Της Θεοδώρας Αγγελοπούλου,
Η ενεργειακή κρίση, η οποία έχει προκαλέσει εκτίναξη στο κόστος κατανάλωσης του ηλεκτρικού ρεύματος, του φυσικού αερίου και των καυσίμων, συνιστά το μεγάλο αγκάθι στην καθημερινότητα των πολιτών, καθότι οι υποχρεώσεις τους διογκώνονται με γεωμετρική πρόοδο λόγω αυτής, αλλά αποτελεί, παράλληλα, και τη μεγαλύτερη πολιτική πρόκληση, έπειτα από τη διαχείριση της πανδημίας για την Κυβέρνηση, η οποία οδεύει σε μία εκλογική τροχιά και σε καμία περίπτωση δεν θέλει να δει τα ποσοστά αποδοχής της να μειώνονται εξαιτίας μίας επιπρόσθετης κρίσης μέσα στα τρία χρόνια της διακυβέρνησής της. Πέραν, όμως, της εκτελεστικής αποφασιστικότητας στο συγκεκριμένο πολιτικοοικονομικό πρόβλημα που προκύπτει στο πεδίο της ενέργειας, ο κρατικός μηχανισμός έχει στη διάθεσή του εκείνο το διοικητικό – εποπτεύον εργαλείο, το οποίο δύναται να γουλανδρίσει τις συνέπειες μίας τέτοιου είδους κρίσης και δεν είναι άλλο από τη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕ).
Η ΡΑΕ έχει κάνει ως ένα βαθμό την προσπάθειά της στην αντιμετώπιση του εν λόγω προβλήματος, ωστόσο, δεν έχει παρατηρηθεί ακόμη κάποια πλήρως αποτελεσματική παρέμβαση από πλευράς της. Η ουσία, όμως, του παρόντος κειμένου έγκειται στη θεωρητική ανάλυση της ταυτότητας και των αρμοδιοτήτων της ΡΑΕ, ώστε να γίνει αντιληπτό στον αναγνώστη το τι ακριβώς αυτή δύναται να κάνει, και να προβληματιστεί για το πώς το αρμοδιοδοτικό της πλαίσιο μπορεί να βελτιωθεί, με συνέπεια να επιτυγχάνει αποτελεσματικότερα το έργο της.
Συνιστά, λοιπόν, μία ανεξάρτητη ρυθμιστική αρχή, «η οποία συστήθηκε με το ν.2773/1999, στο πλαίσιο εναρμόνισης με τις Οδηγίες 2003/54/ΕΚ και 2003/55/ΕΚ για τον ηλεκτρισμό και το φυσικό αέριο, με κύρια αρμοδιότητά της να εποπτεύει την εγχώρια αγορά ενέργειας, σε όλους τους τομείς της, εισηγούμενη προς τους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας και λαμβάνοντας η ίδια μέτρα για την επίτευξη του στόχου της απελευθέρωσης των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου».
Παράλληλα, πρόκειται για μία αυτοτελή νομική προσωπικότητα με διοικητική και οικονομική αυτοτέλεια, η οποία, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν.4001/2011, έχει επιφορτιστεί με νέες, ιδιαιτέρως αυξημένες, εκτελεστικές αρμοδιότητες συγκριτικά με το παρελθόν, οι οποίες, αρχικά, περιορίζονταν σε κυρίως γνωμοδοτικές παρακολούθησης και ελέγχου της αγοράς ενέργειας σε όλους τους τομείς, δηλαδή στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από τα συμβατικά καύσιμα, από τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) και το φυσικό αέριο, αλλά και σε σχέση με την αγορά των πετρελαιοειδών. Επιπλέον, η έκδοση του ν.3851/2010 επέφερε ουσιαστικές αλλαγές ως προς το νομοθετικό πλαίσιο των ΑΠΕ και του ρόλου της ΡΑΕ σε σχέση με αυτές, οι οποίες αφορούσαν τη διαδικασία αδειοδότησης των σταθμών ΑΠΕ και τη διαδικασία αξιολόγησης των αιτήσεων για χορήγηση άδειας παραγωγής.
