Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,
Στο προηγούμενο άρθρο, σταχυολογήσαμε τα γεγονότα γύρω από την πρώτη φάση του Εκατονταετούς Πολέμου, που μαίνονταν στην κεντρική Ευρώπη από το 1337, και είδαμε τις βασικές μάχες, που έλαβαν χώρα και καθόρισαν εν πολλοίς τα όσα θα ακολουθήσουν στη συνέχεια. Είχαμε σταματήσει την αφήγησή μας στην πρώτη σύντομη και επισφαλή ειρήνη, το 1360, μεταξύ Αγγλίας και Γαλλίας, με την τελευταία να έχει υποστεί μεγάλες απώλειες. Η ηρεμία δεν θα διατηρηθεί για μακρό διάστημα κι, έτσι, οι πρώτες αψιμαχίες δεν θα αργήσουν να έρθουν, με αποτέλεσμα την αναθέρμανση των παθών και την έναρξη εκ νέου των αιματηρών συγκρούσεων.
Έτσι, λοιπόν, ξεκινά η επόμενη φάση του πολέμου και τοποθετείται στα 1364, έτος κατά το οποίο πραγματοποιούνται δύο αποφασιστικές μάχες, αυτή του Cocherel, τον Μάιο, και του Auray, τον Σεπτέμβριο. Στην πρώτη περίπτωση, οι γαλλικές δυνάμεις, αν και λιγότερες αριθμητικά, καταφέρνουν να κερδίσουν, υπό τις διαταγές του Bertrand du Guesclin, ενώ στη δεύτερη μάχη, η Αγγλία βγήκε νικήτρια, έχοντας ως επικεφαλής της στρατιάς τον δούκα John de Montfort.
Το διάστημα αυτό, παράλληλα, η Αγγλία ήταν αντιμέτωπη με σοβαρά εσωτερικά προβλήματα, τα οποία αφορούσαν το στέμμα. Το πρώτο μέρος αφορούσε τη διαμάχη μεταξύ των κόμητων του Blois και του Montforts για την κυριαρχία τους επί της Βρετάνης, κάτι που τερματίστηκε με τη μάχη του Auray, με τους Montforts να επιβάλλονται. Αυτά τα γεγονότα έμειναν στην Ιστορία ως πόλεμος της διαδοχής για τη Βρετάνη. Έπειτα, ένα δεύτερο μέρος της διαμάχης του στέμματος ήταν εναλλαγή της δυναστείας, με τον Ριχάρδο Β΄ του Μπορντό να είναι ο τελευταίος του οίκου του και τον Ερρίκο Δ΄ Bolingbroke, από τον οίκο των Lancaster, να τον διαδέχεται, αφού τον φυλάκισε, δημιουργώντας, έτσι, μια νέα περίοδο αναταραχών, που θα εκδηλωθεί με ιδιαίτερη ένταση λίγα χρόνια αργότερα, κατά τον Πόλεμο των δυο Ρόδων.
Η νέα αυτή δυναστεία φαίνεται πως διατήρησε σε γενικές γραμμές τη στρατιωτική υπεροχή των Άγγλων. Αυτό είναι εμφανές με τον καλύτερο τρόπο μέσα από μια ακόμα μεγάλη και καθοριστική μάχη, αυτή του Agincourt, το 1415. Σε αυτήν την αρχηγία των δυνάμεων, από την πλευρά των Άγγλων, την έχει ο ίδιος βασιλιάς, Ερρίκος Ε΄ (γιος του νεκρού πια Ερρίκου Δ΄), ενώ από την πλευρά της Γαλλίας, τη διοίκηση του στρατού είχε ο Charles d’ Albret, διότι ο βασιλιάς της Γαλλίας, Κάρολος Στ΄, δεν ήταν σε θέση να αναλάβει τον ρόλο αυτό λόγο ορισμένων ψυχικών δυσκολιών που αντιμετώπιζε.
