Του Χαράλαμπου Νικολαΐδη,
Η ανάπτυξη της τεχνολογίας και των ειδικών εφέ ήταν κάτι που απορροφήθηκε εξ αρχής από τους δημιουργούς ταινιών. Ειδικά εφέ κατασκευασμένα κυρίως με αναλογικό τρόπο έκαναν δύσκολη την παραγωγή αλλά και την ένταξή τους σε ταινίες που πολλές φορές δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα να τις αποκτήσουν. Τα αριστουργηματικά αυτά μέσα, σε συνδυασμό με ένα αξιοπρεπές σενάριο και μια άρτια και αψεγάδιαστη σκηνοθετική τεχνοτροπία, είναι σχεδόν δυσεύρετα μέσα στο πλήθος των ταινιών του αμερικανικού κινηματογράφου των μέσων του προηγούμενου αιώνα. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί το 2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος, ένα πραγματικό αριστούργημα του Στάνλεϊ Κιούμπρικ, που αποτελεί ορόσημο του αμερικανικού κινηματογράφου μέχρι και σήμερα.
2001: Η Οδύσσεια του διαστήματος, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, αποτελεί ταινία του Στάνλεϊ Κιούμπρικ, βασισμένη στο βιβλίο του Άρθουρ Κλαρκ The Sentinel, αλλά και σύγχρονη με την κυκλοφορία του. Φημολογείται, μάλιστα, ότι ο Κλαρκ συνομιλούσε με τον Κιούμπρικ και αντάλλαζαν ιδέες. Πρωταγωνιστούν οι: Κιρ Ντούλια, Γκάρι Λόκγουντ, Ουίλιαμ Σιλβέστερ και Ντάγκλας Ρέιν. Το σενάριο έχει ως εξής: ένας μυστηριώδης μονόλιθος εμφανίζεται κατά περιόδους που απέχουν χρονικά μεταξύ τους, διεγείροντας το ενδιαφέρον των επιστημόνων για την προέλευσή του.
Η ταινία κατατάσσεται στο είδος της επιστημονικής φαντασίας. Ένας παρεξηγημένος όρος για πολλούς λάτρεις του κινηματογράφου, ειδικά όταν η ταινία λαμβάνει χώρα και διαδραματίζεται στο διάστημα. Ο Κιούμπρικ, μια διάνοια του παγκόσμιου σινεμά, προσφέρει ένα φαντασμαγορικό υπερθέαμα, που μέχρι σήμερα αποτελεί την πιο ρεαλιστική μεταφορά της κατάκτησης του σύμπαντος από τον άνθρωπο στη μεγάλη οθόνη.
Σε κάθε ταινία του Κιούμπρικ, οι εφαρμοσμένες σκηνοθετικές πρακτικές μάς είναι γνωστές, αλλά ποτέ δεν καταντούν ανιαρές ή, ακόμη χειρότερα, γραφικές. Ο Κιούμπρικ είναι μεγάλος λάτρης της συμμετρικής προοπτικής και εφαρμόζει τεχνικές που χρησιμοποίησαν αναγεννησιακοί Ιταλοί ζωγράφοι του 15ου και 16ου αιώνα. Οι προεκτάσεις των γωνιακών επιφανειών της εικόνας συμπίπτουν σε ένα σημείο (συνήθως στο κέντρο) που ονομάζεται σημείο διαφυγής, δίνοντας στον θεατή την αίσθηση της προοπτικής. Ο Κιούμπρικ έχει εφαρμόσει αυτήν την τεχνική και σε άλλες ταινίες του, όπως Το Κουρδιστό Πορτοκάλι, Λάμψη, κ.ά.
Η ταινία αρχίζει με τον μακρινό πρόγονο του ανθρώπου, τον πίθηκο. Από το πρώτο 20λεπτο της ταινίας, εγείρεται το ερώτημα: τι είναι αυτός ο συμμετρικός μυστηριώδης μονόλιθος που εμφανίζεται μπροστά στους πιθήκους; Υπάρχουν πολλές ερμηνείες. Η επικρατέστερη κάνει λόγο για μια μεγάλη εξωγήινη δύναμη ή ακόμη και θεότητα (για κάποιους), που προσφέρει την εξέλιξη και τη γνώση, καθώς με την άφιξή της ο πίθηκος κατακτά την τεχνολογία. Καταλαβαίνει ότι με ένα κομμάτι ξύλο ή κόκαλο μπορεί να κυνηγήσει την τροφή του αλλά και να διώξει τους εισβολείς-εχθρούς του μακριά από την περιοχή.
Ένα άλλο κομμάτι που κάνει την ταινία εντελώς διαχρονική είναι η ενασχόληση του Κιούμπρικ, αλλά και του Κλαρκ, με την τεχνητή νοημοσύνη, ένα θέμα που σήμερα βρίσκεται στο κέντρο της προσοχής της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας. Ένα θέμα που τρομάζει ακόμη και στη σκέψη. Δηλαδή, το ενδεχόμενο υποδούλωσης των ανθρώπων από τα ρομπότ. Στην ταινία βλέπουμε τον Χαλ, ένα υπερσύγχρονο ηλεκτρονικό πρόγραμμα με ανθρώπινη ομιλία, το οποίο βρίσκεται καθ’ οδόν σε επανδρωμένη αποστολή προς τον πλανήτη Δία και είναι προγραμματισμένο να μην κάνει ποτέ λάθη. Όμως, ένα σφάλμα του αλάνθαστου Χαλ παρακινεί τους δύο αστροναύτες να τον απενεργοποιήσουν. Ο Χαλ το αντιλαμβάνεται και αποφασίζει να τους εξοντώσει. Οι σκηνές που ακολουθούν είναι ανατριχιαστικές, καθώς βλέπουμε —ή μάλλον ακούμε— τον Χαλ να παρακαλεί και να υπόσχεται την υποταγή του στον μόνο επιζήσαντα αστροναύτη Μπόουμαν, προκειμένου να μην τον απενεργοποιήσει.
Σε αυτό το σημείο αξίζει να μιλήσουμε για τα χρώματα που χρησιμοποιεί ο Κιούμπρικ σε αυτές τις σκηνές. Το κόκκινο της στολής του Μπόουμαν, αλλά και το κίτρινο του αστροναύτη Πουλ, εντείνονται σε μεγάλο βαθμό από το παγερό μαύρο του γαλαξία.
Το τέλος της ταινίας επιβεβαιώνει τον ρόλο του μονόλιθου ως δότη γνώσης και εξέλιξης. Εκατομμύρια χρόνια πριν, ο μονόλιθος εμφανίστηκε στη γη και έδωσε στους πιθήκους την τεχνολογία, έτσι ώστε να εξελιχθούν σε ανθρώπους. Τώρα, όμως, επέστρεψε για να δώσει στη γη ένα νέο, πλήρως εξελιγμένο είδος ανθρώπου, που θα κατακτήσει ολόκληρο το σύμπαν. Μήπως η Οδύσσεια του Διαστήματος είναι ακριβώς αυτό, δηλαδή, το ταξίδι του ανθρώπου στο διάστημα, σε αποστάσεις που μετρώνται με έτη φωτός, έτσι ώστε να επιστρέψει στη γη εξυπνότερος και σοφότερος; Το ερώτημα αυτό είναι σίγουρο ότι μπορεί να απαντηθεί και αλληγορικά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- «2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος», wikipedia.org, διαθέσιμο εδώ
- «2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος», imbd.com, διαθέσιμο εδώ
