Της Ειρήνης Διακρούση,
Καθημερινά παρατηρούμε δημοσιεύματα στα κοινωνικά δίκτυα για διάσημες γυναίκες που συνήθως έχουν ως περιεχόμενο πιθανές πλαστικές επεμβάσεις τους, τις αυξομειώσεις των κιλών τους και την «άσχημη» εικόνα τους χωρίς photoshop. Επίσης, και στην καθημερινή ζωή μας ακούμε συνεχώς σχόλια για την ερωτική ζωή νεαρών γυναικών, την «προκλητικότητα» των ρούχων και του μακιγιάζ τους και την «ανηθικότητα» τους. Πρόσφατα πολλοί από εμάς παρακολουθήσαμε στο Netflix ένα ντοκιμαντέρ για την τραγική ζωή της Britney Spears και αναμένουμε να ανέβει ένα αντίστοιχο για την Marilyn Monroe στις 27 Απριλίου. Όλα αυτά μου δημιούργησαν ένα ερώτημα: γιατί ασκείται τόσο σφοδρή κριτική απέναντι στις νεαρές γυναίκες;
Γενικότερα, σε όλες τις κοινωνίες επικρατεί μια τάση αμφισβήτησης των νέων από τους μεγαλύτερους και συνδέεται με την ευρύτερη αντίληψη που έχουμε για την νεότητα και το γήρας. Η νεότητα είναι ταυτισμένη με την ζωή, την ευημερία και την ενεργητικότητα, ενώ το γήρας με την στασιμότητα γι’ αυτό και πολλές φορές παραγκωνίζεται από την κοινωνία. Ολόκληρες βιομηχανίες καλλυντικών, ρούχων και πλαστικών επεμβάσεων βασίζονται στην «αναστροφή» τους γήρατος και στην αιώνια νεότητα. Σε έναν βαθμό, η κριτική αυτή εκφράζει το παράπονο των μεγαλύτερων απέναντι στην προνομιακή μεταχείριση της νεολαίας. Όμως, δεν μπορούμε να αρνηθούμε το γεγονός ότι το φαινόμενο αυτό παρατηρείται πιο έντονα στις νεαρές γυναίκες.
Αυτή η στοχευμένη κριτική συνδέεται κυρίως με το γεγονός ότι το γυναικείο φύλο σταδιακά καταρρίπτει την προηγούμενη τάξη πραγμάτων. Οι πατριαρχικές ιδέες υποχωρούν και διαδίδεται η αντίληψη για μια ουσιαστική ισότητα των φύλων. Όμως, πατριαρχία είναι βαθύτατα ριζωμένη στην συλλογική συνείδηση και οι γυναίκες που υπερβαίνουν αυτές τις απαρχαιωμένες ιδέες είναι συνήθως νέες και πέφτουν θύματα της επικριτικότητας της κοινωνίας. Σε έναν κόσμο που το κυρίαρχο πρότυπο γυναίκας είναι αυτό της συζύγου/μητέρας και που υπάρχει η τάση το πρόσωπο να συγχέεται με τον ρόλο και σταδιακά να χάνει την ατομικότητα του, οι νεότερες σκέψεις για το γυναικείο φύλο αποτελούν για την κοινωνία ένα σύμπτωμα ηθικής κατάπτωσης.
Η κριτική είναι ακόμη σφοδρότερη όταν αναφερόμαστε σε γυναίκες που θεωρούνται περισσότερο κοινωνικά «όμορφες» από τον μέσο όρο. Οι υπόλοιπες γυναίκες τις αντιμετωπίζουν επικριτικά, διότι από μικρές διδάσκονται με έμμεσο τρόπο ότι ο κυριότερος σκοπός τους είναι να ικανοποιούν το ανδρικό φύλο για να καταφέρουν αργότερα να υιοθετήσουν τον ρόλο της συζύγου/μητέρας που αποτελεί τον «υπέρτατο στόχο της ζωής τους». Σε έρευνες τους, οι κοινωνιολόγοι Smith και Cook παρατήρησαν τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζονται οι γυναικείοι χαρακτήρες σε δημοφιλείς οικογενειακές ταινίες μεταξύ του 1990-2005. Εντόπισαν δύο αντικρουόμενους τρόπους προβολής των γυναικών: της παραδοσιακής μητέρας και της γοητευτικής γυναίκας με ένα σώμα μη ρεαλιστικών αναλογιών για την πλειονότητα του γυναικείου πληθυσμού. Έτσι, με την στερεοτυπική παρουσίαση αυτών των δύο τύπων γυναικών, δημιουργούνται μειονεκτικά συναισθήματα στις γυναίκες, καθώς αισθάνονται λιγότερο ποθητές και εκδηλώνουν μια απέχθεια προς τις κοινωνικά «όμορφες» νέες. Προσοχή, εδώ να επισημάνουμε πως οι γυναίκες δεν είναι φύσει «κακά» ή «ζηλιάρικα» όντα, αλλά η πατριαρχία τις διδάσκει από τα νεαρά τους χρόνια σεξιστικές ιδέες και τις οδηγεί να τις αναπαράγουν στις επόμενες γενιές.
Πάνω σε αυτό το ζήτημα, ενδιαφέρουσα είναι η τοποθέτηση της κοινωνιολόγου Raewyn Connell. Στη κορυφή της ιεραρχίας αναγνώρισε την ηγεμονική αρρενωπότητα (hegemonic masculinity), η οποία κυριαρχεί έναντι όλων των άλλων ατόμων στην κοινωνία και σχετίζεται με την ετεροφυλοφιλία, τον γάμο και το κύρος. Συμπληρωματικό στοιχείο της είναι η εμφατική θηλυκότητα (emphasized femininity), η οποία είναι προσανατολισμένη στην ικανοποίηση των ανδρικών συμφερόντων και επιθυμιών. Η Connell αναφέρεται στην Marilyn Monroe ως αρχέτυπο της εμφατικής θηλυκότητας που ταυτόχρονα την διακωμωδεί.