Πριν από τα γεγονότα της μάχης του Agincourt, είχε προηγηθεί, τον Αύγουστο του 1415, η πολιορκία της Harfleur, για τη λαφυραγώγησή της. Ωστόσο, αυτό δεν αποδείχτηκε εύκολη υπόθεση, καθώς η πολιορκία διήρκεσε κοντά στις έξι εβδομάδες, με αποτέλεσμα την κόπωση των αντρών του Ερρίκου, τις μεγάλες απώλειες, λόγω θανάτων ή λιποταξίας και τη νόσηση άλλων από δυσεντερία. Αυτό κόστισε στον αγγλικό στρατό και στον Ερρίκο, ο οποίος ήθελε να αποχωρήσει από το γαλλικό έδαφος για να ανασυντάξει τις δυνάμεις του. Στην προσπάθειά τους να φύγουν, βρέθηκαν στην πόλη Agincourt, έχοντας τους Γάλλους απέναντί τους σε θέση μάχης.
Ο συσχετισμός των δυνάμεων σίγουρα δεν ευνοούσε τον Ερρίκο και τους άντρες του, καθώς, σύμφωνα με τις έρευνες των ειδικών, ο Άγγλος βασιλιάς διέθετε περίπου 6.000 στρατιώτες, εν αντιθέσει με τους Γάλλους, που υπολογίζονται κατ’ ελάχιστον σε 12.000, ενώ ορισμένοι θεωρούν πως ήταν μέχρι και 20.000 ή 30.000. Όπως και να έχει το πράγμα, ένα είναι βέβαιο, η στρατιωτική υπεροχή των Γάλλων.
Στις 25 Οκτωβρίου, όλα φαίνεται πως ήταν έτοιμα για να ξεκινήσει η μεγάλη σύγκρουση. Η στρατιά του Ερρίκου βρισκόταν σε ευνοϊκή θέση, καθώς υπήρχε φυσική οχύρωση από το παρακείμενο δάσος. Επίσης, η περιοχή αυτή δημιουργούσε μόνο ένα μικρό άνοιγμα, από το οποίο θα έπρεπε να περάσουν οι Γάλλοι στρατιώτες, κάτι που βοηθούσε τους αμυνόμενους, αφού οι καλά εκπαιδευμένοι τοξότες που διέθεταν θα μπορούσαν να χτυπήσουν τους αντιπάλους, οι οποίοι λόγω της στενότητας του χώρου δεν θα μπορούσαν να προβούν σε ελιγμούς για να αποφύγουν τα βέλη. Οι Γάλλοι ιππότες είχαν να αντιμετωπίσουν ένα ακόμα πρόβλημα, καθώς οι έντονες βροχοπτώσεις των προηγούμενων ημερών είχαν δημιουργήσει έλη και λάσπες, κάτι που καθιστούσε δυσχερή την έλευση του ιππικού. Όταν, τελικά, κατάφεραν να πλησιάσουν τους Άγγλους, ήρθαν αντιμέτωποι με τους αιχμηρούς πασσάλους, που είχαν τοποθετήσει στο έδαφος, ενώ όταν πλησίασαν αρκετά, οι τοξότες παράτησαν τα τόξα τους και ρίχτηκαν στη μάχη με τα σπαθιά τους. Αυτή η τακτική μας θυμίζει αρκετά τις άλλες προηγηθείσες μάχες, όπως αυτή του Poitiers. Η μάχη αυτή που πρέπει να είχε μικρή διάρκεια ανέδειξε τους Άγγλους νικητές και, μάλιστα, με μικρές απώλειες, γύρω στους 400-600 άντρες, σε αντίθεση με τους Γάλλους, που υπολογίζεται πως έχασαν περίπου 6.000 στρατιώτες ευγενικής καταγωγής.
