Του Μενέλαου Γιώτη,
Λίγα πράγματα για τον Charles Ponzi
Γεννημένος στο Λούγκο της Ιταλίας 3 Μαρτίου του 1882. Το 1903, μόλις στα 21 του χρόνια, χωρίς σχεδόν καθόλου χρήματα στις τσέπες του, μετανάστευσε στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Κατά την περίοδο εκείνη, ανέπτυξε έντονη επιχειρηματική και επενδυτική δραστηριότητα, έτσι ώστε το 1920 να θεωρούταν ως ένας από τους πλουσιότερους επενδυτές, καθώς το ημερήσιο εισόδημά του ανερχόταν στα 250.000 δολάρια. Τελικά, το ίδιο έτος δήλωσε την ενοχή του για διάφορες απάτες που διέπραξε εις βάρος άλλων επενδυτών. Έμεινε γνωστός στην ιστορία για την ιδιαίτερη απάτη που ονομάστηκε «σχήμα Ponzi». Μετά από 14 χρόνια φυλάκισης σε αμερικανικά σωφρονιστικά ιδρύματα, το 1934 απελάθηκε πίσω στην Ιταλία, καθώς ουδέποτε είχε αποκτήσει την αμερικανική υπηκοότητα. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του τα πέρασε στη Βραζιλία, συγκεκριμένα στο Ρίο Ντε Τζανέιρο, κάνοντας περιστασιακές εργασίες και ζώντας κοντά στο όριο της φτώχιας και της ανέχειας. Απεβίωσε στις 15 Ιανουαρίου το 1949, έπειτα από εγκεφαλική αιμορραγία σε ηλικία 66 ετών αντιμετωπίζοντας, όμως, παράλληλα, πολλά προβλήματα υγείας που τον είχα αδυνατίσει σε εξαιρετικά μεγάλο βαθμό.
Τα χαρακτηριστικά του «σχήματος Ponzi» και η ευφυία της απάτης
Ο Ponzi το 1919, την περίοδο της ακμής του, δημιούργησε μια επενδυτική απάτη η οποία στηριζόταν σε μια πυραμίδα «επενδυτών». Πρόκειται για ένα δήθεν επενδυτικό σχήμα, μέσα από το οποίο οι επενδυτές – θύματα πληρώνονται από τα κεφάλαια που εισρέουν σε αυτό από νεότερους επενδυτές που εμπιστεύονταν τα χρήματά τους στον Ponzi. Τα καθαρά – πραγματικά κέρδη προφανώς είναι σχεδόν (αν όχι εντελώς) ανύπαρκτα. Όλη αυτή η απάτη που κατάφερε με μαεστρία αλλά και ευφυία πήρε το όνομα του και ονομάστηκε «προς τιμήν», Σχήμα Ponzi.
Τα βασικά χαρακτηριστικά του σχήματος:
Το πρώτο πράγμα που χρειάζεται για να ξεκινήσει η απάτη είναι μια δήθεν επενδυτική ιδέα. Μέσα στην ιδέα περιλαμβάνεται ένα σταθερό ελκυστικό κέρδος, όπως για παράδειγμα ένα κέρδος της τάξης 30% – 40%. Και τέλος υλοποίησης των υποσχέσεων με σκοπό την προσέγγιση νέων επενδυτών – θυμάτων.
Λειτουργία του σχήματος
Τον Ιούνιο του 1919, ο Ponzi δημιούργησε μια εικονική εταιρία βιτρίνα με όνομα “Securities Exchange Company”, με σκοπό πάντα να προωθήσει την επιχειρηματική του ιδέα – απάτη του. Έτσι, μέσω αυτού του σχεδίου κατάφερε να πείσει πολλούς να «επενδύσουν» και να εμπιστευτούν τα χρηματικά τους κεφάλαια τους σε αυτόν. Συγκεκριμένα, επένδυαν σε ένα δήθεν προϊόν για το οποίο δεν λάμβαναν επαρκείς πληροφορίες, παρά μόνο αγοράζοντάς το θα εξασφάλιζαν με χαμηλό επενδυτικό ρίσκο εξαιρετικά υψηλό κέρδος της τάξης 40%. Η λειτουργία του σχήματος ήταν η εξής: ο Ponzi και ο κάθε απατεώνας, έπειθε τον (χ) να του εμπιστευτεί το χρηματικό του κεφάλαιο με την υπόσχεση ότι θα του το επιστρέψει με τόκο. Μετά, ο Ponzi έπειθε έναν άλλο επενδυτή τον (y) να κάνει ακριβώς το ίδιο με την ακριβώς ίδια υπόσχεση. Τότε, ο Ponzi παίρνοντας τα χρήματα από τον (y), αποπλήρωνε τον (χ) και κρατούσε πάντα μια προμήθεια για τις «υπηρεσίες» του. Με αυτόν τον ρυθμό ο Ponzi κέρδισε περίπου 10.000.000 δολάρια, μέχρι τελικά το σχήμα να καταρρεύσει. Η ίδια λογική θα συνεχιζόταν ξανά και ξανά με τους επόμενους επενδυτές – πελάτες– θύματα μέχρι να μην είναι πλέον εφικτό να βρεθούν νέοι επενδυτές, έτσι ώστε ο Ponzi (και ο κάθε απατεώνας) να μην μπορεί πλέον να ανταποκριθεί στις αποπληρωμές με τελικό αποτέλεσμα το σχήμα να καταρρεύσει.
