Του Μάριου Κριτίδη,
Το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν απασχολεί διακαώς τις σχέσεις Αμερικής και Ιράν, σχεδόν για μία δεκαετία, καθώς ανακύπτουν συνεχώς οι φόβοι τόσο της αμερικάνικης και πρωτίστως της ισραηλινής πλευράς, πως το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν αποτελεί πρόφαση για την κατασκευή πυρηνικών κεφαλών από μέρους του. Κάτι τέτοιο, θα καθιστούσε το Ιράν πυρηνική δύναμη της Μέσης Ανατολής, διαταράσσοντας σημαντικά την ισορροπία δυνάμεων στην περιοχή. Η κυβέρνηση Obama ξεκίνησε τις διαβουλεύσεις για την εύρεση διπλωματικής λύσης στο ζήτημα, γεννώντας έτσι το Iran Nuclear Deal το 2015 (Πυρηνική Συμφωνία του Ιράν). Η συμφωνία αποτελούταν από μια σειρά περιορισμούς και εγγυήσεις, πάνω στο πυρηνικό πρόγραμμα της χώρας. Οι περιορισμοί αυτοί αφορούσαν τον αριθμό των φυγόκεντρων εμπλουτισμού ουρανίου και το επιτρεπτό ποσοστό εμπλουτισμού του ουράνιου να μην ξεπερνάει το 3.67%, ένα ποσοστό απαραίτητο κυρίως για «ειρηνικές» χρήσεις της πυρηνικής ενέργειας, όπως ιατρική και ενέργεια.
Η συμφωνία με το Ιράν είχε στόχο να περιορίσει τις φιλοδοξίες του προγράμματος και να εξασφαλίσει τη σταθερότητα της περιοχής, ενώ ως αντάλλαγμα για την τήρηση των προβλεπόμενων μέτρων, οι Η.Π.Α. θα αναιρούσαν κάποιες από τις κυρώσεις που έχουν επιβληθεί στο Ιράν, σε όλα τα χρόνια των κακών διπλωματικών τους σχέσεων. Η συμφωνία λειτούργησε κανονικά για το υπόλοιπο της κυβέρνησης Obama, όμως με την άνοδο του Trump στην εξουσία υιοθετήθηκε από τη νέα κυβέρνηση μία σκληρότερη στάση απέναντι στο Ιράν. Η επαναφορά και η επιβολή νέων οικονομικών κυρώσεων στο Ιράν το 2018, από τον Trump, παραβίασαν την συμφωνία του 2015 και αποτέλεσαν το τέλος της συμφωνίας του Obama με το Ιράν. Ένας ακόμα γύρος κυρώσεων υπήρξε και το 2020 επί κυβέρνησης Trump, ενώ την ίδια περίοδο πραγματοποιήθηκε η δολοφονία του Ιρανού στρατηγού Soleimani από αμερικανική επίθεση με drone.
Η σκληρή στάση απέναντι στο Ιράν άλλαξε με την αλλαγή κυβέρνησης στις Η.Π.Α.. Η άνοδος του Biden, το δεξί χέρι της κυβέρνησης Obama, σήμανε και την «αναγέννηση» του Iran Nuclear Deal. Τον Απρίλιο του 2021 ξεκίνησαν, εκ νέου, διαπραγματεύσεις και συνομιλίες για την επαναφορά της συμφωνίας, πάνω στην ίδια συνταγή με τη συμφωνία του 2015. Η τήρηση των συμφωνημένων μέτρων από το Ιράν θα οδηγήσει στην αναίρεση μεγάλου μέρους των κυρώσεων της Αμερικής και των Ευρωπαϊκών χωρών στο Ιράν. Βέβαια, το Ιράν μετά από την παραβίαση της συμφωνίας το 2018, συνέχισε κανονικά τις πυρηνικές μελέτες του, χωρίς να έχει υπόψιν πλέον τους προβλεπόμενους περιορισμούς. Αύξησε σημαντικά τον αριθμό και την τεχνολογία των φυγόκεντρων εμπλουτισμού ουρανίου, ενώ αύξησε το ποσοστό εμπλουτισμού στο 60% εγκαταλείποντας τελείως το όριο του 3.67% (σημειωτέον ότι χρειάζεται εμπλουτισμός από 90% και πάνω για να γίνει εφικτή η κατασκευή πυρηνικών κεφαλών). Η Αμερική, προφανώς, γνώριζε για αυτές τις ενέργειες και μέχρι σήμερα έχουν γίνει πολλές προσπάθειες σαμποτάζ στις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν μέσω κυβερνοπολέμου, τόσο από υποπτευόμενες αμερικανικές δράσεις όσο και από ισραηλινές (πιο γνωστή η επίθεση από τον ιό Stuxnet το 2010, στις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Bushehr).
