Της Σύλιας Δόσπρα,
Τους τελευταίους δύο μήνες, η ευρωπαϊκή κοινότητα φαίνεται να έχει κάνει μια βουτιά στο παρελθόν, βιώνοντας τη μεγαλύτερη προσφυγική κρίση μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, σύμφωνα με στοιχεία του πρακτορείου των Ηνωμένων Εθνών. Από τη μέρα που ξέσπασε ο πόλεμος στην Ουκρανία μέχρι και σήμερα, πάνω από 4,3 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν εγκαταλείψει τη στέγη τους στην Ουκρανία, αναζητώντας καταφύγιο σε γειτονικές χώρες της Ευρώπης. Τα σύνορα της Ουκρανίας με τη Μολδαβία, την Πολωνία, τη Ρουμανία, τη Σλοβακία και την Ουγγαρία είναι μόνιμα ανοιχτά, με τις κυβερνήσεις των χωρών αυτών, σε συνεργασία με την Eυρωπαϊκή Ένωση, να προσφέρουν οικονομική και ανθρωπιστική βοήθεια.
Ωστόσο, οι προϋποθέσεις και οι συνθήκες εισόδου και παραμονής στις χώρες αυτές διαφέρουν, αναλόγως με το αν κάποιος διαθέτει, ή όχι, την ιδιότητα του Ουκρανού πολίτη. Η ένθερμη στάση της Ευρωπαϊκής κοινωνίας απέναντι στις προσφυγικές ροές των τελευταίων ημερών εγείρει πολλά ερωτήματα, ιδιαίτερα αν τη συγκρίνουμε με τη δυσανάλογη, θα λέγαμε, στάση των ίδιων ευρωπαϊκών κρατών απέναντι σε προσφυγικές ροές του παρελθόντος. Τι είναι, λοιπόν, αυτό που τελικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι χρήζει κάποιον άξιο της ευρωπαϊκής προστασίας;
Η θρησκευτική και η πολιτισμική ταυτότητα ενός πληθυσμού είναι σίγουρα στοιχεία τα οποία θα μπορούσαν να προκαλέσουν ταυτόχρονα συγκρούσεις και συνεργασίες. Στην περίπτωση της Ουκρανίας, ο μετακινούμενος πληθυσμός διαθέτει όλα εκείνα τα πολιτισμικά και θρησκευτικά στοιχεία που συνάδουν με το σύνολο του ευρωπαϊκού πληθυσμού, διευκολύνοντας έτσι την ένταξη και την αποκατάστασή του. Οι Ουκρανοί πρόσφυγες, αν και η χώρα τους δεν αποτελεί ακόμη μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εντάσσουν τους εαυτούς τους στο ευρωπαϊκό σύνολο και, έχοντας υιοθετήσει όλα τα στοιχεία του δυτικού πολιτισμού, κρίνονται άξιοι να εισχωρήσουν στην ευρωπαϊκή ομπρέλα προστασίας.
Συγκεκριμένα, ο αριθμός των Ουκρανών προσφύγων υπολογίζεται, κατά προσέγγιση, στα πέντε εκατομμύρια, εκ των οποίων το 1/4 (γύρω στα 2,7 εκατ. Ουκρανοί πρόσφυγες) μεταφέρθηκαν στην Πολωνία και 725.000 στη Ρουμανία. Η μεταναστευτική κρίση που έχει ξεσπάσει στη Γηραία Ήπειρο δημιουργεί αρκετά προβλήματα, όπως είναι προφανές, αφού υπάρχει η άμεση ανάγκη περίθαλψης των παθόντων από τις κυβερνήσεις.