Ο ρόλος της ΡΑΕ ως εθνικής ρυθμιστικής αρχής ενέργειας αναβαθμίστηκε, όμως έτι περαιτέρω, από το 2011 και μετά, με την επαύξηση και ενίσχυση των αποφασιστικών αρμοδιοτήτων της σχετικά με τη ρύθμιση των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου, αρμοδιοτήτων που ανατέθηκαν σε αυτήν κατ’ εντολή της Τρίτης Ευρωπαϊκής Ενεργειακής Δέσμης (Third Energy Package), μία δέσμη αποτελούμενη από δύο οδηγίες και τρεις κανονισμούς, η οποία μετέτρεψε τις εθνικές ρυθμιστικές αρχές ενέργειας σε «εγγυητές» της εύρυθμης λειτουργίας των ενεργειακών αγορών. Για τον λόγο αυτόν της παρέχονται εργαλεία, όπως είναι η δυνατότητα συλλογής πάσης φύσεως στοιχείων, διεξαγωγής ερευνών, εξέτασης καταγγελιών και συνακόλουθης επιβολής κυρώσεων, λήψης προσωρινών μέτρων κ.ο.κ..
Στο προαναφαρθέν πλαίσιο, κατά συνέπεια, η ΡΑΕ διαθέτει αποφασιστική αρμοδιότητα και δικαίωμα ανάμιξης στα ακόλουθα ζητήματα, όπως αναφέρονται στο σχετικό κείμενο των υποχρεώσεών της: παρακολουθεί και εποπτεύει τη λειτουργία της εγχώριας αγοράς ενέργειας, εκπονεί μελέτες, συντάσσει, δημοσιεύει και υποβάλλει εκθέσεις, προβαίνει σε συστάσεις, αποφασίζει ή εισηγείται στα αρμόδια όργανα τη λήψη αναγκαίων μέτρων, συμπεριλαμβανομένης της έκδοσης κανονιστικών και ατομικών πράξεων, ιδίως για την τήρηση των κανόνων του ανταγωνισμού και των ρυθμιστικών υποχρεώσεων που τίθενται με τον ν.4001/2011, την προστασία των καταναλωτών, την εκπλήρωση υποχρεώσεων παροχής υπηρεσιών κοινής ωφέλειας, την προστασία του περιβάλλοντος, την ασφάλεια ενεργειακού εφοδιασμού και την ανάπτυξη της εσωτερικής αγοράς ενέργειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Για τον λόγο αυτόν, παρακολουθεί και εποπτεύει τον βαθμό και την αποτελεσματικότητα του ανταγωνισμού στην εγχώρια αγορά ενέργειας, σε επίπεδο χονδρικής και λιανικής, τις τιμές για τους οικιακούς καταναλωτές, συμπεριλαμβανομένων των συστημάτων προπληρωμής, το ποσοστό αλλαγής προμηθευτή, το ποσοστό διακοπής παροχής, την παροχή υπηρεσιών συντήρησης και τα σχετικά τέλη, καθώς και τα παράπονα των πελατών, την εμφάνιση στρεβλώσεων ή περιορισμών του ανταγωνισμού και περιοριστικών συμβατικών πρακτικών, όπως ρητρών αποκλειστικότητας που ενδέχεται να εμποδίζουν πελάτες να συνάπτουν συμβάσεις ταυτόχρονα με περισσότερους από έναν προμηθευτές, ή να περιορίζουν τη δυνατότητα επιλογής προμηθευτή, τη συμβατότητα των όρων συμβάσεων προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου με δυνατότητα διακοπής, καθώς και των μακροπρόθεσμων συμβάσεων προμήθειας, με το εθνικό και ευρωπαϊκό δίκαιο, και την τήρηση των ειδικών ρυθμιστικών υποχρεώσεων, που βαρύνουν τις επιχειρήσεις που ασκούν ενεργειακές δραστηριότητες, σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις και τους όρους των αδειών που τους έχουν χορηγηθεί.
Στο πλαίσιο των προλεχθέντων, δύναται να εκδίδει μη δεσμευτικές προς τρίτους οδηγίες και κατευθύνσεις, σχετικά με θέματα που εμπίπτουν στο πεδίο των αρμοδιοτήτων της και τον τρόπο άσκησης αυτών, προκειμένου, έτσι, να διασφαλίζεται η ορθή και ομοιόμορφη εφαρμογή του κανονιστικού πλαισίου του ενεργειακού νόμου και η πληρέστερη πληροφόρηση των ενδιαφερομένων. Επίσης, οφείλει να παρακολουθεί το επίπεδο διαφάνειας, συμπεριλαμβανομένων των τιμών χονδρικής, και να διασφαλίζει τη συμμόρφωση των επιχειρήσεων, που ασκούν ενεργειακές δραστηριότητες προς τις υποχρεώσεις τους περί διαφάνειας.
