Της Κατερίνας Γκόσντεν,
Πριν την ενοποίηση του ιταλικού κράτους στα τέλη του 19ου αιώνα, η ιταλική χερσόνησος ήταν έντονα κατακερματισμένη σε αυτόνομα ιταλικά κρατίδια, το καθεστώς των οποίων μεταβαλλόταν ανά τους αιώνες. Η αυτονομία αυτή, όπου το κάθε κρατίδιο είχε τη δική του γλώσσα, ήθη και έθιμα αλλά και τους δικούς του νόμους, άνοιξε τον δρόμο για εσωτερικές τριβές μεταξύ τους, αλλά και μια έντονη επιθυμία σε άλλες χώρες να θέσουν υπό κυριαρχία αυτά τα ιταλικά κρατίδια. Στη διάρκεια των Ιταλικών Πολέμων (1494–1559), διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, αλλά κυρίως η Γαλλία και η Ισπανία, επιχείρησαν να εισβάλουν και να θέσουν υπό τον έλεγχό τους την ιταλική χερσόνησο, με πρώτη εισβολή αυτή του βασιλιά της Γαλλίας, Κάρολου Ε’, ενώ το 1502 εισβάλλουν και οι Ισπανοί στην νότια Ιταλία.
Οι πόλεμοι θα τελειώσουν με την κυριαρχία των Ισπανών στον ιταλικό χώρο, ενώ μέρος των πολέμων είχαν προκαλέσει και τη λεγόμενη «ιταλική κρίση». Οι εισβολές των ξένων στρατευμάτων κατά κάποιον τρόπο «ενοποιούν» τους κατοίκους της ιταλικής χερσονήσου, όχι τόσο μεταξύ τους, αλλά κυρίως σε ένα σύνολο ενοποιημένο εναντίον του «άλλου», του εχθρού, ενώ παράλληλα ο συγγραφέας Francesco Guicciardini γράφει για πρώτη φορά μια ιστορία της Ιταλίας. Ο ιταλικός χώρος βρίσκεται σε μια ασταθή περίοδο, η οποία ακμάζει με τη Λεηλασία της Ρώμης το 1527, από τα στρατεύματα του αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Για πολλούς, η λεηλασία σήμανε το τέλος της ιταλικής Αναγέννησης, ενώ η εικόνα της Ρώμης ως “caput mundi”, «κεφαλή του κόσμου», διαβρώνεται.
Η Ρώμη τότε αποτελούσε έδρα της παπικής εξουσίας, γεγονός που την έκανε ιδιαίτερα σημαντική για τον Πάπα Κλήμη Ζ’ και την ακεραιότητα της Καθολικής Εκκλησίας. Παρ’ όλο που ο Πάπας αρχικά στήριζε τις προθέσεις του Κάρολου Ε’ στον ιταλικό χώρο, σύντομα εντόπισε τους κινδύνους μιας ισχυρής αυτοκρατορίας σε αυτόν. Με δεδομένο αυτό, ο Πάπας συμμετέχει στη «λίγκα του Κονιάκ» (1526), η οποία είχε ιδρυθεί με σκοπό την εναντίωση προς τον αυτοκράτορα Κάρολο Ε’. Γρήγορα, όμως, στις 6 Μαΐου 1527, τα στρατεύματα του Κάρολου Ε’, εισβάλλουν εξαγριωμένα στη Ρώμη λόγω του ότι δεν είχαν αμειφθεί για τις υπηρεσίες τους. Τα στρατεύματα αυτά αποτελούνταν, κυρίως από τους Γερμανούς «Λατζικενέκι» μισθοφόρους, αλλά και από Ισπανούς στρατιώτες και Ιταλούς μισθοφόρους. Η κάθοδος αυτή, επιβλεπόμενη από τον Δούκα των Βουρβόνων, βρήκε τη Ρώμη απροετοίμαστη μπροστά στις επιθέσεις.
Τα αυτοκρατορικά στρατεύματα έχουν μεγάλη επιτυχία και επιτίθενται στον στρατό της λίγκας του Κονιάκ στο Borgoforte. Ακόμη και αν έχασαν τον οδηγό τους, τον Δούκα των Βουρβόνων, ο οποίος έχασε τη ζωή του στη μάχη στις 6 Μαΐου, οι μισθοφόροι συνεχίζουν τις λεηλασίες μέχρι να καταλάβουν τη Ρώμη ολοκληρωτικά. Επιπλέον, τα αυτοκρατορικά στρατεύματα είχαν μεγαλύτερη δυναμική, αφού η φρουρά τους ήταν πάνω από 20.000, ενώ η φρουρά της Ρώμης 5.000. Παράλληλα, η ζωή του Πάπα Κλήμη Ζ΄ βρίσκονταν σε κίνδυνο, γι’ αυτό και κλείνεται στο Castel Sant’ Angelo, που πολιορκήθηκε για οκτώ μήνες μέχρι που αναγκάστηκε να καταφύγει στο Ορβιέτο. Η λεηλασία θα λήξει με τη συνθηκολόγηση μεταξύ του Πάπα και του αυτοκράτορα τον Ιούνιο του 1529, με τη Συνθήκη της Βαρκελώνης, ενώ το 1520 ο Πάπας θα στέψει συμβολικά τον αυτοκράτορα στη Μπολόνια, αναγνωρίζοντάς τον ως ισχυρό κοσμικό άρχοντα της Δυτικής Ευρώπης.
