Της Σοφίας Πεχλιβανίδου,
Ως ψυχολογία ορίζεται η επιστήμη εκείνη που έχει ως αντικείμενο τη μελέτη της σκέψης και της συμπεριφοράς των ανθρώπων ως μονάδες, αλλά και ως μέλη ομάδων και κοινωνιών. Η ψυχολογία, λοιπόν, έχοντας διανύσει τεράστια απόσταση στην ερμηνεία των επιλογών και των πράξεών μας με γνώμονα την εξήγηση των εγκεφαλικών μας λειτουργιών που καθορίζουν τις επιλογές και τις πράξεις, ερμηνεύει -ή έστω προσπαθεί- όλη μας την ύπαρξη και τη συνύπαρξη με τον εαυτό μας και τους άλλους γύρω μας. Έχετε σκεφτεί ποτέ πόσες λέξεις χρειάζονται για να περιγράψει κανείς την ψυχολογία; Πόσες λέξεις πρέπει να χρησιμοποιήσει για να ορίσει τα στοιχεία εκείνα που απαρτίζουν αυτό που επιστημονικά ονομάζουμε ψυχολογία και είναι για τους περισσότερους, πράγματι, περίπλοκο, συχνά δυσνόητο, ή και αδιάφορο;
Η ψυχολογία είναι εκείνη που δίνει απαντήσεις σχετικά με τον εαυτό μας, αλλά εμείς πόσο καλά μπορούμε να την κατανοήσουμε και μέσω αυτής να οδηγηθούμε στην καλύτερη -κατά το δυνατόν- γνωριμία με τον εαυτό μας; Ερωτήματα σαν αυτά θέτει στο βιβλίο Ψυχολογία σε 100 λέξεις ο Olivier Houde, καθηγητής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Σορβόννη-Παρίσι-Σιτέ, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα. Ο Houde δημιουργεί και παρουσιάζει στο αναγνωστικό κοινό έναν «οδηγό», ένα βιβλίο που λειτουργεί ως χάρτης, ή λεξικό με έννοιες και όρους που καθιστούν λίγο πιο κατανοητά όλα εκείνα τα στοιχεία της ψυχολογίας που δεν είναι τόσο εύληπτα για όλους όσοι επιθυμούν να εντρυφήσουν στον κόσμο της. Μιλώντας, λοιπόν, με επιστημοσύνη, αλλά προσπαθώντας να εξηγήσει απλά τους παράγοντες που καθορίζουν την εκάστοτε συμπεριφορά μας από την παιδική ηλικία ως τη γήρανση, ο γνωστός καθηγητής Ψυχολογίας χρησιμοποιώντας 100 λέξεις οργανώνει ένα ταξίδι στον άνθρωπο, στον εσωτερικό του κόσμο που δύσκολα εξηγείται, αλλά είναι και αυτό που καθιστά την εξερεύνησή του συναρπαστική.
Το βιβλίο αποτελείται από δύο κεφάλαια που τιτλοφορούνται ως εξής: 1. Από την πράξη στη μίμηση, και 2. Από το ασυνείδητο στη γήρανση. Κάθε κεφάλαιο αποτελούμενο από 50 ενότητες μικρής έκτασης αφιερώνεται σε κάθε μία από τις 100 λέξεις που έχει επιλέξει ο Houde ως τις καταλληλότερες για να διατρέξει ολόκληρη την ανθρώπινη ύπαρξη από την πράξη ως τη γήρανση όσο συντομότερα και πιο περιεκτικά γίνεται. Είναι όντως εντυπωσιακό το πόσες πληροφορίες και επιστημονικά στοιχεία χωρούν σε ένα τόσο μικρό βιβλίο – θησαυροφυλάκιο ως εφαλτήριο για περαιτέρω έρευνα και ανάλυση αυτών από τους ανθρώπους που επιθυμούν να μάθουν τι κρύβεται μέσα σε αυτό που ονομάζουμε ψυχή. Άλλωστε, η δημιουργία του εν λόγω βιβλίου μας καλεί ακριβώς σε αυτό: σε ένα ταξίδι γνωριμίας με τον εαυτό μας, με τις πράξεις μας, τη συμπεριφορά μας ανά περίσταση και την αιτιολόγηση αυτών με απώτερο σκοπό τη βελτίωση της ζωής μας συλλήβδην.
