Της Μυρτώς Κατσούλη,
Σε μια ουτοπική δημοκρατία, ο δημόσιος και ελεύθερος διάλογος ρυθμίζει και συντονίζει τη λειτουργία του πολιτεύματος. Είναι το εργαλείο της πολυφωνίας και του πλουραλισμού, που επιτρέπουν, με τη σειρά τους, την παράθεση διαφορετικών οπτικών, έναντι οποιουδήποτε ανακύπτοντος ζητήματος. Και φυσικά, η διαφορετικότητα που υφίσταται σε απλό κοινωνικό επίπεδο, στο πλαίσιο συζητήσεων, προβληματισμών, αλλά και έμπρακτων ενεργειών, όπως για παράδειγμα η υποβολή προτάσεων νόμου σε ένα Υπουργείο από μια ομάδα πολιτών, αναγάγεται και στο εύρος της ευρύτερης πολιτικής, είτε ηγεσίας, αντιπολίτευσης, ομάδων, σχημάτων.
Είναι δεδομένο, πως η ελευθερία της έκφρασης είναι ένα θεσμικά κατοχυρωμένο ατομικό δικαίωμα στο ελληνικό δημοκρατικό καθεστώς. Τα όρια, ωστόσο, που θέτει ο τυπικός νόμος αγγίζουν, δυστυχώς, τα δικαιώματα αυτά μόνο σε θεωρητικό επίπεδο, καθώς αποδεικνύεται δύσκολο όχι μόνο να εφαρμοστούν, αλλά και να τεθούν αντικείμενα πολιτικής διεκδίκησης.
Η ελευθερία στον λόγο, στην είδηση, στην πληροφόρηση είναι επίσης θεσμικές προεκτάσεις της δημοκρατίας, οι οποίες έχουν κατακερματιστεί από τη λογοκρισία, την πολιτική ορθότητα και ως αποκορύφωμα την αυστηρότερη ποινική μεταχείριση του άρθρου 191 του Ποινικού Κώδικα για τη διασπορά ψευδών ειδήσεων. Δεν είναι τυχαίο που αποφασίστηκε να ισχυροποιηθεί η προστασία της είδησης στην εποχή του ίντερνετ και της πιο άμεσης από ποτέ ενημέρωσης. Πόσες ειδησεογραφικές ιστοσελίδες υπάρχουν και δημιουργούνται συνεχώς και πόσα άλλα διαδικτυακά κανάλια ενημέρωσης λειτουργούν ως το αντίπαλο δέος της κρατικής, αλλά και ιδιωτικής τηλεόρασης.
Μάλιστα, πολλοί προσφεύγουν σε αυτού του είδους την ενημέρωση, διότι, ως γνωστόν, τα περισσότερα γνωστά Μαζικά Μέσα Ενημέρωσης αποκρύπτουν, παραποιούν και σοκάρουν, με σκοπούς ιδεολογικά απαράδεκτους. Πλέον, είναι ταμπού για οποιονδήποτε πολίτη να ενημερώνεται από τα «μη συστημικά κανάλια», τα οποία ασκούν τον ρόλο της «αντιπολίτευσης» στο μένος της εξουσίας των μεγάλων σταθμών.
