Της Άντρεας Ιωάννου,
Ολόκληρη η ιδεολογία της ζωής μου στηρίζεται σε στίχους του αλεξανδρινού ποιητή με παγκόσμια ακτινοβολία, Κωνσταντίνου Καβάφη. Οι πρώτοι στίχοι με τους οποίους «κοινώνησα» στην ευαίσθητα γραμμένη ποίηση του, ήταν ίσως από το πιο ευρέως διαδεδομένο του ποίημα, την «Ιθάκη». Θαρρώ πως ακόμα ψάχνω τη δική μου Ιθάκη. Θα τη βρω άραγε ποτέ; Στο άρθρο που παραθέτω, θα παρουσιαστεί επιγραμματικά η βιογραφία του ποιητή και θα δοθεί έμφαση σε ορισμένα ποιήματα, σε ένα ταξίδι μας στη ψυχοσύνθεση του «εγκλεισμένου» στη γραφή και όχι μόνο ποιητή.
Στις 29 Απριλίου του 1863 ο «ελληνικός» ποιητής Κωνσταντίνος Καβάφης γεννιέται στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Γράφει μακριά από τον ελληνικό χώρο και γίνεται Έλληνας της διασποράς στην Αγγλία αρχικά, λόγω οικογενειακής παρακμής και αργότερα στην Κωνσταντινούπολη, εξαιτίας ταραχών εθνικιστικού χαρακτήρα. Οι πολυτάραχες αυτές μετακινήσεις θα επηρεάσουν τα πρώτα του έργα, όμως, αυτό δεν ήταν ζήτημα που θα απασχολήσει για πολύ τη γραφή του. Το 1885 θα επιστρέψει στη γενέτειρά του και το 1891 εκδίδει το πρώτο αξιόλογο του ποίημα «Κτίσται», το οποίο θα διαδεχθούν άλλα ποιήματα.
Μέχρι το τέλος του αιώνα θα γράψει πολλά από τα «διαμάντια που κοσμούν την κορώνα» της ελληνική ποίησης, όπως τα «Κεριά», τα «Τείχη» και το «Περιμένοντας τους Βαρβάρους». Το 1907 θα εγκατασταθεί στην Αθήνα, όπου και θα γράφει για όλα όσα τον απασχολούν μέχρι το τέλος της ζωής του. Το σώμα των ποιημάτων που συνέθεσε, χωρίζεται στις κατηγορίες με τα λεγόμενα «Αναγνωρισμένα», τα «Αποκηρυγμένα», τα «Κρυμμένα» και τα «Ατελή». Τα 70 χρόνια της ζωής του ήταν αρκετά ώστε να μας αποθέσει μια κληρονομιά ανεξίτηλη και άφθαρτη στο πέρασμα του γερασμένου χρόνου.
Η αγαπημένη όλων μας «Ιθάκη», γραμμένη το 1911, κατορθώνει μέχρι και σήμερα να μιλά στις καρδιές κάθε αναγνώστη. Στο συγκεκριμένο του ποίημα, ακούμε ευκρινέστερα τη φωνή του ποιητή, ο οποίος όντας 47 ετών, κατέχει τη σοφία και τη γνώση που μας χαρίζεται απλόχερα από τον πηγεμό μας στα μονοπάτια της ζωής. Μονοπάτια που άλλοτε είναι καταπράσινες πεδιάδες και άλλοτε τα πιο δύσβατα και σκοτεινά μέρη που θέλουμε να ξεχάσουμε. Στους δρόμους αυτούς της ζωής θα έρθουμε πολλάκις αντιμέτωποι με Λαιστρυγόνες και Κύκλωπες, όμως, το μυστικό είναι να μην τους αφήνουμε να εισβάλλουν στη ψυχή μας, να μην τους κουβαλούμε μέσα στα αποκυήματα της φαντασίας, των φόβων μας. Το ταξίδι που μας περιγράφεται από το ποιητικό υποκείμενο πρέπει να ‘ναι μακρύ και ατέρμονο, ώστε να αποκομίσουμε όσα πιο πολλά από κάθε κομμάτι γνώσης που διατίθεται.
Στο τέλος βρίσκεται όλη η ουσία του ποιήματος, αφού πρέπει να συνειδητοποιήσουμε πως ο τερματικός σταθμός της Ιθάκης είναι φτωχός και δεν έχουμε να θησαυρίσουμε τίποτα απ’ αυτόν. Σημασία, λοιπόν, δεν έχει ο προορισμός, ο στόχος που θέσαμε, το όνειρο που έμεινε απραγματοποίητο, αλλά το μαγικό και τελεσφόρο ταξίδι προς αυτά. Μπορεί και να μην τερματίσουμε ποτέ, να χάσουμε την Ιθάκη μας, όμως, με πυξίδα τα πνευματικά αγαθά πάντα θα βρίσκουμε τον δρόμο προς το μαγικό ταξίδι μιας νέας, απάτητης και ανεξερεύνητης Ιθάκης.
