Της Δήμητρας Χασάπη,
Η δικαιοδοτική εξουσία στην Ελλάδα είναι πολύ αυστηρά δομημένη σχετικά με την επιβολή των ποινών και τη διάκριση της εξουσίας αυτής έναντι στις άλλες της χώρας μας, αυτές της νομοθετικής και της εκτελεστικής εξουσίας. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ωστόσο, όντας ο ρυθμιστής του πολιτεύματος και έχοντας ορισμένες ουσιαστικές ενεργητικές αρμοδιότητες, που διακρίνονται σε συμβολικές, ρυθμιστικές, νομοθετικές, διοικητικές και δικαστικές, έχει, μεταξύ άλλων, το δικαίωμα απονομής χάριτος. Η ιδιαίτερη αυτή αρμοδιότητα του Προέδρου γεννά απορίες στον μέσο πολίτη σχετικά με τα κριτήρια και το περιεχόμενό της, αλλά πολύ περισσότερο σχετικά με το αν είναι σύμφωνη με τη βασική διάκριση των εξουσιών. Απαντώντας σε αυτά τα ερωτήματα, θα προσεγγίσουμε την έννοια της απονομής χάριτος συνολικά στην ελληνική κοινωνία.
Ξεκινώντας, πρέπει να γνωρίζουμε πως πρόκειται για ένα προνόμιο για τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας της χώρας μας. Ο Πρόεδρος μπορεί να χαρίζει, να μετατρέπει ή να μετριάζει τις ποινές που επιβάλλονται από τα δικαστήρια και, επίσης, να αίρει τις κάθε είδους έννομες συνέπειες των ποινών που έχουν επιβληθεί και εκτιθεί. Ο τρόπος άσκησης του περιλαμβάνει πρόταση από τον Υπουργό Δικαιοσύνης και γνώμη του Συμβουλίου Χαρίτων και τη σύμφωνη ή διάφορη με αυτήν πρόταση του Υπουργού. Η διαδικασία αυτή ορίζεται στο άρθρο 47 παράγραφος 1 του Συντάγματος και παρά την κατά τον τύπο πρόκλησή της από τον Υπουργό Δικαιοσύνης, συνηθέστερα κινείται μετά από πρωτοβουλία και αίτηση του ενδιαφερόμενου πολίτη, όπως ορίζει ο οδηγός Πολίτη και Δικαιοσύνης.
Η απονομή χάριτος αποτελεί ένα εξαιρετικό μέτρο. Έχει προσωπικό χαρακτήρα και απονέμεται μετά από αμετάκλητη καταδίκη. Είναι απαραίτητο, δηλαδή, η απόφαση να μην επιδέχεται διόρθωση μέσω κανενός ενδίκου μέσου. Εξάλλου, σημαντικό κρίνεται να σημειωθεί ότι δεν εξαφανίζει την καταδικαστική απόφαση ούτε το στίγμα της, αλλά ενεργεί για το μέλλον και δεν έχει αναδρομική ισχύ.
Στην πράξη η χορήγηση χάρης διαφέρει ανάλογα του αν πρόκειται για χάρη επί εκτεθείσας ποινής ή όχι. Πράγματι, εάν το δικαστήριο επιβάλλει μια ποινή που ο καταδικασθέντας δεν έχει εκτίσει ή έχει εκτίσει μερικώς, με την απονομή χάριτος επί αυτής αίρεται η εκτέλεση του μη τελεσμένου μέρους της ποινής («χάρη ποινής»), ή μετριάζεται ή μετατρέπεται σε άλλη προβλεπόμενη από τον ποινικό κώδικα («μετριασμός και μετατροπή ποινής»). Αντίθετα, εάν ο καταδικασθείς έχει ολοκληρώσει την έκτιση της ποινής, που του επιβλήθηκε, με την απονομή χάρης στο πρόσωπό του, αυτό που καταφέρνει είναι να αίρονται οι νόμιμες συνέπειες που απορρέουν από την καταδίκη και οι οποίες επιφέρουν στερήσεις και ανικανότητες, όπως, για παράδειγμα, στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων επί καταδίκης για λιποταξία ή κώλυμα διορισμού. Αυτοί είναι, εξάλλου, και οι πιο συχνοί λόγοι, που οι πολίτες αιτούνται απονομή χάριτος.
Άξιο αναφοράς είναι, φυσικά, το γεγονός ότι η απονομή χάριτος από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας στην Ελλάδα δεν αποτελεί παρέμβαση στη δικαστική εξουσία ούτε ανάγει τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας σε δικαιοδοτικό όργανο και αυτό γιατί ο Πρόεδρος στη λήψη της απόφασης του περί απονομής της χάρης δεν χρησιμοποιεί τα ίδια κριτήρια με αυτά που χρησιμοποίησε το δικαστήριο στον σχηματισμό της δικανικής του κρίσης, αλλά κάνει περισσότερο μια κοινωνική αξιολόγηση των γεγονότων που έπονται της επιβολής της ποινής από το δικαστήριο. Γίνεται, έτσι, φανερό πως πρόκειται για έναν θεσμό που εξυπηρετεί την κοινωνική και σωφρονιστική πολιτική της πολιτείας και επουδενί δεν επεμβαίνει στο δικαιοδοτικό της έργο.
Μέσα στη λογική αυτή, είναι αδύνατον να μην σκεφτεί κανείς πόση προσοχή και φειδώ απαιτείται από τα αρμόδια όργανα στην απονομή αυτού του εξαιρετικού δικαιώματος, της χάρης. Ο θεσμός αυτός είναι πολύ εύκολο, εάν χρησιμοποιηθεί καταχρηστικά, να τραυματίσει την εμπιστοσύνη των πολιτών στη σωστή και ίση απονομή της δικαιοσύνης και να πληγώσει τον θεσμό της δημοκρατίας στη συνείδηση των πολιτών. Για τον λόγο αυτόν είναι αναγκαίο να εφαρμόζεται μέσα σε αυστηρά Συνταγματικά πλαίσια και με τον προβλεπόμενο από την ελληνική νομοθεσία τρόπο, γεγονός που μέχρι σήμερα συμβαίνει στη χώρα. Έως τώρα, εξάλλου, όλοι οι Έλληνες Πρόεδροι της Δημοκρατίας έχουν κάνει χρήση του προνομίου αυτού στη διάρκεια της θητείας τους και έχουν απονείμει χάρη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Απονομή Χάριτος, διαθέσιμο εδώ
- Απονομή Χάριτος και Πολιτική Ηθική – Του Μιχάλη Εμμ. Τεχνίτη, Δικηγόρου στον Άρειο Πάγο Πτυχιούχου του Πανεπιστημίου Αθηνών, διαθέσιμο εδώ
- Υπουργείο Δικαιοσύνης Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (2016). Απάντηση στην Αναφορά υπ’ αριθμόν 2208/18-06-2016. Hellenic Parliament, διαθέσιμο εδώ
