Της Άντρεας Ιωάννου,
«Ισπανία τυλιγμένη στον ύπνο, ξυπνώντας σαν μια χαίτη από στάχια». Κάπως έτσι, ξέσπασε ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος, όπως περιγράφει ο Pablo Neruda. Σε σκοτεινές περιόδους, σαν και αυτή της δικτατορίας του Franco στην Ισπανία, «η τέχνη και η ποίηση μας βοηθούνε να πεθάνουμε» ή να ζούμε, κουβαλώντας το φίμωτρό μας. Όμως, οι άνθρωποι του πνεύματος και καλλιτέχνες κάθε λογής σε τέτοιες κρίσιμες στιγμές αισθάνονται πιο πολύ από κάθε άλλον την ανάγκη να εκφραστούν μέσα από την τέχνη τους και, κατ’ επέκτασιν, να αποτυπώσουν όσα δεν βλέπει κανείς με γυμνό μάτι, αλλά μόνο με τα μάτια της καρδιάς. Κάτι ανάλογο έπραξε και ο Pablo Picasso μέσα από το έργο του “Guernica”.
Δεν υπάρχει τίποτα χειρότερο από το να σκοτώνεις τον ίδιο σου τον αδελφό. Μέσα σε αυτό το αδελφοκτόνο κλίμα, ένα έγκλημα δίχως προηγούμενο θα συνταράξει ολόκληρο τον πολιτισμένο κόσμο. Ηθικοί αυτουργοί υπήρξαν ο παρανοϊκός Αδόλφος Χίτλερ, ο οποίος ήθελε να αποτρέψει την «ερυθρά απειλή», και ο πραξικοπηματίας Francisco Franco. Συνένοχος, βέβαια, υπήρξε και ομοϊδεάτης του Franco, Benito Mussolini, ο οποίος, γενικότερα, συνέδραμε περαιτέρω την προσπάθεια του Ισπανού στρατηγού, στέλνοντας επιπλέον στρατεύματα και εφόδια. Συγκεκριμένα, το απόγευμα της 26ης Απριλίου του 1937, η επιχείρηση «Επίπληξη» –όπως ήταν το κωδικό της όνομα– πήρε μπρος, με την κωμόπολη Guernica της Ισπανίας να βομβαρδίζεται αεροπορικά επί τρεις ώρες ανηλεώς. Ο συγκεκριμένος γεωγραφικός χώρος δεν είχε στρατηγική σημασία και προφανής στόχος ήταν η κάμψη του ηθικού των αντιπάλων. Το αποτέλεσμα αυτής της βάρβαρης επιδρομής ήταν τραγικό: περίπου 1.600 πολίτες, κυρίως γυναικόπαιδα και ηλικιωμένοι, έχασαν τη ζωή τους.
Το όλο σκηνικό της εμφύλιας διαμάχης, αλλά και το άκρον άωτόν της, δηλαδή η κτηνώδης πράξη του βομβαρδισμού, δεν έδωσαν άλλη επιλογή στον Pablo Picasso από το να συνθέσει ένα από τα πιο γνωστά του αριστουργήματα. Δεν άντεξε άλλο τη μορφή του δικτάτορα, που βύθισε την Ισπανία «σε έναν ωκεανό εξαθλίωσης και θανάτου». Στο συγκεκριμένο του έργο, που φέρει, όπως είναι φυσικό, το όνομα της πόλης που βομβαρδίστηκε, συνοψίζεται όλος ο πόνος και η φρίκη του πολέμου, αλλά και η κραυγή του ανθρώπου που υποφέρει από αυτόν. Ο αντίλαλος της Guernica ήχησε και θα ηχεί για πολλά ακόμα χρόνια ανά τον κόσμο. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως ο Ισπανός καλλιτέχνης είχε εκθέσει τον πίνακά του σε έκθεση ζωγραφικής στο Παρίσι, κατά το ζοφερό έτος που συνέβη η καταστροφή.