Γνωρίζοντας κανείς τον εαυτό του, αντιλαμβανόμενος τα «γιατί» που εξηγούν τις επιλογές που κάνει σε κάθε περίσταση της ζωής έρχεται αντιμέτωπος σίγουρα με τη σκληρότερη αλήθεια που είναι αυτή της ανακάλυψης του εαυτού του, αλλά το ταξίδι ως εκεί σίγουρα συνιστά τρόπο βελτίωσης τόσο ατομικής όσο και των σχέσεων και των συναναστροφών που επιτρέπουμε στον εαυτό μας να κάνει όσο μεγαλώνει και οδηγείται προς τη γήρανση. Ξεφυλλίζοντας το βιβλίο το σημείο στο οποίο στέκομαι πάντα είναι το λήμμα 46: «ΑΝΘΡΩΠΟΣ». Στο συγκεκριμένο σημείο του βιβλίου αναφερόμενος στον άνθρωπο, είτε πρόκειται για άντρα είτε για γυναίκα, ο καθηγητής τον χαρακτηρίζει ως «Ζώο, σίγουρα το πιο αχόρταγο για αλήθεια – έστω κι αν κανένας, όπως έλεγε ο Φρόιντ, δεν είναι πραγματικά αφέντης στο σπίτι του». Σε αυτό το λήμμα, λοιπόν, συμπυκνώνεται για εμένα η ουσία όλης της επίπονης και χρονοβόρας προσπάθειας ανακάλυψης του εαυτού μας. Ως όντα αχόρταγα για αλήθεια την αναζητούμε από μωρά ακόμη και μέχρι να εγκαταλείψουμε τον κόσμο όπου έτυχε να γεννηθούμε, παρότι συχνά η αλήθεια είναι εκείνη που μας πικραίνει κάνοντάς μας να μετανιώσουμε εξ αρχής που θελήσαμε να τη μάθουμε και τελικά μπορεί να μην την μαθαίνουμε πραγματικά σε όλο της το εύρος.
Σε άλλο λήμμα του βιβλίου περί αλήθειας ο Houde επισημαίνει πως η αλήθεια έχει «γεύση» που ενίοτε είναι πικρή αλλά είμαστε κατασκευασμένοι με τέτοιο τρόπο, ώστε να την επιζητούμε με μανία πάντα. Η σκέψη αυτή περί αλήθειας με φέρνει στο σήμερα, στην ανάγκη για αλήθεια της δικής μου γενιάς και στις αληθοφανείς παγίδες που συναντούμε στο ταξίδι προς την κατεύθυνση αυτή. Αν το σκεφτούμε καλύτερα, η εύρεση αλήθειας ανάμεσα σε τόσα ψέματα θυμίζει κάτι από την Οδύσσεια και τα λόγια του ποιητή για την Ιθάκη και τη σημασία της. Στο ταξίδι προς την αλήθεια, επομένως, η προσωπική μας Οδύσσεια δείχνει ατελείωτη, ίσως και ανώφελη, ωστόσο η ανάγκη μας για αλήθεια είναι εκείνη που, ως άλλη Ιθάκη, μας δίνει το ωραίο ταξίδι. Κι αν βρούμε φτωχική την αλήθεια μας ή πικραθούμε, σίγουρα με τόσα που μάθαμε στη διαδρομή θα συνειδητοποιήσουμε πλέον πως λειτουργούν και οι Ιθάκες και οι αλήθειες. Το ζήτημα είναι να μην σταματήσουμε τα ταξίδια προς την εκάστοτε αλήθεια!
Κάπως έτσι επιλέγει να κλείσει και το βιβλίο του ο καθηγητής έχοντας συμπληρώσει πια τις 100 λέξεις του, έχοντας φτάσει στη γήρανση. Με τη φράση «Η προοπτική του θανάτου χρωματίζει ωστόσο το όλον, αν και κατά βάθος κανένας δεν πιστεύει ότι ο ίδιος θα πεθάνει, όπως παρατηρούσε ο Φρόιντ, και όλοι είναι πεπεισμένοι, στο ασυνείδητό τους, ότι είναι αθάνατοι», μας καλεί να επιστρέψουμε στο πρώτο λήμμα του βιβλίου, στην πράξη, στο σημείο εκείνο που ξαναγινόμαστε παιδιά που δοκιμάζουν και πειραματίζονται, που εξερευνούν και με περιέργεια ανακαλύπτουν τον κόσμο γύρω τους χωρίς φόβο, άρα και χωρίς θάνατο. Χωρίς φόβο έχω στο μυαλό μου κι εγώ την ανακάλυψη της προσωπικής μας αλήθειας, αποδεχόμενοι ότι μπορεί το τέλος να μην είναι τόσο εντυπωσιακό όσο θα θέλαμε, αλλά η διαδρομή είναι αυτή που το κάνει να αξίζει, διότι ανακαλύπτουμε τις πτυχές του εαυτού μας ξανά και ξανά από τη γέννηση ως τον θάνατο. Κουραστικό; Μάταιο; Δεν γνωρίζω, θα το δούμε στο τέλος!