Ταυτόχρονα, δεν πρέπει να ξεχνάμε τους πολιτικούς και γεωγραφικούς παράγοντες που οδηγούν στη μετακίνηση του πληθυσμού. Ο πόλεμος διεξάγεται εντός του ευρωπαϊκού χώρου, σε πολύ μικρή απόσταση από άλλα ευρωπαϊκά κράτη, των οποίων οι μνήμες και οι επιπτώσεις της σοβιετικής απειλής δεν έχουν σβηστεί ακόμη. Όλα αυτά τα στοιχεία έχουν σίγουρα συμβάλλει στη σύσσωμη και άμεση μέριμνα και δράση για την αποκατάσταση αυτών των ανθρώπων, τόσο από την πλευρά ευρωπαϊκών κυβερνήσεων όσο και από την πλευρά μη κυβερνητικών οργανώσεων και μεμονωμένων ομάδων.
Σίγουρα, τα αποτελέσματα που βλέπουμε και η φροντίδα γι’ αυτούς τους ανθρώπους είναι αξιέπαινη, αλλά, την ίδια στιγμή, δεν παύει να μας προβληματίζει ο εμφανής διαχωρισμός ως προς την αντιμετώπιση ανθρώπων που βρίσκονται στην ίδια ακριβώς κατάσταση, αλλά διαθέτουν διαφορετικά θρησκευτικά, πολιτισμικά και φυλετικά χαρακτηριστικά. Η ευαισθητοποίηση της Ευρώπης για τους Ουκρανούς πρόσφυγες οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο ότι οι Ευρωπαίοι πολίτες ταυτίζουν τους εαυτούς τους με αυτούς. Χαρακτηριστική αποτελεί δήλωση του Βούλγαρου Πρωθυπουργού, Kiril Petkov, σύμφωνα με την οποία «οι Ουκρανοί πρόσφυγες είναι Ευρωπαίοι, είναι έξυπνοι και μορφωμένοι, δεν είναι σαν αυτούς τους πρόσφυγες που έχουμε συνηθίσει, για τους οποίους δεν γνωρίζουμε την ταυτότητα και το παρελθόν τους και οι οποίοι θα μπορούσαν να είναι τρομοκράτες».
Τι γίνεται, όμως, με αυτούς που η Ευρώπη θεωρεί «άλλους»; Μέχρι πριν λίγα χρόνια, και ιδιαίτερα με την κρίση του 2015-2016, η εικόνα της προσφυγιάς στο μυαλό μας αποτυπωνόταν με 100 ανθρώπους διαφορετικής θρησκείας, κουλτούρας και χρώματος, στοιβαγμένους σε μια τρύπια βάρκα, ψάχνοντας να βρουν στεριά. Τώρα, η εικόνα της προσφυγιάς στο μυαλό μας συμπεριλαμβάνει και ανθρώπους ίδιου χρώματος, ίδιου τρόπου ζωής με τον δικό μας, που ζουν μια ανάσα από εμάς κρατούν μια βαλίτσα και περπατούν χιλιόμετρα για να ξεφύγουν από τον θάνατο. Τι διαφοροποιεί τους μεν από του δεν ; Απολύτως τίποτα. Τι τους ταυτίζει; Η ανάγκη να επιβιώσουν. Σε μία κοινωνία που θέλει να σέβεται και να προστατεύει το δικαίωμα στην ανθρώπινη ζωή, ο όρος πρόσφυγας δεν πρέπει να χωράει μέσα του φυλετικές, θρησκευτικές ή πολιτισμικές διακρίσεις. Μία Ευρώπη που προασπίζει με κάθε τρόπο τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα πρέπει να αντιμετωπίζει ισάξια κάθε άνθρωπο που ζητά άσυλο και προστασία από όπου και αν προέρχεται και να μην επιτρέπει στις κυβερνήσεις των κρατών μελών της να προωθούν αντιλήψεις που καταπατούν την ισότητα και τα δικαιώματα των προσφύγων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- “Europe’s embrace of Ukrainian refugees, explained in six charts and one map”, Τhe Vox, διαθέσιμο εδώ
- “EU countries look to share effort of hosting Ukrainian refugees”, Reuters, διαθέσιμο εδώ