Και το πρόβλημα στον αναβρασμό αυτόν έγκειται στο ότι η ελλιπής πληροφόρηση δημιουργεί εσφαλμένη εντύπωση για την πραγματικότητα, με αποτέλεσμα να μην είναι σε θέση ο πολίτης να σκεφτεί και να αντιδράσει ως πρέπει στα καθημερινώς τεκταινόμενα. Γιατί να αποτελεί η πανδημία ακόμα πρώτη και δεύτερη είδησηꞏ γιατί να επαναλαμβάνονται τα ίδια γεγονότα, απλά με διαφορετικά πρόσωπαꞏ γιατί να μην προβάλλονται στις ώρες αιχμής οι καινούριοι νόμοι, τα νομοσχέδια ή οι πράξεις της διοίκησης, που έχουν άμεση εφαρμογή και αφορούν διάφορες κοινωνικές κατηγορίες;
Και το περίεργο της υπόθεσης δεν είναι μόνο η κατευθυνόμενη και στοχευμένα επιλεκτική ενημέρωση, αλλά και η υποτιμητική αντιμετώπιση οποιουδήποτε προσώπου, πέραν των συνηθισμένων, εμφανιστεί και τοποθετηθεί «αιχμηρά», «ερειστικά», «παρανοϊκά», φέροντας –κατά κανόνα– την ιδιότητα επιστήμονα συγκεκριμένου κλάδου. Υποβαθμίζεται, δηλαδή, η τεκμηριωμένη επιστημονική άποψη από την κίτρινη δημοσιογραφία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η ομιλία της Λιάνας Κανέλλη στην ΕΡΤ (βίντεο εδώ), η οποία εξηγούσε το ιστορικό πλαίσιο των ρωσοουκρανικών σχέσεων, παρουσιάζοντας αντικειμενικά τα περιστατικά, χωρίς να παίρνει προσωπική θέση, ενώ οι δημοσιογράφοι διέκοπταν, ήταν καυστική και πίεζαν να ληφθεί το μέρος της ουκρανικής πλευράς.
Και αυτό είναι ένα απλό και καθημερινό γεγονός, μια τρανή ένδειξη ότι το σύστημα εμφανίζει πραγματικές δυσκολίες ως προς την αντικειμενικότητα, την παρρησία και την αλήθεια. Καθώς, η είδηση δεν πρέπει να απορρέει από μία μόνο πηγή, ούτε μπορεί, όμως, να κατευθύνεται για απώτερα, πολιτικά –κυρίως– κίνητρα. Η δημοκρατκότητα ενός πολιτεύματος αποδεικνύεται, λοιπόν, από το πόσο ελεύθερη είναι η προσωπική τοποθέτηση, πόσο σεβαστή είναι η κάθε γνώμη και πόσο δεν καταπατάται η διαφορετικότητα στο έλεος των εκάστοτε συμφερόντων. Δεν νοείται να υπάρχει μία μόνο γνώμη, η οποία να παρασύρει την ελεύθερη δράση μέσα στο κοινωνικό σύνολο. Έχουμε, δυστυχώς, καταντήσει δέσμιοι μιας παράλογης σταθεράς, αδιάσειστης, αδιαμφισβήτητης και απολυταρχικής. Και ενώ μπορούμε να αντιληφθούμε την πρόδηλη αλήθεια, μένουμε αδρανείς. Και αυτό είναι το μεγάλο ανάθεμα των καιρών.
Θα ήταν, όμως, άκρως πεσιμιστικό να αντιμετωπίζουμε την πολιτική ορθότητα και την κακή ενημέρωση που προσφέρουν τα δίκτυα ως δύο απροσπέλαστα εμπόδια, διότι επαφίεται σε κάθε πολίτη ξεχωριστά η ολοκληρωμένη πληροφόρηση και η απελευθερωμένη έκφραση. Αυτές οι δύο συνθήκες, που τείνουν να καταστούν φυσιολογικές και δημοκρατικές, δεν είναι παρά δύο ιδεολογικά αναχώματα της εποχής της πανδημικής φρενίτιδας. Με πολλή απλότητα και ευκολία, μπορούν να καταπολεμηθούν και να υπερνικηθούν, αλλά εξαρτάται από την ατομική ευθύνη και δράση. Είναι, σίγουρα, δύσκολο να προασπιστούν και να αναδειχθούν πρόσωπα που κατέχουν δημόσιο βήμα και που βρίσκονται στο στόχαστρο, όταν εκφράζονται δημόσια, αλλά η υποστήριξη αυτών, μαζί με την εύρεση της χαμένης είδησης σε προσωπικό επίπεδο, είναι ικανά να ανατρέψουν την κατάσταση και να επαναφέρουν προοδευτικά τη δημοκρατική ελευθερία του σκέπτεσθαι και του λέγειν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Άρθρο 191 – Ποινικός Κώδικας (Νόμος 4619/2019) – Διασπορά ψευδών ειδήσεων, lawspot.gr, διαθέσιμο εδώ
- Λ. Κανέλλη: Ο λαός να μην διαλέξει ανάμεσα στους ευρωατλαντικούς και τη Ρωσία, 902.gr, διαθέσιμο εδώ
