Της Ελένης Καραμπίνη,
Πολλές υπήρξαν οι προσπάθειες διεθνολόγων και πολιτικών επιστημόνων να ερμηνεύσουν την κίνηση της Ρωσίας να εισβάλλει στα εδάφη της Ουκρανίας και να προκαλέσει μία πολεμική σύρραξη, καταφεύγοντας στη χρήση απαράμιλλης βίας έναντι χιλιάδων Ουκρανών πολιτών. Αυτές οι ερμηνείες γύρω από τις προθέσεις της κυβέρνησης του Putin να καταφύγει σε μία τέτοια πράξη έχουν έναν κοινό παρονομαστή: την προσπάθεια της Ρωσίας να διατηρήσει τον έλεγχο που έχασε πριν από 30 χρόνια με τη διάλυση του σοβιετικού καθεστώτος. Τα κράτη της Ανατολικής Ευρώπης, ως πρώην σοβιετικά κράτη, αντικρίζοντας τη φρίκη του πολέμου στην άμεση γειτονιά τους, κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου, επιδεικνύοντας φανερά και μία μεγαλύτερη ευαισθησία απέναντι στο γεγονός λόγω της κοινών ιστορικών δεσμών τους και του κοινού «σοβιετικού» τους παρελθόντος με τη χώρα της Ουκρανίας.
Η ευαισθησία αυτή ενδείκνυται και στη μεγαλύτερη κατανόηση των κρατών της Ανατολικής Ευρώπης για τον «τρόπο σκέψης» και τις προθέσεις της κυβέρνησης του Putin σε αντίθεση με τη Δύση, η οποία αδυνατούσε ανέκαθεν να επιλέξει το είδος της στρατηγικής κατεύθυνσης που θα έπρεπε να ακολουθήσει απέναντι στην Ανατολή, ιδιαίτερα απέναντι στη Ρωσία. Με πιο απλά λόγια, ο Putin ξέρει τι ζητά από την Ανατολή, ενώ η Δύση δεν έχει προσδιορίσει ξεκάθαρα τους στόχους της, γεγονός που μόνο επιτείνει τα πρόβλημα του ρωσικού παράγοντα στον δυτικό άξονα.
Η διεύρυνση του ΝΑΤΟ προς Ανατολάς, ενώ στόχευε στη μεγιστοποίηση της ασφάλειας των κρατών της Ανατολής και τη στρατιωτική τους συνεργασία με τον αμερικανικό παράγοντα, τελικά μόνο περισσότερα debate προκαλεί για το κατά πόσο έχει πραγματικά μειώσει στην περιοχή την αίσθηση της απειλής. Μέσα σε 30 χρόνια, η Ρωσία έχει πολλές φορές απειλήσει τη γειτονιά των νατοϊκών κρατών και δε δίστασε να προχωρήσει και στη χρήση βίας για να διεκδικήσει και να προστατεύσει την κληρονομιά της, την οποία εδραιώνει κυρίως στα πρώην σοβιετικά κράτη της Ανατολικής Ευρώπης.
Ως αποτέλεσμα, η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, ενώ κανείς δεν προσδοκούσε ότι θα έφερνε τον τερματισμό των αντιπαραθέσεων Δύσης-Ανατολής, δεν επέφερε την ειρήνη και την πλήρη ασφάλεια στην περιοχή. Η κυβέρνηση Putin φαίνεται πιο αποφασισμένη από ποτέ να διεκδικήσει τη διατήρηση της επιρροής της στην Ανατολή, με τη χρήση ποικίλων μέσων, είτε μέσω της διπλωματίας και της παραπληροφόρησης είτε μέσω του κυβερνοπολέμου και της ένοπλης βίας.
Ήδη από το 1997, ο Boris Yeltsin είχε δηλώσει πως η ανατολική διεύρυνση του ΝΑΤΟ είναι ένα τραγικό λάθος. Ακόμη και το State Department, μέσα στην ίδια δεκαετία, είχε αποφανθεί πως μία ανατολική διεύρυνση του ΝΑΤΟ δε θα έπρεπε σε καμία των περιπτώσεων να θεωρηθεί ως αντι-σοβιετικός συνασπισμός και απειλή απέναντι στη Ρωσία, ενώ σε πολλές περιπτώσεις οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν άτυπα υποσχεθεί ότι η ανατολική διεύρυνση δε θα πραγματοποιούταν. Ο Αμερικανός διπλωμάτης James Collins είχε ισχυριστεί ότι εάν το ΝΑΤΟ επεκταθεί προς την Κεντρική και την Ανατολική Ευρώπη, χωρίς να λάβει υπόψη του τη Ρωσία, τότε η Μόσχα θα έχει κάθε λόγο να το αντιληφθεί ως απειλή. Αυτές οι ρητορικές βέβαια ποτέ δεν αποτέλεσαν επίσημη πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών και της Δύσης και η ανατολική διεύρυνση του ΝΑΤΟ τελικά έλαβε χώρα λίγα χρόνια μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. Η ένταξη των ανατολικών κρατών στο ΝΑΤΟ πλέον αποτελεί το αφήγημα της Ρωσίας ώστε να κατηγορήσει τη Δύση και να δικαιολογήσει τις δικές τις πράξεις, όπως έγινε και στην περίπτωση της Ουκρανίας με τον Putin να εκφράζει το «φόβο» της μελλοντικής ένταξης της Ουκρανίας ως απειλή για τα ζωτικά συμφέροντα της Ρωσίας.