Όσον αφορά για τις διαπραγματεύσεις, για την αναστήλωση της πυρηνικής συμφωνίας, οι διαπραγματεύσεις λαμβάνουν χώρα στη Βιέννη και συμμετέχουν εκπρόσωποι Ιράν, Κίνας, Ρωσίας, Γερμανίας, Γαλλίας, Ηνωμένου Βασιλείου, υπό την εποπτεία και των Η.Π.Α.. Το Ιράν απαίτησε να μην διαπραγματευτεί άμεσα με τις Ηνωμένες Πολιτείες, μέχρι να αρθούν οι κυρώσεις που επιβλήθηκαν επί προεδρίας Biden, ενώ οι συνεννοήσεις μεταξύ Ιράν και Η.Π.Α. στο συγκεκριμένο ζήτημα γίνονται μέσω διαβουλεύσεων των ευρωπαϊκών χωρών προς τις Η.Π.Α.. Οι διαπραγματεύσεις διήρκησαν 11 μήνες, καθώς η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία άλλαξε ριζικά τα δεδομένα και ανέστειλε τις ήδη αδιέξοδες διαπραγματεύσεις επ’ αόριστον. Το πρόβλημα των διαπραγματεύσεων είναι οι ανυποχώρητες θέσεις εξίσου Η.Π.Α. και Ιράν. Ο αναβαθμισμένος ρόλος και ισχύ του Ιράν σε σχέση με το 2015, καθώς και η διεθνής κρίση που επικρατεί με το θέμα της Ουκρανίας, το καθιστά δυνατό να απαιτήσει περισσότερα από τη νέα συμφωνία. Ο Πρόεδρος του Ιράν Ebrahim Raisi, δήλωσε στις 9 Απριλίου, σε εκδήλωση-αφιέρωμα προς το πυρηνικό πρόγραμμα, πως δεν θα κάνει βήμα πίσω για τα πυρηνικά δικαιώματα της χώρας, τα οποία είναι κατεξοχήν για ειρηνικούς σκοπούς. Στις διαπραγματεύσεις, επίσης, πριν ναυαγήσουν, η στάση του Ιράν ήταν υπέρ κάποιας μορφής συμφωνίας και περιορισμού στο πρόγραμμά τους, αν αυτό σήμαινε πλήρη υποχώρηση όλων, ανεξαιρέτως των κυρώσεων της αμερικανικής πλευράς προς το Ιράν. Στις απαιτήσεις του Ιράν, στις οποίες ήταν ανυποχώρητη η Αμερική, ήταν η αφαίρεση της εξτρεμιστικής οργάνωσης IRGC από την αμερικανική λίστα ξένων τρομοκρατικών οργανισμών.
Το τέλος των διαπραγματεύσεων της Βιέννης έφερε αντιδράσεις από το Ιράν, το οποίο επέβαλε κυρώσεις σε 24 πολιτικά και διπλωματικά πρόσωπα αμερικανικής καταγωγής, τα οποία θεωρεί υπεύθυνα για τις κυρώσεις επί κυβέρνησης Trump. Οι κυρώσεις έχουν κυρίως τη μορφή δήμευσης των περιουσιών αυτών των προσώπων στο Ιράν, μία κυρίως συμβολική κίνηση, ώστε να δηλώσει η χώρα τη δυσαρέσκειά της για το αδιέξοδο των διαπραγματεύσεων.
Το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν παραμένει άλυτο ζήτημα των ιρανοαμερικανικών σχέσεων, με την ευρωπαϊκή μεριά να παραμένει μεν αρκετά θετική στην εύρεση μίας μέσης λύσης, αλλά κυριότερα η αμερικανική πολιτική βούληση είναι ακόμα αμφίβολη για την στάση που θα πρέπει να λάβει στο θέμα, καθώς είναι και η πιο άμεσα επηρεαζόμενη, από το συγκεκριμένο ζήτημα. Με την επικείμενη άνοδο των Ρεπουμπλικάνων στην Αμερική, η συμφωνία του Ιράν φαίνεται να είναι ένα ανεκπλήρωτο όνειρο για την ιρανική μεριά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- President Raisi says Iran will not retreat from ‘nuclear rights’, Reuters, διαθέσιμο εδώ
- Iran blames U.S. for halt to Vienna nuclear talks, Reuters, διαθέσιμο εδώ
- U.S. says small number of outstanding issues in Iran nuclear talks, Reuters, εδώ
- Iran imposes sanctions on 24 Americans as nuclear talks stall, Jerusalem Post, εδώ
- Iran promises to continue developing peaceful nuclear programme, Al Jazeera, εδώ
- Iran tests newest advanced nuclear centrifuges, Al Jazeera, εδώ
- Vienna talks on Iran’s nuclear deal conclude hopeful opening week, Al Jazeera, εδώ
- Focus on the IRGC ‘terror’ designation in Iran nuclear talks, Al Jazeera, εδώ
- US drops sanctions on Iran’s civil nuclear program, DW, εδώ
- US reimposes sanctions on Iran: What does that mean?, DW, εδώ
- Stuxnet worm is aimed to sabotage Iran’s nuclear ambition, new research shows, The Guardian, εδώ
