Της Ιόλης Βολτή,
Ένα σύγχρονο φαινόμενο το οποίο ταλανίζει κατά κύριο λόγο τις μικρότερες ηλικίες είναι η σύγχρονη εντατικοποίηση όχι μόνο της μάθησης, αλλά και ολόκληρης της καθημερινής ζωής μας. Το φαινόμενο της ένδειας χρόνου αποτελεί αντικείμενο συζήτησης ήδη από τη δεκαετία του ’70, ενώ λίγο αργότερα αναγνωρίζεται η εμφάνιση ασθενειών ή ακόμα και θανάτων, προερχόμενων από το εργασιακό στρες, και γενικότερα την εντατικοποίηση. Υπερκόπωση, κρίσεις πανικού, μυοσκελετικά και ψυχοσωματικά προβλήματα είναι απόρροια αυτού του αγχωτικού τρόπου ζωής που συνεπάγεται η εντατικοποίηση. Και μάλιστα, ενώ τα τόσα τεχνολογικά και επιστημονικά επιτεύγματα θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν, προκειμένου να μειώσουν τις ώρες εργασίας και, κατ’ επέκταση, να βελτιώσουν την ποιότητα της ζωής μας, αυτό δεν γίνεται ούτε στο ελάχιστο. Αντ’ αυτού, η καθημερινή ζωή έχει μετατραπεί σε μηχανή, όπου «ο χρόνος είναι χρήμα», μία έκφραση η οποία θεμελιώνεται σε μία απόλυτα ωφελιμιστική λογική. Η κανονικοποίηση και η προτεραιοποίηση συγκεκριμένων πρακτικών υποβαθμίζει άλλες πρακτικές –ουσιαστικά, εξίσου σημαντικές–, για τον λόγο του ότι στηρίζονται σε βραδύτερους, πιο χαλαρούς ρυθμούς.
Οδηγούμαστε προς την οικοδόμηση κοινωνιών συνεχούς λειτουργίας, 24 ώρες, 7 ημέρες την εβδομάδα, αυτοσκοπός είναι η παραγωγικότητα, η οποία ορίζεται με βάση ποσοτικά κριτήρια, τα οποία μπορούν να καθοριστούν και να αξιολογηθούν επακριβώς. Και βέβαια, όσο πιο τυποποιημένο είναι το πρόγραμμα ζωής ενός ανθρώπου, η καθημερινότητά του, τόσο πιο παραγωγικός θα είναι, εφόσον τόσο πιο γρήγορα θα το υλοποιήσει. Ο ιδανικός άνθρωπος είναι ένας σούπερ-άνθρωπος, υγιής, δυναμικός, εργατικός, χωρίς οικογενειακές ή άλλες υποχρεώσεις, απόλυτα αφοσιωμένος στη δουλειά του. Με βάση αυτήν τη λογική, το δυτικό πολιτιστικό παράδειγμα φαίνεται να πιστεύει ότι τα ανθρώπινα όντα είναι ακούραστα, χωρίς ασθένειες, μηχανές διατεθειμένες να θυσιάσουν τα πάντα στον βωμό του κέρδους και της φήμης, ότι δεν υπάρχουν ποτέ όρια, εφόσον πάντα μπορούσες να είχες κάνει κάτι καλύτερο.
Συνεχώς αναζητούνται τρόποι του πώς ο άνθρωπος θα είναι αποτελεσματικός και παραγωγικός, σε ταχύτερους ρυθμούς. Για παράδειγμα, προσφέρονται βιταμίνες σε αυτούς που δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν στην καθημερινή ζωή, στην εργασία τους και σε άλλες δραστηριότητες, έτσι ώστε να βελτιωθεί η απόδοσή τους. Πρόκειται για ένα είδος «αναβάθμισης». Όσοι, από την άλλη, αρνούνται ή απλώς δεν έχουν τις αντοχές, προκειμένου να ανταποκριθούν σε έναν τέτοιο εντατικοποιημένο και κουραστικό τρόπο ζωής, εκδιώκονται από το σύστημα.
Στόχος των εργαλείων της τεχνολογίας δεν είναι απλώς να «εξυπηρετήσουν» τον άνθρωπο, να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής του ή να βοηθήσουν τα άτομα να εκτελέσουν με καλύτερο τρόπο τις δραστηριότητές τους, αλλά να αναβαθμίσουν τα ίδια τα υποκείμενα, έτσι ώστε να ανταποκριθούν στους φρενήρεις ρυθμούς της σύγχρονης πραγματικότητας. Γι’ αυτόν τον λόγο, είναι καίριο το ζήτημα του χρόνου, που αγνοείται η ανθρώπινη πλευρά μας. Καταστέλλονται η δημιουργικότητα, η φαντασία, ο ελεύθερος χρόνος, και τη θέση τους παίρνει ο άνθρωπος-ρομπότ, που εκτελεί μηχανιστικά οδηγίες, ενώ στόχος του γίνεται η αποτελεσματικότητα και η παραγωγικότητα και δεν γνωρίζει καν τι πραγματικά αγαπάει να κάνει.
Το ζήτημα είναι να αναρωτηθούμε εάν μας αξίζει κάτι τέτοιο και να διεκδικήσουμε μία περισσότερο ισορροπημένη ζωή, μέσα από την οποία θα μπορούμε να αντλήσουμε ευτυχία, κάνοντας τα πράγματα που πραγματικά μας ευχαριστούν και μας κάνουν χαρούμενους. Στο κάτω κάτω, κανείς δεν έχει να αποδείξει τίποτα σε κανέναν, παρά μόνο να είναι ο εαυτός του.