Μετά από αυτά τα γεγονότα, ο Ερρίκος επέστρεψε ως θριαμβευτής στο βασίλειό του και ξεκίνησε αμέσως τις ετοιμασίες για μια νέα εκστρατεία. Μόλις τα καταφέρει, αρχίζει ξανά τις επιχειρήσεις του, με σκοπό να κατακτήσει τη Νορμανδία, κάτι που επετεύχθη, μέχρι το 1417, μέσα από τρεις εκστρατείες. Επόμενός του στόχος ήταν η κατάληψη της καίριας σημασίας πόλης Rouen (με τον πληθυσμό της να κυμαίνεται στις 70.000, ένας αρκετά μεγάλος αριθμός για τα δεδομένα της εποχής). Οι Γάλλοι είχαν προβλέψει πως η Rouen θα ήταν το επόμενο βήμα του Ερρίκου και, έτσι, άρχισαν να οχυρώνουν την πόλη και να ανακατασκευάζουν τους πύργους της. Στην περίπτωση αυτή, δεν ακολούθησαν μεγάλες μάχες, όπως είδαμε σε προηγούμενες φάσεις του Εκατονταετούς Πολέμου. Εδώ, υπήρξαν μικρής έκτασης μάχες, όμως, αυτό που αξίζει να αναφερθεί είναι η πολιορκία της πόλης, η οποία υπήρξε αρκετά σκληρή.
Έτσι, βλέπουμε στα τέλη Ιουλίου 1418 τους Άγγλους να περικυκλώνουν τη Rouen και να μην επιτρέπουν τη διέλευση τροφίμων για ανεφοδιασμό. Οι κάτοικοι μετά από μικρό διάστημα είχαν φτάσει στα όριά τους, με τις πηγές να αναφέρουν πως είχαν φτάσει στο σημείο να τρώνε σκύλους, γάτες, άλογά ακόμα και ποντίκια. Ο Ερρίκος φάνηκε αρκετά σκληρός απέναντι στους αντιπάλους του, ενώ οι γαλλικές δυνάμεις προσπάθησαν αρκετές φορές να σπάσουν την πολιορκία, δίχως, όμως, επιτυχία. Τελικά, τον Ιανουάριο του 1419 επέλεξαν να παραδοθούν, αλλά η πόλη δεν θα παρέμενε για μακρό διάστημα στα χέρια των Άγγλων, καθώς το 1428 οι Γάλλοι ανασυντάσσονται πλήρως και οι νίκες τους θα έρχονται η μια πίσω από την άλλη, με αποτέλεσμα η Rouen να ανακαταληφθεί το 1449.
Η ανασυγκρότηση των Γάλλων θα έρθει με την εμφάνιση μιας απρόσμενης προσωπικότητας, αυτής της Ιωάννας της Λορένης –γνωστή και ως Jeanne d’ Arc–, που κατάφερε να ενώσει τον γαλλικό στρατό. Η Ιωάννα ζήτησε και έλαβε από τον Κάρολο Ζ` να διοικήσει τα στρατεύματα, διότι θεωρούσε πως είχε τη θεία χάρη για να ηγηθεί, με την πρώτη της εμφάνιση να γίνεται το 1428, κατά την πολιορκία της Orleans. Πράγματι, οι στρατιώτες αναθαρρήσαν και κατόρθωσαν να εκδιώξουν τους Άγγλους από τις περιοχές της κεντρικής Γαλλίας. Ωστόσο, το τέλος της δεν θα είναι τόσο θετικό, καθώς αιχμαλωτίζεται από τους Βουργουνδούς και παραδίδεται στους συμμάχους τους, Άγγλους, οι οποίοι τη θεωρούν αιρετική και μάγισσα, οπότε τη στέλνουν στην πυρά, το 1431.
Παρ’ όλα αυτά, το διάστημα που έμεινε η Ιωάννα στο πλευρό των στρατιωτών ήταν ικανό για να αλλάξει τον ρου της ιστορίας. Μια καθοριστική μάχη ήταν αυτή του Patay, που έλαβε χώρα τον Ιούνιο του 1429, με τους Γάλλους να κερδίζουν το χαμένο έδαφος. Οι Άγγλοι θα ακολουθούσαν την επιτυχημένη τους τακτική και θα βασίσουν τις δυνάμεις τους στους τοξότες τους, ωστόσο, αυτή τη φορά, το γαλλικό ιππικό εντόπισε τις θέσεις τους και επιτέθηκε, πριν προλάβουν να οργανωθούν και να ετοιμαστούν, πραγματοποιώντας, έτσι, μια αιφνιδιαστική επίθεση. Αυτή η ενέργεια τούς έδωσε την ευκαιρία να πλήξουν και τις υπόλοιπες θέσεις του εχθρού, τρέποντάς τον, τελικά, σε φυγή. Στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκαν και πολλές ακόμα μάχες, με τη Γαλλία να είναι, πλέον, σταθερά η νικήτρια, όπως συνέβη και στη μάχη του Formigny, τον Απρίλιο του 1450, όποτε κατάφεραν να ανακαταλάβουν τη Νορμανδία.