Η λεηλασία της Ρώμης είχε έναν ανοργάνωτο και βίαιο χαρακτήρα. Οι εισβολείς ήταν εξαιρετικά βίαιοι, σκοτώνοντας όποιον έβλεπαν μπροστά τους, οπλισμένους και μη. Προχώρησαν, επίσης, σε απαγωγές, βασανιστήρια και τρομοκρατικές πράξεις κατά των κατοίκων της πόλης, η οποία έχασε το ένα τέταρτο του πληθυσμού της, ενώ παράλληλα εμφανίστηκαν επιδημίες και λιμοί. Πολλές από τις λεηλασίες που έλαβαν χώρα έγιναν σε εκκλησίες και παλάτια, ενώ βασάνιζαν και εμπόρους για να αποκαλύψουν που φυλούσαν τις περιουσίες τους. Η λεηλασία μπορεί να ερμηνευθεί και ως μία επίθεση στον πολιτισμό των ελίτ της Ρώμης και ως μία αντίδραση στον καθολικισμό και την εξουσία των κληρικών.
Στο κλίμα της Θρησκευτικής Μεταρρύθμισης, Γερμανοί προτεστάντες λεηλάτησαν εκκλησίες, κλέβοντας τις περιουσίες τους. Σπίτια και παλάτια λεηλατούνταν και καίγονταν.
Οι επιπτώσεις των επιθέσεων στον πολιτισμό της Ρώμης ήταν τεράστιες. Πολλοί από αυτούς που πολέμησαν για τη Ρώμη ήταν καλλιτέχνες, όπως ο Benvenuto Cellini, αρκετοί καλλιτέχνες φυλακίστηκαν, ενώ καταστράφηκαν και πολλά εργαστήρια. Η λεηλασία εκτόπισε ουμανιστές και καλλιτέχνες, που εργάζονταν στην παπική αυλή και η Ρώμη έπαψε να αποτελεί το κέντρο της καλλιτεχνικής έκφρασης του ευρωπαϊκού χώρου, όπως ήταν στη διάρκεια της Αναγέννησης. Το «τέλος» της στην Ιταλία, άνοιξε τον δρόμο να αναπτυχθεί ο Μανιερισμός και την συγκέντρωση καλλιτεχνών σε άλλες χώρες, όπως την Γαλλία. Η Ρώμη χάνει την εικόνα της, ως κληρονόμος της αρχαίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ενώ η λεηλασία παρομοιάζεται με την εισβολή των «βαρβάρων» τον 5ο αιώνα μ.Χ., που συνετέλεσε στην πτώση της Αυτοκρατορίας.
Μετά την λεηλασία, ουμανιστές και συγγραφείς παρήγαγαν έργα για τη λεηλασία, προσπαθώντας να την ερμηνεύσουν και να την αναπαράγουν. Δέκα χρόνια μετά τη λήξη της, το 1537, ο Luigi Guicciardini, αδελφός του Francesco, γράφει το «Η Λεηλασία της Ρώμης». Λόγω, όμως, του αντικληρικού χαρακτήρα του εκδόθηκε μονάχα τον 17ο αιώνα στη Γαλλία. Οι καλλιτέχνες δεν παρήγαγαν έργα αμέσως μετά τη λεηλασία, επειδή αποτελούσε ένα τραυματικό γεγονός στη συλλογική μνήμη. Μία από τις πρώτες αναπαραστάσεις έρχεται το 1556 με τη μορφή χαρακτικών, οι οποίες απέκτησαν μεγάλη φήμη και έδωσαν το έναυσμα να παραχθούν περισσότερα έργα για τους Ιταλικούς Πολέμους και τη Λεηλασία της Ρώμης μεταγενέστερα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Γεράσιμος Δ. Παγκράτης (2015), Ιστορία της Ιταλίας: Από τη συνθήκη του Λόντι στην ενοποίηση (1454 – 1870), Αθήνα: Kallipos Ελληνικά Ακαδημαϊκά Ηλεκτρονικά Συγγράμματα και Βοηθήματα
- ehne.fr, The Sack of Rome (1527): the Triumph of Mannerism in Europe. Διαθέσιμο εδώ
- oxfordbibliographies.com, Introduction, The Sack of Rome (1527). Διαθέσιμο εδώ
