Του Θάνου Κουλουβάκη,
Έχετε αναρωτηθεί ποτέ, πώς διαμορφώθηκαν οι τρόποι εκδήλωσης των συναισθημάτων μας; Ποιος καθόρισε πώς θα εκφράζουμε την αγάπη, τον θυμό και τη χαρά μας; Αν έχουν περάσει από το μυαλό σας αυτά τα ερωτήματα ή αν τώρα σας προκαλεί εντύπωση αυτό το ζήτημα, τότε είστε στο κατάλληλο μέρος. Διότι σε αυτό το άρθρο θα αναλύσω – σύμφωνα με τη δική μου οπτική πώς έχουν δημιουργηθεί μοτίβα έκφρασης των συναισθημάτων εντός της κοινωνίας και πώς αυτά έχουν φυσικοποιηθεί σταδιακά μέχρι που – φτάνοντας στο τώρα – αποτελούν μία υπαρκτή πραγματικότητα.
Τα συναισθήματα του ανθρώπου είναι πολλά και από πολύ μικρή ηλικία τα ανακαλύπτει. Αποτελούν σαφέστατα ένα καθοριστικό κομμάτι της ύπαρξης και – θεωρώ θα συμφωνήσουμε σε αυτό – δίχως αυτά η ζωή θα ήταν μονότονη. Τα συναισθήματα, λοιπόν, υπάρχουν εντός μας και γεννιούνται μέσα από ερεθίσματα που λαμβάνουμε· αυτά μπορεί να είναι εξωγενή ή απλώς σκέψεις μας. Φυσικά, ο κάθε άνθρωπος ενδέχεται να δημιουργήσει διαφορετικά συναισθήματα σε ένα κοινό ερέθισμα, όμως αυτό είναι κάτι λογικό, αν αναλογιστούμε ότι έγκειται στις διαφοροποιήσεις που παρατηρούμε στα υποκείμενα. Θα είχε ενδιαφέρον να σταθούμε σε αυτό το πόρισμα, ωστόσο θα ήθελα να συνεχίσουμε σε κάτι που μου φαίνεται ότι έχει μεγάλη σπουδαιότητα.
Ακόμα κι αν τα συναισθήματα διαφέρουν, οι τρόποι που οι άνθρωποι τα εκδηλώνουν έχουν αρκετά κοινά χαρακτηριστικά. Αν μπείτε στη διαδικασία να παρατηρήσετε πώς οι άνθρωποι γύρω σας δείχνουν τη χαρά τους, τη λύπη τους, τον ενθουσιασμό τους, θα βρείτε αυτά τα κοινά χαρακτηριστικά, τα κοινά μοτίβα στα οποία αναφέρομαι. Κι αυτά φυσικά δεν το αναφέρω ως κάτι κακό που πρέπει να μεταβληθεί. Δεν αποτελεί κάτι καταστροφικό για τους ανθρώπους. Απλώς είναι ένα γεγονός ή πολύ περισσότερο μία παρατήρηση ενός γεγονότος που θεωρώ ότι υφίσταται στις σύγχρονες κοινωνίες.
Αν το σκεφτούμε λίγο παραπάνω, δεν είναι παράλογο. Εφόσον αντιγράφουμε από μικρή ηλικία τα άλλα υποκείμενα που υπάρχουν γύρω μας, είναι απολύτως λογικό να μιμούμαστε τον τρόπο που εκφράζουν τα συναισθήματά τους. Άλλωστε, έχω αναφερθεί επανειλημμένως στον μιμητισμό των υποκειμένων. Ωστόσο, αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι ότι όχι μόνο αντιγράφουμε, όχι μόνο διαμορφώνουμε αυτά τα κοινά μοτίβα, αλλά τα θεωρούμε και ως τα μόνα φυσιολογικά. Αυτό θα το κατανοήσουμε καλύτερα αν μελετήσουμε άλλους πολιτισμούς. Θα δούμε λόγου χάριν ότι στην Κίνα ο χαιρετισμός στο δημόσιο χώρο δεν γίνεται με αγκαλιά ή ανταλλαγή φιλιών, αλλά με ενός είδους υπόκλιση. Σε άλλες χώρες, αντιθέτως, το φιλί στο χέρι αποτελεί σημάδι σεβασμού. Τα παραδείγματα αυτά τα αναφέρω για να καταστεί εμφανές το πώς διαφοροποιείται ο τρόπος συμπεριφοράς και έκφρασης ανάλογα με την κουλτούρα.
Συνεπώς, ο τρόπος που εκφραζόμαστε είναι κάτι χωρικά και χρονικά προσδιορισμένο και δεν εξαρτάται αποκλειστικά από εμάς, αλλά από τον τρόπο με τον οποίο η κοινωνία μας έχει διαμορφωθεί. Σας παροτρύνω, λοιπόν, να παρατηρήσετε τους ανθρώπους γύρω σας και να εντοπίσετε τέτοιου είδους μοτίβα.
