Της Ευανθίας Τσαγγάρη,
Όλο και κάπου θα έχετε ακούσει το κάπως απαισιόδοξο ρητό «ό,τι μπορεί να πάει στραβά, θα πάει στραβά». Αν και είναι αμφιλεγόμενο το κατά πόσο θα έπρεπε κανείς να πορεύεται με αυτό το σκεπτικό, αυτό θεωρείται, εν τέλει, μία αυθεντία, καθώς, κατ’ ουσίαν, ενσαρκώνει το λεγόμενο «νόμο του Μέρφυ». Ποιος είναι, όμως, ο Μέρφυ και πώς κατέληξε σε αυτό το συμπέρασμα;
Ο Έντουαρτ Μέρφυ, όντας μηχανικός της Πολεμικής Αεροπορίας των Η.Π.Α., το 1949 συμμετείχε στο project Air Force MX 981, στο οποίο μελετούσε τη μέγιστη επιβράδυνση και τη μέγιστη επιτάχυνση που μπορεί να αντέξει το ανθρώπινο σώμα, χρησιμοποιώντας μία πλατφόρμα μέσα σε ράγες, ονομαζόμενη “rocket sled”. Κατά τη διάρκεια του project, σε κάθε αναποδιά ο Μέρφυ συνήθιζε να μονολογεί πως ό,τι μπορεί να πάει στραβά, θα πάει στραβά.
Αυτή του η διαπίστωση καθιερώθηκε σα «νόμος», όταν, κατά τη διάρκεια μίας δοκιμής στη πολεμική αεροπορική βάση του Edwards, στην Καλιφόρνια, και τα 16 όργανα επιταχυντή τοποθετήθηκαν με λάθος τρόπο, με αποτέλεσμα το πείραμα να αποτύχει. Τότε ο Μέρφυ, κατηγορώντας το βοηθό του, είπε χαρακτηριστικά πως αν υπάρχει κάποιος τρόπος να κάνει λάθος, αυτός θα τον βρει. Η φράση, λοιπόν, άρχισε να γίνεται γνωστή και πήρε τη μορφή αξιώματος ως εξής: Αν υπάρχουν δύο ή περισσότεροι τρόποι να γίνει κάτι, και κάποιος από αυτούς οδηγεί στη καταστροφή, τότε κάποιος θα το κάνει με αυτό τον τρόπο. Αργότερα, ο σμηναγός John Paul Stapp επικαλέστηκε τον ίδιο νόμο, επισημαίνοντας πως λήφθηκε υπόψη στη βάση του Edwards για την αποφυγή ατυχών συμβάντων. Σαφώς, ο νόμος του Μέρφυ βγάζει, υπό μία έννοια, νόημα, υπάρχει, ωστόσο, κάποια επιστημονική βάση πίσω απ’ αυτόν;
Ο νόμος του Μέρφυ επικεντρώνεται, κατά μεγάλο ποσοστό, στον παράγοντα της τύχης, γεγονός που τον καθιστά αυτομάτως αναξιόπιστο, καθώς η τύχη ορίζεται συχνά ως ένα άθροισμα συμπτώσεων. Συνήθως, δε, προσεγγίζουμε τη λέξη αυτή με μία περισσότερο ανθρωποκεντρική έννοια. Θεωρούμε, δηλαδή, τυχερό έναν άνθρωπο του οποίου το άθροισμα συμπτώσεων έχει μία θετική επίδραση στη ζωή και τα συναισθήματά του. Εντούτοις, αυτή η ερμηνεία της τύχης που επικρατεί στην κοινή συνείδηση διαφέρει από την έννοια της τυχαιότητας, που συναντάμε στη φυσική και τα μαθηματικά.
Στο σημείο αυτό, αξίζει να επισημανθεί ότι ο νόμος του Μέρφυ αποτελεί ένα συνονθύλευμα στατιστικής και γνωστικών λειτουργιών του εγκεφάλου μας. Από πλευρά στατιστικής, μέσα στην ημέρα μας υπάρχουν πάρα πολλά ατυχή γεγονότα, που δύναται να πραγματοποιηθούν. Κάθε τέτοιο μεμονωμένο περιστατικό έχει ελάχιστες πιθανότητες να συμβεί μέσα σε μία μέρα, αλλά είναι τόσα πολλά αυτά τα ενδεχόμενα, που δεν είναι ιδιαίτερα ασυνήθιστο να συμβούν κάποια από αυτά κατά τη διάρκεια της μέρας, καθώς συντρέχουν πολλαπλοί παράγοντες, οι οποίοι θα καθορίσουν, εν τέλει, την έκβαση του γεγονότος. Όσον αφορά το γνωστικό κομμάτι, τις περισσότερες φορές, όταν σχεδιάζουμε κάτι, οραματιζόμαστε μία ιδεατή κατάσταση, δίχως εμπόδια, ενώ, συνήθως, η πραγματικότητα διαφέρει από τη φαντασία μας. Συνεπώς, όταν προκύψουν ατυχή γεγονότα, αυτά θα έχουν αρνητική επίδραση στην ψυχολογία μας, καθώς εμφανίζονται εντελώς απροσδόκητα, κάτι που θα μπορούσε, ωστόσο, να αποφευχθεί, μέσω καλύτερου προγραμματισμού.
Εδώ, λοιπόν, κάνει την εμφάνισή της η επιλεκτική μας μνήμη. Δυστυχώς, είμαστε πολύ πιο επιρρεπείς στο να απομνημονεύουμε τις αρνητικές εμπειρίες που βιώνουμε, καθώς τότε τα συναισθήματά μας είναι και πιο έντονα. Ειδικά σε περιπτώσεις που τα πράγματα δεν πηγαίνουν ως έχουμε σχεδιάσει, τότε, αυτομάτως, επικεντρωνόμαστε στα αρνητικά, ξεχνώντας τι καλό μπορεί να συνέβη μέσα στη μέρα μας. Έτσι, μας δημιουργείται η ψευδαίσθηση πως όλα πάνε στραβά, και κάπου εκεί βρίσκει τη βάση του ο νόμος του Μέρφυ.
Συνοψίζοντας, αναφερόμενοι στο νόμο του Μέρφυ, κατ’ ουσίαν, δεν κάνουμε λόγο για νόμο, άλλα περισσότερο για νοοτροπία. Εναπόκειται στην προσωπική κρίση του καθενός εάν θα ασπαστεί, εν τέλει, το εν λόγω σκεπτικό, το οποίο συνάδει με την έννοια της απαισιοδοξίας. Πάντως, οφείλουμε να επισημάνουμε πως ακόμη κι ο ίδιος ο Μέρφυ θεωρούσε την εφαρμογή του νόμου στους τομείς της απλής καθημερινότητας ανέφικτη και εσφαλμένη. Ο ίδιος αντιμετώπιζε τον νόμο ως στρατηγική πρόληψης σφαλμάτων κι όχι σαν οδηγό απαισιοδοξίας, όπως σήμερα έχει επικρατήσει.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ο Νόμος του Μέρφυ, The Skeptic Theory on Youtube, διαθέσιμο εδώ
- «Τι είναι ο «νόμος του Μέρφυ»;», H Μηχανή του Χρόνου, διαθέσιμο εδώ