Στην κυβιστική του αυτή ελαιογραφία «προσπαθούσε να δείξει την αλήθεια τόσο ωμά και μόνιμα, που θα ξεπερνούσε τα ψέματα και την προπαγάνδα της εποχής της δικτατορίας». Έτσι, πίσω από κάθε φιγούρα, χρώμα και σκιά έκρυβε μια ολόκληρη ιστορία. Συνοπτικά, βλέπουμε μια μάνα να σπαράζει, κρατώντας το νεκρό σώμα του παιδιού της, πιο πάνω έναν ταύρο, ο οποίος αντικατοπτρίζει τη βία, τον φασισμό και το σκοτάδι. Χαρακτηριστική είναι η μορφή του ξεκοιλιασμένου αλόγου, το οποίο αποτελεί το σύμβολο του αγανακτισμένου λαού. Ο χώρος, στον οποίο διαδραματίζεται το «δράμα», είναι απροσδιόριστος, ίσως στην προσπάθεια του Picasso το έργο να αποκτήσει έναν διαχρονικό χαρακτήρα. Η φρικαλεότητα του πολέμου εντοπίζεται στην άτακτη και ανορθόδοξη τοποθέτηση των ματιών στα πρόσωπα που απεικονίζονται. Ωστόσο, όλα αυτά είναι συμπεράσματα που εξήχθησαν από κριτικούς τέχνης και διχάζουν ακόμα και την καλλιτεχνική κοινότητα, αφού ο ίδιος ο πατέρας του έργου –του οποίου και ασπάζομαι την άποψη– δήλωσε πως «αυτός ο ταύρος είναι ένας ταύρος και αυτό το άλογο είναι ένα άλογο», προσθέτοντας ότι «εάν δώσετε ένα νόημα σε ορισμένα πράγματα στους πίνακές μου, μπορεί να είναι απολύτως αληθές, αλλά δεν ήταν η πρόθεσή μου να δώσω αυτό το νόημα. Όποιες ιδέες και όποια συμπεράσματα έχετε τα απέκτησα και εγώ, αλλά ενστικτωδώς, ασυνείδητα. Κάνω τη ζωγραφιά για τη ζωγραφιά. Ζωγραφίζω τα αντικείμενα για αυτό που είναι».
Στους χαλεπούς καιρούς του σήμερα, δυστυχώς, αυτή η ανεπανάληπτη στιγμή έκφρασης και καλλιτεχνικής δημιουργίας του Picasso, που ακούει στο όνομα “Guernica”, είναι πιο επίκαιρη από ποτέ. Πλέον, κοσμεί το Εθνικό Μουσείο Τέχνης «Βασίλισσα Σοφία» στη Μαδρίτη, μα το μήνυμά της ακτινοβολεί σε ολόκληρο τον κόσμο. Η ανθρωπότητα, για άλλη μια φορά, έχει καταφύγει στην έσχατη και οδυνηρή –για όλες τις εποχές– λύση, τον πόλεμο. Άραγε, θα κατορθώσει ο σύγχρονος άνθρωπος, εν τέλει, να κατανοήσει τη “Guernica”;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Χαραλαμπίδης, Άλκης (2018), Η Τέχνη του Εικοστού Αιώνα, Θεσσαλονίκη: Εκδ. University Studio Press (δεύτερη έκδοση)
- Bovary.gr (2018), Γκουέρνικα-Η ζοφερή ιστορία της βασκικής πόλης που έγινε σύμβολο της ειρήνης. Διαθέσιμο εδώ
- Iefimerida.gr (2017), «Γκουέρνικα» -Ο πίνακας του Πικάσο που εξακολουθεί να συγκλονίζει τον πλανήτη. Διαθέσιμο εδώ
- Sansimera.gr, Ο Βομβαρδισμός της Γκουέρνικα. Διαθέσιμο εδώ
- Thessalonikiartsandculture.gr, Αναλύοντας τη «Γκουέρνικα». Διαθέσιμο εδώ
