόμικ που δημοσίευαν, στο οποίο απεικονιζόταν ένα κίτρινο παιδί. Στην πραγματικότητα, με αυτόν τον τρόπο προήλθε και ο όρος «κίτρινος τύπος», διαμορφώνοντας τον πρόλογο της διαφθοράς στον δημοσιογραφικό χώρο.
Την ίδια στιγμή, οι Δημοσιογράφοι χωρίς Σύνορα εστίασαν την προσοχή τους στο φαινόμενο “Fox News”. Το αμερικανικό συντηρητικό τηλεοπτικό κανάλι έχει κατηγορηθεί πολλές φορές πως αποτελεί φερέφωνο της Ρωσικής Κυβέρνησης και ένα εργαλείο προώθησης της προπαγάνδας του Κρεμλίνου. Ο ίδιος ο Υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας, Σεργκέι Λαβρόφ, έχει χαρακτηρίσει τον εν λόγω τηλεοπτικό σταθμό, ως τον μοναδικό φορέα που προσδίδει στα γεγονότα μία διαφορετική οπτική γωνία. Αλλά δε σταμάτησε εκεί. Προχώρησε σε ένα «ντάνιασμα» του Fox News μαζί με ρωσικά τηλεοπτικά κανάλια, με ενδεικτικά παραδείγματα το Sputnik και το RT, σταθμοί πλήρως ελεγχόμενοι, κοινώς μαριονέτες, στα χέρια του Ρώσου πολιτικού αρχηγού.
Όσον αφορά τα εγχώρια μέσα, οι Δημοσιογράφοι χωρίς Σύνορα δε θα μπορούσαν να μην κάνουν μία αναφορά στην περίπτωση του Γιώργου Καραϊβάζ τον Απρίλιο του 2021, πρώην αστυνομικού συντάκτη, ο οποίος δολοφονήθηκε, ενώ η υπόθεση αυτή παραμένει ανεξιχνίαστη. Επιπλέον, κάτι το οποίο προκαλεί εντύπωση είναι το γεγονός πως στην Ελλάδα η διασπορά ψευδών ειδήσεων συνοδεύεται από πέντε έτη φυλάκισης, κάτι που αντίκειται στο νομικό κεκτημένο, ενισχύοντας, παράλληλα, τον κίνδυνο της αυτολογοκρισίας. Τέλος, η οικονομική κρίση, ούσα άρρηκτα συνδεδεμένη με τα πολύ χαμηλά ποσοστά αναγνωσιμότητας, καθώς και με τους μειωμένους διαφημιστικούς προϋπολογισμούς, είχε ως αποτέλεσμα την αμφισβήτηση της μακροπρόθεσμης επιβίωσης αρκετών μέσων ενημέρωσης.
Αδιαμφισβήτητα, η θέση της Ελλάδας στον παγκόσμιο δείκτη ελευθερίας του Τύπου γεννά έναν γενικότερο προβληματισμό και μια ευρύτερη ανησυχία σχετικά με την εγκυρότητα, την αξιοπιστία, αλλά και την αυτονομία των μέσων ενημέρωσης. Ιδιαίτερα σε μία εποχή, τραυματισμένη από τον επίλογο της πανδημίας και στην καρδιά μίας ένοπλης σύρραξης, η ευθύνη των ΜΜΕ αποκτά μεγάλη βαρύτητα. Η ελευθερία του Τύπου παραμένει μία από τις πιο σημαντικές μορφές του δημοκρατικού πολιτεύματος και οφείλει να μένει απαλλαγμένη από πολιτικούς, κομματικούς και οικονομικούς χρωματισμούς.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Σε ελεύθερη πτώση η «Ελευθερία του Τύπου» στην Ελλάδα, Δημοσθένης Γκαβέας, huffingtonpost.gr, διαθέσιμο εδώ
- Από ποιον βγήκε η φράση “κίτρινος τύπος”; Ο εκδότης που ενέπνευσε την ταινία «Πολίτης Κέιν». Κατασκεύαζε ειδήσεις και σκάνδαλα. Έβγαλε το Cosmopolitan, το Ηarpers bazaar και δεκάδες εφημερίδες…, mixanitouxronou.gr, διαθέσιμο εδώ
- Γιατί παίζει Fox News η ρωσική τηλεόραση;, Άγης Παπαγεωργίου, athensvoice.gr, διαθέσιμο εδώ
