Το νεολιθικό Διμήνι

Της Δήμητρας Τσατζαλή,

Ένας σημαντικός προϊστορικός οικισμός της Ελλάδος βρίσκεται στη Θεσσαλία, συγκεκριμένα 3 χλμ. από τον Βόλο. Συνήθως, οι προκαταλήψεις που έχουν δημιουργηθεί γύρω από την προϊστορία, η οποία μέχρι τον 19^ο αι. δεν θεωρείτο ιστορία, επειδή δεν διαθέτει γραπτές πηγές, οδηγούν σε λανθασμένα συμπεράσματα. Όταν μιλάμε για προϊστορία και μάλιστα για τους τόπους όπου κατοικούσαν οι άνθρωποι μας έρχονται στο μυαλό τα σπήλαια, ενώ έννοιες όπως η τροφοσυλλογή και τα εργαλεία από ξύλο είναι συνυφασμένες με αυτήν. Δεν αμφισβητεί κανείς ότι χρησιμοποιήθηκαν όλα αυτά, όμως σε άλλη χρονική περίοδο.

Το Διμήνι σε ποια περίοδο κατοικήθηκε; Το Διμήνι καταρχάς ήταν ένας οικισμός και μάλιστα καλά οργανωμένος. Η πολεοδομική του οργάνωση μας δείχνει πώς ήταν η πρώιμη αντίληψη οργάνωσης ενός τέτοιου χώρου. Ο άνθρωπος που ξεκίνησε την έρευνα και έκανε πρώτος ανασκαφές ήταν ο γνωστός αρχαιολόγος Χρήστος Τσούντας το 1901–1903, ενώ αργότερα ο καθηγητής Γεώργιος Χουρμουζιάδης το 1974–1977. Σύμφωνα με τις έρευνες, η κατοίκηση τοποθετήθηκε στο τέλος της 5^ης χιλιετίας στη Νεότερη Νεολιθική. Τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα εξαπλώνονται σε έναν λόφο λιγότερο από 30 στρέμματα. Οι άνθρωποι που ζούσαν στον οικισμό υπολογίζονται γύρω στους 200 με 300.

Η αναζήτηση σε αυτόν τον χώρο μας δίνει πολλές πληροφορίες, οι οποίες δημιουργούν εύλογες απορίες. Ποια ήταν η νεολιθική οικονομία; Πώς οργάνωναν τον χώρο; Ποια ήταν η δραστηριότητα των κατοίκων; Ας ξεκινήσουμε από τα βασικά, η οικονομία ήταν κατεξοχήν αγροτική –κτηνοτροφική. Οι τροφοσυλλέκτες μετατράπηκαν σε γεωργούς. Μάζευαν το σιτάρι και τα δημητριακά και σπόρους και τους καλλιεργούσαν και τους χρησιμοποιούσαν φυσικά και στην τροφή τους. Την τροφή τους δεν την «κυνηγούσαν», αλλά την έφτιαχναν. Τα ζώα τα εξημέρωναν. Η οικονομία τους μπορούμε να πούμε ότι δεν είναι ιδιαίτερη.

Η κατοίκηση, ωστόσο, ήταν έτσι όπως την φανταζόμαστε; Στο κέντρο βρίσκονται τα δύο μέγαρα. Το Α και το Β . Το Α έχει δύο πτέρυγες δωματίων και έχουν έναν διάδρομο που τα συνδέει. Βόρεια είναι τα δωμάτια ενώ νότια είναι οι βοηθητικοί χώροι. Και τα δύο μέγαρα καταστράφηκαν ολοσχερώς στο τέλος του 12^ου αι. και αρχές 13^ου π.Χ. Πρέπει να διευκρινιστεί ότι δεν ήταν ουσιαστικά μέγαρα. Ο Τσούντας είχε επηρεαστεί από τα Μυκηναϊκά ανάκτορα που εντοπίστηκαν αργότερα, μιας και είχαν περίπου την ίδια αρχιτεκτονική διάταξη. Βεβαίως, δεν υπήρχε άνακτας μιας και όλοι οι κάτοικοι διέμεναν εκεί σε ξεχωριστούς πάντα χώρους. Υπήρχε συνεργασία ανάμεσά τους και υπήρχε πρόβλεψη για εργατική εξειδίκευση.

Το στοιχείο που διέθετε ο οικισμός και αποδεικνύει ότι ήταν σημαντικός και αρχιτεκτονικά σπουδαίος ήταν οι οχυρωματικοί περίβολοι. Αυτοί ήταν έξι μάντρες από λίθο, που βρίσκονται γύρω από τον λόφο σε ζεύγη. Το έργο αυτό κατασκευάστηκε σταδιακά. Οι πρώτοι περίβολοι ήταν εσωτερικοί, ενώ το ύψος τους ποίκιλε. Αυτοί που αποτελούσαν τοίχοι των οικιών ήταν παχύτεροι και ψηλότεροι. Οι πρώτοι που είναι κυκλικοί ορίζουν την κεντρική αυλή. Σύμφωνα με μία άλλη εκδοχή, θεωρείται ότι ήταν και αναλημματικοί τοίχοι, που στήριζαν τις οικίες της αυλής. Οι δεύτεροι τοποθετούνται με τέτοιο τρόπο, έτσι ώστε να υπάρχει κενό ανάμεσα για το χτίσιμο των σπιτιών.

Ο οικισμός χωρίζεται στα τέσσερα τμήματα και διαπερνάνε αυτά τα σημεία επίσης τέσσερις μακριοί διάδρομοι. Οι τελευταίοι εξυπηρετούσαν την επικοινωνία ανάμεσα σε κατοίκους διαφορετικών οικιών. Γιατί προχώρησαν σε μία τέτοια κατασκευή; Μήπως είχαν εχθρούς; Οι οχυρώσεις αυτές δεν αποσκοπούσαν, όπως σε νεότερη εποχή, στην φύλαξη και προστασία από εχθρούς. Δεν υπήρχαν συγκρούσεις και εχθροπραξίες επομένως. Η κατασκευή απλά έγινε σε συλλογικό επίπεδο. Αυτό σημαίνει ότι είχε αναπτυχθεί το αίσθημα συλλογικότητας, κοινοπραξίας και κοινοτικής αλληλεγγύης.

Η δραστηριότητα δεν περιορίζεται μόνο στις μεγάλες κατασκευές. Πολύ σημαντικά ευρήματα είναι τα ειδώλια και η κεραμική που έχει βρεθεί. Η τελευταία είναι μονόχρωμη και διακοσμημένη. Ενώ τα «γραπτά» αγγεία είναι οι φιάλες με διακόσμηση σε ανοιχτόχρωμη επιφάνεια με σχέδιο την καμπύλη γραμμή. Η συγκεκριμένη διακόσμηση διαδόθηκε και σε άλλα μέρη του Ελλαδικού χώρου. Η θέση του οικισμού κατοικήθηκε μέχρι την εποχή που ονομάζεται Υστεροελλαδική ΙΙΙ (ΥΕΙΙΙ) τον 12^ο αι. π.Χ., οπότε και εγκαταλείφθηκε. Αργότερα, κατοικήθηκε σε νεότερη περίοδο.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΒΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Αδρύμη-Σισμάνη Βασιλική (1990), Προϊστορικός οικισμός Διμηνίου, Βόλος
• Τσούντας Χρήστος (1908), Αι προιστορικαί Ακροπόλεις Διμηνίου και Σέσκλου, Αθήνα: Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία