Της Αγγελικής Λιάμα,
Κλεπτομανία. Μια διαταραχή για την οποία οι περισσότεροι από εμάς έχουμε ξανακούσει και διαθέτουμε ήδη μια γνωστική αναπαράσταση στο μυαλό μας. Η κλεπτομανία έχει παρουσιαστεί πολλές φορές ως χαρακτηριστικό γνώρισμα της προσωπικότητας τηλεοπτικών χαρακτήρων, τόσο σε τηλεοπτικές σειρές και ταινίες, όσο και σε κινούμενα σχέδια και άνιμε. Ίσως η πιο γνώριμη «πρωταγωνίστρια» που φέρεται να είχε όλα τα χαρακτηριστικά της κλεπτομανίας είναι η Άριελ. Ναι, η Άριελ της Disney, η αγαπημένη μικρή γοργόνα της παιδικής μας ηλικίας. Τι πραγματικά γνωρίζουμε όμως για αυτή τη διαταραχή και κατά πόσο η αναπαράσταση και η εκπροσώπηση των ψυχικών διαταραχών από τηλεοπτικούς χαρακτήρες είναι έγκυρη και επωφελής;
Η κλεπτομανία ανήκει στις διαταραχές ελέγχου της παρόρμησης, στις οποίες ο πάσχων δεν έχει τον έλεγχο των παρορμήσεών του. Κατ’ επέκταση, καταλήγει να επιδίδεται σε πράξεις που του επιφέρουν στιγμιαία ικανοποίηση, χωρίς όμως να μπορεί να επεξεργαστεί τις συνέπειες αυτών. Αναλυτικότερα, καθίσταται αναμφισβήτητης σημασίας να αναφερθεί πως τα αντικείμενα που τείνουν να αποσπούν οι κλεπτομανείς, είναι αντικείμενα μικρής αξίας ή γενικότερα πράγματα τα οποία οι ίδιοι δεν έχουν ανάγκη. Άλλωστε, πολλές φορές καταλήγουν να τα πετάνε ή να τα χαρίζουν, κάτι που δηλώνει πως δεν τα αποσπούν για προσωπική χρήση ή λόγω ανάγκης, αλλά μόνο για να αντλήσουν στιγμιαία ικανοποίηση.
Η κλεπτομανία ενδέχεται να αποτελεί και αποτέλεσμα της εσωτερικής έντασης που ίσως βιώνουν εκείνη τη στιγμή πριν τη διάπραξη της κλοπής και με την τέλεση της πράξης να ανακουφίζονται και να νιώθουν την ένταση να απελευθερώνεται. Άρα, η κλεπτομανία μετατρέπεται σε μια «τεχνική ανακούφισης».
Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός πως η κλεπτομανία δε γίνεται ούτε για εκδίκηση σε κάτι ούτε από θυμό, αλλά ούτε και ανήκει στις Διαταραχές Συμπεριφοράς. Είναι μια διαταραχή παρόρμησης, όπως ήδη προαναφέρθηκε και σχετίζεται με τον εσωτερικό έλεγχο του ατόμου. Παρουσιάζεται πιο συχνά σε γυναίκες, ενώ εμφανίζει συνήθως και συννοσηρότητα με άλλες διαταραχές (αγχώδη διαταραχή, κατάθλιψη, διατροφικές διαταραχές, προβλήματα εθισμού κ.α.).
Η κλεπτομανία ενδέχεται να ξεκινήσει ήδη από την παιδική ηλικία, αλλά συνήθως εκδηλώνεται στην εφηβεία. Για να λάβει κάποιος διάγνωση (σύμφωνα με το DSM 5) κλεπτομανίας, πρέπει να έχει αποκλειστεί το ενδεχόμενο των παραισθήσεων και του οικονομικού οφέλους από την τέλεση των πράξεων απόσπασης αντικειμένων, ενώ θα πρέπει ο ίδιος να βιώνει αίσθημα έντασης πριν τη διάπραξη της κλοπής, το οποίο να κατευνάζεται με την κλοπή και να έπεται αίσθημα ικανοποίησης και ευχαρίστησης. Η ικανοποίηση αυτή που βιώνει, μάλιστα, λειτουργεί ενισχυτικά και τον ωθεί να την επαναλάβει. Το να γίνει αντιληπτός για την τέλεση αυτών των πράξεων δεν είναι κάτι που δύναται να τον αποτρέψει την επόμενη φορά. Η ανάγκη και η παρόρμηση για κλοπή υπερνικούν τις μορφές κοινωνικού ελέγχου, εσωτερικού και εξωτερικού, παρόλο που το άτομο γνωρίζει ότι οι πράξεις του αυτές είναι αξιόποινες.