Έκτοτε το ΝΑΤΟ, μέσω της πολιτικής των «ανοιχτών θυρών», έδωσε την ελευθερία στα ευρωπαϊκά κράτη που δεν είναι μέλη του ΝΑΤΟ να επιλέξουν τον δικό τους στρατηγικό προσανατολισμό ενώ προσπάθησε να εδραιώσει ένα είδος συνεργασίας με τη Ρωσία, το οποίο βέβαια υπονομεύτηκε με την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία το 2014. Έτσι, μέχρι σήμερα, η προσέγγιση της Δύσης με τη Ρωσία παρουσιάζει δυσκολίες και εμπόδια και κανένα δείγμα επιτυχίας.
Παράλληλα, κράτη όπως η Μολδαβία και οι χώρες της Bαλτικής – οι τελευταίες επίσης και κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ – έχουν θορυβηθεί από την αποφασιστικότητα της Ρωσίας να κυνηγήσει τα στρατηγικά της σχέδια. Η Μολδαβία ανέκαθεν φοβόταν πως θα αποτελούσε το υποχείριο της Ρωσίας και το κράτος-δορυφόρος της, φόβος που εντάθηκε με τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Ας μη ξεχνάμε πως η Μολδαβία είναι προϊόν της διάλυσης της Σοβιετικής Ένωσης και είναι αντιληπτή από την κυβέρνηση Putin, όπως και η Ουκρανία, ως μία παράνομη κρατική οντότητα. Στην περιοχή της Transnistria υφίσταται ακόμη μεγάλος αριθμός ρωσικών στρατευμάτων, ενώ η περιοχή βρίσκεται υπό την – αν όχι πλήρη – επιρροή της Ρωσίας ενώ η χώρα, μαζί με τα κράτη της Βαλτικής και η Πολωνία δεν έχουν το δικαίωμα της κρατικής κυριαρχίας σύμφωνα με την κυβέρνηση Putin. Από την άλλη, η Τσεχική Δημοκρατία φαίνεται πιο αποφασισμένη από ποτέ να παράσχει στρατιωτική βοήθεια στην Ουκρανία, ώστε να δείξει τη συμπαράστασή της απέναντι στην ουκρανική κυβέρνηση και την αντίθεσή της στη ρωσική επίθεση, τη στιγμή που η Δύση διστάζει ακόμα και να διακόψει την εξάρτησή της από το ρωσικό φυσικό αέριο.
Είναι γεγονός πως ο ρωσικός γίγαντας δε θα ημερεύσει αν η Δύση δεν προσανατολίσει και δεν προσδιορίσει τους δικούς της στόχους. Οφείλει να προσδιορίσει το είδος του μοντέλου που η ίδια υπερασπίζεται και προωθεί: το μοντέλο του Helsinki, δηλαδή μία ελεύθερη και δημοκρατική Ευρώπη, ή το μοντέλο της Γιάλτας, δηλαδή μία περιοχή μοιρασμένη σε σφαίρες επιρροής; Με μία πρώτη ματιά θα έλεγε κανείς πως το μοντέλο της Γιάλτας δεν εμπίπτει στις ευρωπαϊκές και δυτικές αξίες και ιδεώδη.
Όμως, η σιωπηρή αποδοχή της ελευθερίας της Ρωσίας στην άσκηση βέτο έναντι της Ουκρανίας, τη στιγμή που κάτι αντίστοιχο θα ήταν απαράδεκτο αν, για παράδειγμα, είχε η Γαλλία έναντι της Γερμανίας ή η άρνηση της Δύσης να παράσχει στρατιωτική βοήθεια στην Ουκρανία ή ακόμα και να απεξαρτηθεί από το ρωσικό φυσικό αέριο, όπως και η διεύρυνση τόσο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΝΑΤΟ προς Ανατολάς – ιδιαίτερα η ρητορική της ένταξης και της Ουκρανίας και της Γεωργίας, γεγονός που δεν αντιμετωπίζεται ποτέ στα σοβαρά από τη Δύση – δηλώνει στάση υπέρ του μοντέλου της Γιάλτας, με υποτυπώδη υπεράσπιση του μοντέλου του Helsinki, γεγονός που δεν αποδεικνύει τίποτα άλλο από μία στρατηγική «σύγχυση» της Δύσης απέναντι στις επιδιώξεις της στην περιοχή της Ανατολής.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- After Ukraine Eastern Europe worries where Putin might strike next, NPR, διαθέσιμο εδώ
- Nato needs permanent force in eastern Europe to deter Russia, says Estonia, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- NATO: Why Russia has a problem with its eastward expansion, DW News, διαθέσιμο εδώ