Η μάχη που θα σημάνει τη λήξη του Εκατονταετούς Πολέμου είναι αυτή του Castillon, τον Ιούλιο του 1453. Εδώ, συναντάμε τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές να μην έχουν μεγάλη διαφορά σχετικά με τον συσχετισμό των δυνάμεων. Αυτό που έκανε τη διαφορά σε αυτή τη μάχη και στις υπόλοιπες της τελευταίας φάσης τους πολέμου, ήταν η χρήση της πυρίτιδας από τους Γάλλους, που την εισήγαγαν από την Ανατολή. Έτσι, τα πυροβόλα όπλα και τα κανόνια διαδραμάτισαν βασικό ρόλο στην τελική επικράτηση των Γάλλων.
Κάνοντας μια μικρή σύνοψη των μαχών του Εκατονταετούς Πολέμου, θα μπορούσαμε να συμπεράνουμε τα εξής: η αριθμητική υπεροχή δεν αποτελούσε πάντα το μέσο για την επικράτηση κάποιου στη μάχη, αντίθετα, αυτό που φαίνεται πως είχε μεγαλύτερη σημασία ήταν η καλή οργάνωση και εκπαίδευση του στρατού, κάτι που φαίνεται πως διέθετε η Αγγλία με τους τοξότες της. Έπειτα, η σωστή επιλογή της θέσης συνιστά, επίσης, σημαντικό στοιχείο για την επιτυχή έκβαση κάθε μάχης, και, μέσα από αυτήν, μπορούν να μετατραπούν τα πλεονεκτήματα σε μειονεκτήματα και το αντίστροφο. Τέλος, η χρήση καινοτόμων μέσων, όπως στην περίπτωση της Γαλλίας με την πυρίτιδα, μπορεί να αποτελέσει καθοριστικής σημασίας βήμα για την έκβαση των γεγονότων.
Είδαμε, λοιπόν, μέσα από αυτά τα δύο άρθρα μερικές από τις σημαντικότερες μάχες, που έλαβαν χώρα σε αυτά τα 100 χρόνια του πολέμου (για την ακρίβεια 116, από το 1337 έως το 1453) και τον τρόπο διεξαγωγής τους. Έτσι, η Γαλλία κατόρθωσε να κερδίσει τον πόλεμο και μπόρεσε να εκδιώξει τους Άγγλους από τα εδάφη της –κράτησαν μόνο το Καλαί, το οποίο έχασαν οριστικά το 1558– αποκτώντας και πάλι μείζονα θέση στα πολιτικά και στρατιωτικά τεκταινόμενα της εποχής αυτής.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Berstein, S., Milza, P. (1997), Ιστορία της Ευρώπης: Από τη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία στα Ευρωπαϊκά κράτη 5ος-18ος αιώνας, τ.1, Αθήνα: Εκδόσεις Αλεξάνδρεια
- Burns, E.M. (2020), Ευρωπαϊκή Ιστορία, Ο Δυτικός Πολιτισμός Νεότεροι Χρόνοι, Αθήνα: Εκδόσεις Επίκεντρο
- Konstam, A. (2005), Ιστορικός Άτλας της Μεσαιωνικής Ευρώπης, Αθήνα: Εκδόσεις Σαββάλας
- Nicholas, D. (2007), Η εξέλιξη του Μεσαιωνικού Κόσμου, Κοινωνία, Διακυβέρνηση και Σκέψη στην Ευρώπη, (312-1500), Αθήνα: Εκδόσεις Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης
- Martinez, Julia, Battle of Agincourt, britannica.com. Διαθέσιμο εδώ
- Adams, Simon, Battle of Rouen, britannca.com. Διαθέσιμο εδώ
