Του Δημήτρη Πατσιαβά,
Η 26η Απριλίου έχει καθιερωθεί διεθνώς ως η Παγκόσμια Ημέρα Διανοητικής Ιδιοκτησίας. Είναι η ημέρα που ιδρύθηκε, το έτος 1970, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Διανοητικής Ιδιοκτησίας (WIPO). Καθιερώθηκε ως Παγκόσμια Ημέρα το 2000, ώστε να ενημερώσει και να ευαισθητoποιήσει το κοινό, σχετικά με τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας, η οποία περιλαμβάνει τόσο τη βιομηχανική ιδιοκτησία (εμπορικά σήματα, διπλώματα ευρεσιτεχνίας, βιομηχανικά σχέδια, προστατευόμενες γεωγραφικές ονομασίες προέλευσης) όσο και την πνευματική ιδιοκτησία και τα συγγενικά δικαιώματα (copyrights and related rights), ήτοι τα δικαιώματα των καλλιτεχνών, ως δημιουργών, πάνω στα έργα τους. Στο σύνολό τους, τα δικαιώματα επί έργων διανοητικής ιδιοκτησίας είναι άυλα περιουσιακά αγαθά και διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην καινοτομία και τη λειτουργία μίας επιχείρησης.
Ο εορτασμός της φετινής Ημέρας έχει ως επίκεντρο τους νέους και την καινοτομία. Ο Οργανισμός Πνευματικής Ιδιοκτησίας (ΟΠΙ), ως ο αρμόδιος φορέας για την πνευματική ιδιοκτησία και τα συγγενικά δικαιώματα στην Ελλάδα, επέλεξε ως θέμα για τον φετινό εορτασμό «Νέοι και Προστασία των ΔΔΙ», με σκοπό την ενημέρωση και την παρότρυνση χρήσης νόμιμων πηγών για το online streaming και downloading τραγουδιών, ταινιών, βιβλίων κλπ., καθώς η διαδικτυακή πειρατεία, ειδικά ανάμεσα στους νέους, είναι, πλέον, μέρος της καθημερινότητας και η επιλογή της «γλιτώνει» χρόνο και χρήμα από όσους επιλέγουν να «κατεβάσουν» μία ταινία ή ένα τραγούδι από το διαδίκτυο. Από την άλλη όμως, προκαλεί σημαντικές ζημίες στους νόμιμους δικαιούχους των έργων αυτών.
Γενικά, όταν μιλάμε για δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, αναφερόμαστε στα αποκλειστικά δικαιώματα των δημιουργών να χρησιμοποιούν και να απαγορεύουν την –χωρίς άδεια– χρήση των έργων τους. Το έργο πνευματικής ιδιοκτησίας είναι ένα έργο λόγου, τέχνης ή επιστήμης (όπως για παράδειγμα βιβλία, θεατρικά έργα, κινηματογραφικές ταινίες, φωτογραφίες, γλυπτά, αλλά και τεχνολογικά έργα, όπως προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών).
Τα δικαιώματα των δικαιούχων διακρίνονται σε περιουσιακής φύσης δικαιώματα και ηθικά δικαιώματα. Τα πρώτα αφορούν στην οικονομική εκμετάλλευση του έργου από τον δημιουργό του και περιλαμβάνουν το δικαίωμα αναπαραγωγής, διανομής, εκμίσθωσης, δημόσιας εκτέλεσης κλπ. Από την άλλη, το ηθικό δικαίωμα αφορά στην ιδιαίτερη σχέση ενός δημιουργού με το δημιούργημά του, το οποίο, ουσιαστικά, αποτελεί και μία εξωτερίκευση της σκέψης και της προσωπικότητάς του. Ο δημιουργός, υπό την έκφανση του ηθικού δικαιώματος επί του έργου του, έχει το δικαίωμα να αποφασίσει εάν και πότε θα δημοσιευτεί το έργο του, να αξιώνει την αναφορά της πατρότητας του έργου, όταν αυτό χρησιμοποιείται από τρίτους, το δικαίωμα ακεραιότητας του έργου κλπ. Και αν τα περιουσιακά δικαιώματα, λόγω και της οικονομικής ωφέλειας, μπορούν να μεταβιβαστούν σε τρίτους, το ίδιο δεν ισχύει και για τα ηθικά δικαιώματα, καθώς, όπως προαναφέθηκε, αυτά συνδέονται στενά με τον ίδιο το δημιουργό, ενώ τα έργα πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύονται για όσο ζει ο δημιουργός και για 70 χρόνια μετά το θάνατό του.
Ωστόσο, για να μπορέσει ένας δημιουργός να ασκήσει τα ανωτέρω δικαιώματά του, πρέπει το έργο του να πληροί τα κριτήρια που θέτει ο νόμος για να θεωρηθεί ως έργο πνευματικής ιδιοκτησίας. Ο ελληνικός νόμος 2121/1993, όπως ισχύει, θέτει τρεις προϋποθέσεις για να τυγχάνει προστασίας ένα έργο. Στο άρθρο 2 παρ. 1 του ν. 2121/93 αναφέρονται οι προϋποθέσεις, σύμφωνα με τις οποίες ένα έργο πρέπει να είναι πνευματικό δημιούργημα λόγου, τέχνης ή επιστήμης, να αποτελεί, με λίγα λόγια, απεικόνιση της ανθρώπινης σκέψης και της προσωπικότητας του δημιουργού του. Δεύτερον, πρέπει να έχει μορφή. Δεν μπορεί δηλαδή να προστατευθεί η ιδέα ενός έργου, αλλά αυτό πρέπει να εκφράζεται με μία μορφή. Τρίτη προϋπόθεση είναι αυτή της πρωτοτυπίας. Το ποιοτικό αυτό κριτήριο δεν ορίζεται σαφώς στο νόμο, κατά κρατούσα όμως άποψη, ισχύει το κριτήριο της «στατιστικής μοναδικότητας». Το κριτήριο αυτό που έχει επικρατήσει και νομολογιακά στην Ελλάδα σημαίνει ότι, κάτω από τις ίδιες συνθήκες και με τους ίδιους στόχους, κανένας άλλος δημιουργός, κατά λογική πιθανολόγηση, δεν θα είναι σε θέση να δημιουργήσει έργο όμοιο. Ουσιαστικά, το έργο θα πρέπει να παρουσιάζει μία ατομική ιδιομορφία ή ένα ελάχιστο όριο δημιουργικού ύψους, ώστε να διαφοροποιείται από τα έργα της καθημερινότητας.
Η φετινή Παγκόσμια Ημέρα Διανοητικής Ιδιοκτησίας, λοιπόν, είναι μία ευκαιρία για τους νέους να γνωρίσουν πως τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας μπορούν να υποστηρίξουν τις ιδέες τους και να πραγματοποιήσουν τις φιλοδοξίες τους για τη δημιουργία ενός καλύτερου μέλλοντος, αλλά, επίσης, και να κατανοήσουν τη σημαντικότητα των έργων διανοητικής ιδιοκτησίας για τους δημιουργούς τους και τα ζητήματα που προκύπτουν από την παράνομη χρήση τους, ιδιαίτερα στο διαδίκτυο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Β. Αντωνόπουλος-Ρ. Γιοβαννόπουλος- Λ. Κοτσίρης, Δίκαιο Πνευματικής Ιδιοκτησίας, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2015.
- World Intellectual Property Day – April 26, 2022 -IP and Youth: Innovating for a Better Future, διαθέσιμο εδώ