Ακόμα ένα αξιοσημείωτο ποίημα του είναι το «Όσο μπορείς», γραμμένο το 1913. Η παραινετική του αυτή γραφή απευθύνεται τόσο στους αναγνώστες όσο και στον ίδιο τον ποιητή (αποστροφή εις εαυτόν), αφού αντικατοπτρίζει την κοινωνική ζωή και κοσμοθεωρία του. Ο ποιητής υπήρξε πάντοτε φειδωλός και επιλεκτικός στις συναναστροφές του. Για αυτό και μας γράφει όσο μπορούμε – αφού δεν είναι πάντοτε εφικτό – να μην συναναστρεφόμαστε αδιάκοπα επιδιώκοντας μια ρηχή σχέση, διότι ελλοχεύει ο κίνδυνος της αλλοτρίωσης και της εξομοίωσης με τη μάζα.
Στις μέρες μας δυστυχώς, το να είσαι μια διαφορετική φωνή με τις δικές της απόψεις και τα πιστεύω της, είναι κάτι που λίγοι θαρραλέοι και αυθεντικοί τολμούν. Οι υπόλοιποι ακολουθούν μια μόδα κύματος, γίνονται ένα με αυτό, εξευτελίζονται και πνίγουν την αλήθεια τους. Το να μπορείς να επιλέγεις τη μοναξιά αντί μιας ανούσιας κοινωνικής συναναστροφής, απαιτεί ψυχική ενδυνάμωση και καλλιέργεια.
Στο επίκαιρο όσο ποτέ ποίημα «Τα παράθυρα» του 1897-1903 διαφαίνεται ένα από τα θέματα που απασχόλησαν ιδιαίτερα τον ποιητή, συγκεκριμένα αυτό του εγκλεισμού. Στην προκειμένη περίπτωση ενός εκούσιου εγκλεισμού που ο ίδιος τοποθετεί τον εαυτό του, αφού φοβάται να βρει τα παράθυρα, την αλλαγή, δηλαδή, να ξεβολευτεί. Προτιμά να παρακολουθεί στο σκοτάδι εκ του ασφαλούς και να μη γευτεί ποτέ τη ζεστασιά του φωτός. Την ίδια κατάσταση βιώνει και στα «Τείχη» του 1896-1897. Θίγεται από κοινού το θέμα των περιορισμών που έχουν τεθεί στη ζωή του, εγκλωβίζοντάς τον χωρίς ο ίδιος να το αντιληφθεί.
Αποκλειστική, όμως, ευθύνη για τη θλίψη του έχει ο ίδιος, αφού δεν είναι ιδιαίτερα πρόθυμος να βρει τα παράθυρα προς την ευτυχία. Παράθυρα που πράγματι είναι δυσεύρετα και απαιτούν πολλά ρίσκα, όμως, αξίζει ο κάθε ένας μας να τα ψάχνει διαρκώς, ακόμα και αν πιστεύει πως τα έχει βρει. Σε κάθε του αναζήτηση θα είναι όλο και πιο κοντά στο πολύτιμο αγαθό της αυτοπραγμάτωσης.
Στους χαλεπούς καιρούς του σήμερα η Ιθάκη μπορεί να φαντάζει κάτι το άπιαστο, το φανταστικό, το ουτοπικό. Να πιστεύουμε πως δεν μπορούμε, πως χάσαμε κάθε παράθυρο διαφυγής. Πράγματι, η προσήλωση στη ζοφερή πραγματικότητα να μην μας αφήνει περιθώρια για όνειρα, ένα ευοίωνο αύριο. Όμως, ακόμα και στα πιο σκοτεινά μονοπάτια της κόλασης μπορούμε να βρούμε ένα όμορφο τοπίο, έναν μικρό ακόμα και προσωρινό παράδεισο, που θα μας ξεδιψάσει κάθε κομμάτι του «είναι» και θα μας δώσει την απαραίτητη ώθηση για να συνεχίσουμε το προσωπικό μας ταξίδι.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Κωνσταντίνος Καβάφης, sansimera.gr, διαθέσιμο εδώ.
- Κωνσταντίνος Καβάφης-Το ποιητικό του έργο, greeklanguage.gr, διαθέσιμο εδώ.