Συνοψίζοντας σε τρεις απλές προτάσεις:
- Το σχήμα αυτό δεν πρόκειται για πραγματικές επενδύσεις. Πρόκειται για μια ανακατανομή των κεφαλαίων που «επενδύθηκαν» από τους παλιότερους επενδυτές στους νεότερους.
- Το σχήμα καταρρέει, όταν οι παλιότεροι επενδυτές δεν μπορούν να αποπληρωθούν, επειδή είναι αδύνατον να βρεθούν νέοι επενδυτές που να επαρκούν για να καλύψουν τις ανάγκες τους.
- Οι «επενδυτές» τύπου Ponzi είναι ικανοί να έχουν ένα ευρύ φάσμα πελατών, όχι λόγω της επενδυτικής τους ικανότητας, αλλά λόγω της «καλής» τους φήμης και της δημοτικότητάς τους. Έτσι, όλοι αυτοί οι απατεώνες είναι απόλυτα ικανοί να εξαπατήσουν πολλούς ανυποψίαστους ανθρώπους κάνοντάς τους να χάσουν τις περιουσίες τους.
Η υστεροφημία του Charles Ponzi
Ο Charles Ponzi ήταν αναμφίβολα ένας έξυπνος και ευρηματικός άνθρωπος. Ακόμα κι ένας απατεώνας αποδεικνύεται ότι μπορεί να διαθέτει αυτά τα χαρίσματα. Δεν είναι τυχαίο ότι με ελάχιστα χρήματα κατάφερε να γίνει ένας από τους πλουσιότερους ανθρώπους στην εποχή του, άσχετα από το πώς κατέληξε. Αυτό, όμως, που θα μας απασχολεί είναι το ερώτημα το τι θα συνέβαινε, εάν ο ίδιος άνθρωπος είχε αξιοποιήσει την ευφυία και την ευρηματικότητά του στο να δημιουργήσει ιδέες, που θα χρησιμοποιούνταν για το γενικό κοινωνικό συμφέρον. Τα χαρίσματα αυτά είναι δίκοπο μαχαίρι, εάν πέσουν σε λάθος «χέρια» μπορεί να αποβεί πολύ καταστροφικό για το κοινωνικό σύνολο. Αντίθετα, εάν αυτά τα χαρίσματα χρησιμοποιηθούν συνετά, τότε θα μπορέσουν να ωφελήσουν το κοινωνικό σύνολο και να συμβάλουν στην πρόοδο.
Ο Ponzi άφησε μια πολύ σημαντική κληρονομιά. Ενέπνευσε μια νέα γενιά οικονομικών εγκληματιών, η οποία εξέλιξε σε πολύ μεγάλο βαθμό τα διάφορα πυραμιδικά σχήματα που χρησιμοποίησαν οι μετέπειτα επίγονοι του Ponzi. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν ο Bernard Madoff. Ο Madoff δραστηριοποιήθηκε τη δεκαετία του 1980, έστησε μια απάτη βασισμένη στο σχήμα Ponzi και τελικά συνελήφθη και καταδικάστηκε το 2009. Περίπου για τρεις δεκαετίες, ο Madoff κατάφερε να εξαπατήσει εκατομμύρια ανθρώπους και επενδυτές. Όπως, όμως αποδείχθηκε, τα σχήματα Ponzi πάντα καταρρέουν. Όσο πιο αργά καταρρεύσουν, τόσο περισσότερη καταστροφή θα προκαλέσουν και θα έχουν βλάψει έναν εξαιρετικά μεγάλο αριθμό ανθρώπων που πιθανόν να έχουν χάσει τα πάντα.
Τελικά, ήταν πολύ κρίμα που ο Ponzi είχε αυτή την κατάληξη. Δυστυχώς, για την υστεροφημία του δεν υπάρχει τίποτα θετικό που να έχει προσφέρει στην ιστορία, αλλά πάντα θα μας απασχολεί το ερώτημα «τι θα συνέβαινε εάν;». Δυστυχώς, ο Ponzi έχτισε μια πυραμίδα, τοποθέτησε τον εαυτό του στην κορυφή, χωρίς όμως να χτίσει ισχυρή βάση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Τί είναι το «Σχήμα Πόντσι» που χρησιμοποιούσαν οι απατεώνες με τα Funds, Διαθέσιμο εδώ
- Τι είναι πυραμίδες αεροπλανάκια και πως να τις ξεχωρίσουμε από Νόμιμες Κερδοφόρες εταιρίες, Διαθέσιμο εδώ
- Ponzi Scheme, Διαθέσιμο εδώ
- Ponzi vs: Pyramid Scheme: What’s the Difference?, Διαθέσιμο εδώ
- Τα σχήματα “Ponzi” πάντοτε καταρρέουν και οι φούσκες πάντοτε σπάζουν, Διαθέσιμο εδώ