Εδώ κάπου ανοίγει μια συζήτηση για τα ΜΜΕ και την παρουσίαση αυτής της εμφατικής θηλυκότητας. Αναπαράγουν τις επικρατούσες αντιλήψεις και ρίχνουν λάδι στην φωτιά, μέσω του σκανδαλοθηρικού τύπου, αυξάνοντας την κριτική απέναντι στις νεαρές γυναίκες που προβάλλουν ως πρότυπα. Καθημερινά βγαίνουν δημοσιεύματα για κακοποιητική συμπεριφορά διάσημων και για απρεπή στάση τους, αλλά αυτό που φαίνεται να ενδιαφέρει τους χρήστες των κοινωνικών δικτύων είναι αν η Kim Kardashian έχει κάνει πλαστικές. Μεγάλα μέσα ενημέρωσης πληρώνουν χιλιάδες δολάρια σε όποιον καταφέρει να τους εξασφαλίσει μια κακή φωτογραφία της Kim και οποιασδήποτε άλλης νεαρής γυναίκας που βρίσκεται στο προσκήνιο.
Ας αναλογιστούμε ότι σε κάποιες εποχές η κριτική ήταν ακόμη σκληρότερη, διότι πλέον με την ευρεία διάδοση της φεμινιστικής θεωρίας και των κοινωνικών δικτύων οι πολίτες μπορούν να σχολιάσουν αρνητικά απρεπή δημοσιεύματα των μέσων ενημέρωσης. Ιδιαίτερα, την μεταπολεμική περίοδο στην οποία ήρθε στο προσκήνιο η Marilyn Monroe, το προβαλλόμενο πρότυπο ήταν ένα και αποκλειστικό, οι πατριαρχικές ιδέες ήταν βαθύτατα ριζωμένες και τα ΜΜΕ είχαν υιοθέτηση μια τακτική έμμεσης απομάκρυνσης των γυναικών από τους εργασιακούς χώρους και επιστροφή τους στις οικιακές εργασίες, εκφράζοντας τις ανδρικές φοβίες απέναντι στην γυναικεία χειραφέτηση. Η Marilyn αντιμετωπιζόταν αποκλειστικά ως μια ξανθιά bimbo, βίωσε την χαιρεκακία, το μίσος την απομόνωση και την απαξίωση της κοινωνίας της, μένοντας στην ιστορία ως ένα διαχρονικό sex symbol και τίποτα παραπάνω. Αυτό που όμως οι σύγχρονοι της δεν κατάλαβαν ποτέ ήταν πως ήταν μια γυναίκα μόνη, βαθύτατα τραυματισμένη από την κακοποίηση που βίωνε από τα παιδικά της χρονιά ως και λίγο πριν το τέλος της, με ψυχολογικά προβλήματα και εξαρτήσεις.
Αντίστοιχα, η Britney Spears ήταν μια γυναίκα που έζησε από τα 16 μόλις της χρόνια την τοξικότητα της κοινωνίας, την συνεχή παραβίαση της ιδιωτικότητάς της, την μοναξιά και τις καταχρήσεις και εν τέλει την στέρηση κάθε δικαιώματος της από τον ίδιο της τον πατέρα για πάνω από μία δεκαετία. Το θετικό βήμα είναι ότι τα τελευταία χρόνια έχει γεννηθεί ένα τεράστιο κύμα συμπαράστασης και συμπόνιας απέναντι στην Britney, κάτι που δεν βίωσε ποτέ η Marilyn όσο βρισκόταν εν ζωή.
Κλείνοντας, αναγνωρίζω ότι τόσο βαθιά ριζωμένες ιδέες για τα φύλα, την ηθική και τους κοινωνικούς ρόλους είναι δύσκολο να διαγραφούν από την κοινωνική συνείδηση. Όμως, ως κοινωνία πρέπει να βάλουμε ένα φρένο στην εχθρική αντιμετώπιση των νεαρών γυναικών, γιατί αντικειμενικά όσο θύματα της φαλλοκρατίας είναι οι υπόλοιπες γυναίκες άλλο τόσο είναι και εκείνες. Το πατριαρχικό σύστημα έτσι όπως είναι δομημένο ταυτόχρονα ειδωλοποιεί και μισεί τις νεαρές γυναίκες, τακτική η οποία αποφέρει τεράστιο κέρδος από την μία μέσω της εμπορευματοποίησης των γυναικείων ανασφαλειών, ενώ από την άλλη διατηρεί την ανδρική κυριαρχία στην κοινωνική ιεραρχία. Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε ότι τα πρότυπα των φύλων και η αντίληψη της υπεροχής της νεότητας αποτελούν προϊόντα της συλλογικής συνείδησης που εάν θέλουμε να αλλάξουμε, πρέπει να αναθεωρήσουμε τις απόψεις μας ως κοινωνία και όχι να αναζητούμε αποδιοπομπαίους τράγους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Anthony Giddens, Philip W. Sutton, Κοινωνιολογία, Gutenberg, Cambridge, 2017
- Britney vs Spears, Jenny Eliscu, Eryn Lee Carr, Netflix, 2021
- The tragic real-life story of Marilyn Monroe, grunge.com, διαθέσιμο εδώ