Υπάρχουν ποικίλες ερμηνείες για την κλεπτομανία με τους φροϋδικούς να λαμβάνουν θέση, υποστηρίζοντας πως ο πάσχων προβαίνει σε συμβολικές κλοπές. Αυτό σημαίνει πως τα αντικείμενα που κλέβει έχουν συμβολική αξία και συνδέονται με βαθύτερους σεξουαλικούς συμβολισμούς. Ως εκ τούτου, ο κλεπτομανής αντλεί σεξουαλική ικανοποίηση από την πράξη.
Επιπρόσθετα, άλλες προσεγγίσεις υποστηρίζουν πως το άτομο που έχει εκδηλώσει κλεπτομανικές συμπεριφορές είναι σαν να εκδηλώνει μια επιθετικότητα προς την κοινωνία, τον έλεγχο και τις επιταγές, ενώ άλλοι ειδικοί θεωρούν πως οι ρίζες εντοπίζονται στην παιδική ηλικία, σε συναισθηματικές ελλείψεις και στερήσεις, τις οποίες προσπαθεί να «γεμίσει» με τις κλοπές.
Σε αυτό το σημείο, θα μπορούσαμε να ανοίξουμε μια μικρή παρένθεση, σχετικά με την παρουσίαση των ψυχικών διαταραχών στα τηλεοπτικά μέσα. Η απεικόνιση, λοιπόν, των ψυχικών διαταραχών όπως και της κλεπτομανίας στην παρούσα συνθήκη, είναι κάτι επιθυμητό. Είναι θεμιτό να υπάρχει απεικόνιση και εκπροσώπηση, λοιπόν, τόσο για να μειωθεί το στίγμα, αλλά και για να επιτευχθεί η εξοικείωση του μέσου θεατή με τις διαταραχές, να υπάρξει ευαισθητοποίηση στο να μιλάμε πιο εύκολα για ζητήματα ψυχικής υγείας και να αναζητηθεί βοήθεια εγκαίρως χωρίς ντροπή και ενοχές.
Επιπρόσθετα, οι ψυχικά νοσούντες βλέποντας μια σωστή απεικόνιση των διαταραχών, μια απεικόνιση που θα έχει γίνει με σεβασμό και έρευνα, θα νιώσουν αποδοχή και αίσθηση του ανήκειν σε μια κοινωνία, όχι τόσο φιλική ακόμη σε τέτοια ζητήματα. Ωστόσο, όταν η αναπαράσταση των ψυχικών διαταραχών γίνεται με τρόπο υπεργενικευμένο, με τρόπο που διαστρεβλώνει την αλήθεια και που ψυχιατρικοποιεί τη βία, μόνο κακό μπορεί να κάνει. Η κλεπτομανία, συγκεκριμένα, αν και είναι από τις διαταραχές που παρουσιάζονται συχνά τηλεοπτικά, έχει εκπροσωπηθεί με διαστρεβλωμένο τρόπο. Είναι ζωτικής σημασίας, λοιπόν, να υπάρχει έρευνα και συνεργασία με ειδικούς, πριν τη δημιουργία οποιουδήποτε χαρακτήρα.
Συνοψίζοντας, η διαταραχή αυτή των παρορμήσεων, που έχει συνδεθεί και με ανωμαλίες στα επίπεδα σεροτονίνης του εγκεφάλου, είναι κάτι που δύναται να λάβει τέλος με τη συμβολή ειδικού. Η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία και η ψυχανάλυση θα παρέμβει στα γνωστικά σχήματα του ατόμου και θα αναζητήσει τα βαθύτερα αίτια της διαταραχής, προκειμένου να αντιμετωπιστεί ριζικά. Με την παρέμβαση ψυχολόγου και τις συστηματικές θεραπείες, τα επεισόδια θα αποτελούν παρελθόν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Kleptomania, my.clevelandclinic.org. Διαθέσιμο εδώ