Επιπρόσθετα, ασκεί την εποπτεία της εφαρμογής των μέτρων προστασίας των καταναλωτών, όπως αυτά προσδιορίζονται στον Ενεργειακό Νόμο 4001/2011. Όσον αφορά καταγγελίες που υποβάλλουν καταναλωτές κατά ενεργειακών επιχειρήσεων, αυτές εμπίπτουν στην αρμοδιότητα της Αρχής μόνο εφ’ όσον απορρέουν από ή αφορούν ζητήματα ρυθμιστικής εποπτείας, που προβλέπονται από τον ενεργειακό νόμο και εξειδικεύονται στις κανονιστικές αποφάσεις που εκδίδονται κατ’ εξουσιοδότησή του, αλλά όχι ζητήματα διαφορών αμιγώς αστικής ή εμπορικής φύσεως.
Αρμοδιότητά της αποτελεί, επίσης, το να παρακολουθεί την ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού, ιδίως σε σχέση με το ισοζύγιο προσφοράς και ζήτησης στην ελληνική αγορά ενέργειας, το επίπεδο της προβλεπόμενης μελλοντικής ζήτησης, το προβλεπόμενο πρόσθετο δυναμικό παραγωγής, μεταφοράς και διανομής ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου που βρίσκεται υπό προγραμματισμό ή υπό κατασκευή, την ποιότητα και το επίπεδο συντήρησης και αξιοπιστίας των Συστημάτων Μεταφοράς και των Δικτύων Διανομής, την εφαρμογή μέτρων για την κάλυψη της αιχμής ζήτησης, καθώς και τις συνθήκες της αγοράς ενέργειας σε σχέση με τη δυνατότητα ανάπτυξης νέου παραγωγικού δυναμικού. Επίσης, παρακολουθεί την υλοποίηση των μέτρων διασφάλισης, που λαμβάνονται σε περίπτωση αιφνίδιας κρίσης στην ενεργειακή αγορά. Ειδικά για το φυσικό αέριο, η ΡΑΕ έχει οριστεί ως η Αρμόδια Εθνική Αρχή (Competent Authority) για τη διασφάλιση της εφαρμογής των μέτρων που καθορίζονται στον Ευρωπαϊκό Κανονισμό Ασφάλειας Εφοδιασμού του Φυσικού Αερίου 994/2010, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 20ης Οκτωβρίου 2010 (L 295).
Πολύ σημαντικό πεδίο, επιπλέον, των υποχρεώσεών της συνιστά το να αποφασίζει για τη χορήγηση, την τροποποίηση και την ανάκληση των αδειών για την άσκηση ενεργειακών δραστηριοτήτων, σύμφωνα με τις ειδικότερες διατάξεις του ενεργειακού νόμου, υπό την προϋπόθεση της τήρησης των αρχών της διαφάνειας και της ίσης μεταχείρισης, και λαμβάνοντας υπ’ όψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των αιτούντων, την προστασία των καταναλωτών, την προστασία του περιβάλλοντος και τη διασφάλιση συνθηκών υγιούς ανταγωνισμού. Πιο συγκεκριμένα, κατά τη χορήγηση αδειών, προβαίνει σε κάθε αναγκαία ενέργεια, προκειμένου αυτές να είναι σύμφωνες με τις προβλέψεις του Μακροχρόνιου Ενεργειακού Σχεδιασμού της χώρας, καθώς και με τυχόν περιορισμούς που περιλαμβάνονται σε αυτόν ή σε δεσμευτικό κείμενο, που υποβάλλεται από την Ελληνική Δημοκρατία στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή ή σε Διεθνείς Οργανισμούς, ενώ παρακολουθεί και ελέγχει τον τρόπο άσκησης των δικαιωμάτων που παρέχονται με τις άδειες αυτές, καθώς και την τήρηση των υποχρεώσεων των κατόχων αδειών.
