Της Δώρας Νικολάου,
Δεν πρόκειται για μεγάλο μυστικό ότι οι γυναίκες καλλιτέχνες όχι μόνο αποτελούν μικρότερο μέρος του καλλιτεχνικού κόσμου, αλλά και ότι αντιμετωπίζουν τη δυσκολία στο να τις αντιληφθεί το κοινό και οι ίδιοι οι καλλιτεχνικοί κύκλοι ως ισάξιες και αξιόλογους δημιουργούς. Σπάνια, όμως, βλέπουμε ως εξωτερικοί παρατηρητές το μέγεθος του προβλήματος.
Η διαφορετική αντιμετώπιση στην εργασιακή αγορά μεταξύ των δύο φύλων είναι μεν γνωστό φαινόμενο. Ναι, ο 21ος αιώνας έχει έρθει βελτιωμένος, η ευαισθητοποίηση είναι μεγαλύτερη και η ενημέρωση πιο επικρατής από ποτέ. Αισθητές οι διαφορές συγκριτικά με την προηγούμενη γενιά. Δεν αρκούν όμως. Δεν πέφτουμε από τα σύννεφα, ο σεξισμός κατά του γυναικείου φύλου κρατεί. Ξέρουμε τα στατιστικά. Για κάθε ένα δολάριο που πληρώνεται ένας άντρας στις Η.Π.Α., η μέση γυναίκα πληρώνεται 0,82 δολάρια για την ίδια εργασία. Το payment gender gap είναι, δυστυχώς, αληθινότατο για τον δυτικό κόσμο και εντοπίζεται σε πληθώρα κλάδων.
Δεν είναι λίγοι οι τομείς όπου οι γυναίκες αντιμετωπίζονται με επιφυλακτικότητα λόγω του φύλου τους ή δυσκολεύονται να αναγνωριστούν ως ισάξιες σε θέσεις ευθύνης. Δεν χρειάζεται να αναφέρουμε τα στατιστικά, άλλωστε, δεν πρόκειται για έρευνα εργασιακών δικαιωμάτων, κι ας σχετίζεται το θέμα. Στις επιχειρήσεις, λιγότερες είναι εκείνες που αναλαμβάνουν, για παράδειγμα, διευθυντικές θέσεις, αλλά στον «ευγενή» κόσμο των τεχνών, τον προοδευτικό, αυτόν που επικροτεί και χωράει θεωρητικά όλες τις διαφορετικότητες και ιδιοσυγκρασίες, θα περίμενε κανείς μεγαλύτερο χώρο για ισότητα. Κι όμως. Από τη βιομηχανία του κωμικού θεάματος, την άνιση κατανομή αντρών-γυναικών κωμικών τον κινηματογράφο (με τους άντρες σκηνοθέτες να αγγίζουν το 78,9% του συνόλου) μέχρι και τις καλές τέχνες, όπου η αντρική εκπροσώπηση βρίσκεται μεγαλύτερη.
Ιδιαίτερη μνεία οφείλουμε να κάνουμε σε γυναίκες καλλιτέχνες που εκφράζουν αυτές τις εμπειρίες τους από τον κόσμο των τεχνών και εφιστούν την προσοχή μας στο θέμα. Στις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν σε έναν χώρο ήδη δύσκολο. Που πολλοί δεν αποδέχονται ως επάγγελμα και όχι ως απλό χόμπι, όπου ο ανταγωνισμός μπορεί να εντείνεται, ιδιαίτερα υπέρ αντρών καλλιτεχνών. Ναι, σίγουρα τα έργα τους μπορεί να είναι εξαιρετικά και να αξίζουν όλες τις ευκαιρίες που τους δόθηκαν. Ωστόσο, είναι διαφορετικό ζήτημα να μην προσφέρονται αυτές οι ίδιες ευκαιρίες στο αντίθετο φύλο.
Οι Guerrilla Girls, μια ανώνυμη ομάδα γυναικών καλλιτεχνών, χρησιμοποιούν τις δημιουργίες τους υπέρ του ενημερωτικού και διαμαρτυρικού σκοπού τους. Πρωτόγνωρη εμπειρία ήταν η επαφή με τα έργα τους στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στη Βαρκελώνη. Συγκεκριμένα, ένα εκ των οποίων με σόκαρε. Είναι αλήθεια τόσο μεγάλο το πρόβλημα; “Do women have to be naked to get into the Met. Museum?”. Παρατηρώντας τα, δεν βρίσκεται ούτε ένα που να μην σε ταρακουνήσει. Η ενημέρωση που βρίσκεται μέσα σε αυτά πραγματικά μας ανοίγει τα μάτια σχετικά με τον σεξισμό στις εικαστικές τέχνες.
Βρίσκουμε τόσες εκπληκτικές γυναίκες καλλιτέχνες, που είναι κρίμα να χάνουμε την επαφή με το έργο τους, γιατί ακριβώς σπανιότερα τους δίνεται βήμα έκφρασης. Ίσως και αυτό να αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα θετικά των κοινωνικών δικτύων. Πλατφόρμες που δίνουν περιθώρια έκφρασης και αναγνώρισης εξίσου σε όλους. Γυναίκες που αναγνωρίζονται και διαπρέπουν, που τις ανακαλύπτουμε και τις θαυμάζουμε για τα εικαστικά επιτεύγματά τους. Γυναίκες που υμνούν με την τέχνη τους άλλες γυναίκες και ενσωματώνουν πιο έντονα το φύλο τους στις τέχνες, όπως και η Nadia Lee Cohen (ιδιαίτερα με τη συλλογή της “Women”) και τη φωτογράφο Sarah Bahbah, που με τη νέα της συλλογή “3eib!” προωθεί τη γυναικεία ενδυνάμωση, κυρίως υπέρ των γυναικών αραβικής καταγωγής — όπως και η ίδια.
Είναι αναζωογονητικό να βλέπουμε καλλιτέχνιδες να διεκδικούν και να βρίσκουν επιτέλους τα μέσα έκφρασής τους. Ας μην ξεχνάμε ότι κάτι τέτοιο δεν ήταν πάντα δυνατό και η προώθησή τους εξαρτιόταν αποκλειστικά από την κριτική του αντρικού ματιού. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα έργα της Hilma af Klint, της οποίας οι πίνακες θεωρούνται από τα πρώτα γνωστά αφαιρετικά έργα του δυτικού κόσμου, προηγούμενα και από του θεωρητικά πρωτοπόρου Kandinsky ή τoυ Mondrian, χωρίς να λάβει ποτέ στο διάστημα της ζωής της αναγνώριση για την προσφορά της, ούτε και την ανάλογη δημοσιότητα για την επιρροή της σε άλλους ζωγράφους.
Είναι πολλά τα βήματα που έχουν γίνει. Χρόνο με τον χρόνο τα ποσοστά αλλάζουν, γίνονται πιο ενθαρρυντικά όσο όλοι γινόμαστε υποστηρικτικοί υπέρ της θηλυκής εκπροσώπησης σε τέχνες, επιχειρήσεις και αθλητισμό. Δεν μοιρολογούμε ούτε ξεφυσάμε απογοητευμένα. Όλο αυτό δεν πρόκειται παρά για μια ενημέρωση σε παθογένειες που εύκολα μας διαφεύγουν όσο επαναπαυόμαστε στην εξελισσόμενη κοινωνική ενσυναίσθηση και τις φαινομενικές βελτιώσεις απόλυτης ισοτιμίας. Την έχουμε όμως;