Ιδιάζον σημείο των αρμοδιοτήτων της αποτελεί η εποπτεία επί των Ανεξάρτητων Διαχειριστών Μεταφοράς. Σε αυτό το πλαίσιο, η ΡΑΕ αποφασίζει σχετικά με την πιστοποίηση επιχειρήσεων φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας, σύμφωνα με τα κριτήρια των Ευρωπαϊκών Οδηγιών και του Ενεργειακού Νόμου, προκειμένου οι επιχειρήσεις αυτές να οριστούν ως Διαχειριστές Συστήματος Μεταφοράς, παρακολουθεί δε την από μέρους των Διαχειριστών αυτών διαρκή συμμόρφωσή τους προς τα εν λόγω κριτήρια. Τηρώντας την εμπιστευτικότητα των εμπορικά ευαίσθητων πληροφοριών, η Αρχή δύναται να ζητεί οποιαδήποτε πληροφορία και στοιχείο από τους Διαχειριστές των Συστημάτων Μεταφοράς και τις επιχειρήσεις που ασκούν οποιαδήποτε από τις δραστηριότητες παραγωγής ή προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου, αλλά αποφασίζει και σχετικά με τροποποιήσεις των Προγραμμάτων Ανάπτυξης που καταρτίσθηκαν από τους αρμόδιους Διαχειριστές Μεταφοράς, παρακολουθώντας και αξιολογώντας την εφαρμογή τους.
Αποφασίζει, συνάμα, τη μεθοδολογία για τον υπολογισμό των τιμολογίων μη ανταγωνιστικών δραστηριοτήτων, καθώς και το ύψος αυτών, κατά τρόπο ώστε τα τιμολόγια αυτά να μην εισάγουν διακρίσεις και να αντικατοπτρίζουν το κόστος των παρεχόμενων υπηρεσιών, λαμβάνοντας υπ’ όψη της την ανάγκη για τη θέσπιση βραχυπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων κινήτρων για τους Διαχειριστές των Συστημάτων Μεταφοράς και των Δικτύων Διανομής, προκειμένου να βελτιώνεται η αποδοτικότητα των δικτύων τους, να προωθείται η ανάπτυξη της αγοράς ενέργειας και η ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού.
Έχει αποφασιστική αρμοδιότητα σχετικά και με τη χορήγηση απαλλαγής τμήματος ή του συνόλου της δυναμικότητας του Συστήματος φυσικού αερίου και διασυνδέσεων με Συστήματα Μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας άλλων χωρών, από την υποχρέωση παροχής πρόσβασης σε τρίτους ή από την υποχρέωση Ιδιοκτησιακού Διαχωρισμού. Προς τον σκοπό αυτόν, συνεργάζεται με τις Ρυθμιστικές Αρχές άλλων κρατών – μελών, τυχόν τρίτου εμπλεκόμενου κράτους, με τον Οργανισμό Συνεργασίας των Ευρωπαϊκών Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας (ACER), με τα όργανα της Ενεργειακής Κοινότητας και με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Συνεχίζοντας στην ανάλυση των αρμοδιοτήτων της, σημειώνεται ότι θεσπίζει, παρακολουθεί και εποπτεύει την εφαρμογή των κανόνων πρόσβασης στις διασυνδέσεις, συμπεριλαμβανόμενων των σχετικών τιμολογίων και της μεθοδολογίας υπολογισμού αυτών, του μηχανισμού κατανομής και αποδέσμευσης της δυναμικότητας και διαχείρισης της συμφόρησης, καθώς και της παροχής των υπηρεσιών εξισορρόπησης, της διαδικασίας εξωδικαστικής επίλυσης των διαφορών που αναφύονται κατά την εφαρμογή των ανωτέρω, καθώς και κάθε άλλη αναγκαία λεπτομέρεια. Ως προς το τελευταίο, ζητά από τους αρμόδιους Διαχειριστές των Συστημάτων Μεταφοράς σχετική γνώμη, ενώ συνεργάζεται και με τις Ρυθμιστικές Αρχές άλλων χωρών, με τις οποίες υφίσταται ενεργειακή διασύνδεση της χώρας μας.
Καταληκτικά, έχει τη δυνατότητα να επιβάλει σε επιχειρήσεις που ασκούν ενεργειακές δραστηριότητες μέτρα και όρους, ανάλογους προς το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα, οι οποίοι κρίνονται αναγκαίοι προκειμένου να διασφαλίζονται η εφαρμογή των διατάξεων του ενεργειακού νόμου και η ύπαρξη συνθηκών υγιούς ανταγωνισμού και εύρυθμης λειτουργίας της αγοράς.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Σχετικά με τη ΡΑΕ – Εισαγωγή, rae.gr, διαθέσιμο εδώ
- Σχετικά με τη ΡΑΕ – Notes, rae.gr, διαθέσιμο εδώ
