Tης Ελευθερίας Κωνστάντιου,
Δεν υπάρχει άνθρωπος, τα τελευταία σαράντα χρόνια περίπου, που να μην έχει ακούσει για την περιβόητη τρύπα του όζοντος πάνω από την Ανταρκτική. Για αρκετές δεκαετίες, το συγκεκριμένο ζήτημα μονοπωλούσε το ενδιαφέρον στα περιβαλλοντικά θέματα, προξενώντας μεγάλη ανησυχία. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια φαίνεται πως το θέμα δεν απασχολεί και τόσο τον απλό κόσμο, καθώς η σχετική ειδησεογραφία είναι μικρή, ενώ οι περιβαλλοντολόγοι υποστηρίζουν πως η τρύπα του όζοντος δεν απασχολεί πλέον και τόσο πολύ. Ο λόγος που συμβαίνει αυτό θα εξηγηθεί στο παρόν άρθρο.
Τι είναι, όμως, η περιβόητη τρύπα του όζοντος; Η τρύπα του όζοντος αποτελεί το φαίνομενο κατά το οποίο το στρώμα του όζοντος που βρίσκεται στη στρατόσφαιρα μειώνεται σε πάχος πάνω από την Ανταρκτική. Καθώς το λεπτότερο στρώμα όζοντος εντοπίζεται πάνω από την Ανταρκτική, η περαιτέρω μείωσή του προκαλεί αυτό που ονομάζουμε απλά «τρύπα». Το φαινόμενο παρατηρήθηκε για πρώτη φορά στα τέλη της δεκαετίας του 1970, έπειτα από μετρήσεις του μετεωρολόγου της Βρετανικής Έρευνας της Ανταρκτικής Jon Shanklin και επίσημα καταγράφηκε λίγα χρόνια αργότερα, το 1985, όταν οι Joe Farman και Brian Gardiner δημοσίευσαν τα αποτέλεσμα της έρευνάς τους. Εκεί έγινε γνωστό πως η τρύπα είναι αποτέλεσμα της υπερβολικής χρήσης χλωροφθοράνθρακων, μιας ανθρωπογενούς ένωσης η οποία χρησιμοποιείται, κυρίως, στα αερολύματα (σπρέι) και τις συσκευές ψύξης. Το χλώριο που περιέχουν είναι ιδιαίτερα καταστροφικό για το όζον, οδηγώντας στην αδρανοποίηση του τελευταίου.
Για αρκετές δεκαετίας υπήρξε νούμερο ένα θέμα συζήτησης, μέχρι και τη δήλωση της αναπληρώτριας καθηγήτριας περιβαλλοντικής φυσικής στο Πανεπιστήμιο του Canterbury της Νέας Ζηλανδίας Λόρα Ρεβέλ, η οποία ανέφερε πως «δεν αποτελεί την ίδια πηγή ανησυχίας όπως κάποτε». Αυτό φαίνεται να προκύπτει από το γεγονός ότι οι κυβερνήσεις των τελευταίων 40 ετών ανά τον κόσμο προσπάθησαν, μέσω δράσεων, να περιορίσουν το φαινόμενο, όπως το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ το 1987, το οποίο περιόρισε τη χρήση χλωροφθορανθράκων κατά 98%, μέχρι την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα.
Άλλωστε, σύμφωνα και με τις εκτιμήσεις των επιστημόνων, η τρύπα του όζοντος φαίνεται σιγά σιγά να περιορίζεται. Έτσι, δεν είναι απίθανο μέχρι το 2050 να υπάρξει επιστροφή των επιπέδων του όζοντος στα προ του 1980 επίπεδα. Το κλείσιμο της τρύπας μπορεί να φαίνεται ακόμη μακροπρόθεσμο, αλλά δυστυχώς αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τα μόρια που ευθύνονται για την ύπαρξή της αργούν να αδρανοποιηθούν.
Η δεδομένη, ωστόσο, κατάσταση δεν θα πρέπει να μας εφησυχάζει. Άλλωστε, θεωρείται δεδομένο ότι μπορεί η κατάσταση να παρεκτραπεί, για ακόμη μία φορά. Οι εκρήξεις ηφαιστείων και το υποξείδιο του αζώτου, το οποίο είναι υπεύθυνο για το φαινόμενο του θερμοκηπίου και εκλύεται από γεωργικά λιπάσματα, αποτελούν πραγματικούς κινδύνους για μια εκ νέου έξαρση της τρύπας του όζοντος. Μάλιστα, το υποξείδιο του αζώτου δεν περιλαμβάνεται και στις απαγορευμένες ουσίες του Πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ, αποτελώντας έναν παράγοντα που δύσκολα ελέγχεται λόγω και των αυξανόμενων αναγκών για γεωργικά προϊόντα.
Τα τελευταία χρόνια, το ενδιαφέρον μονοπωλεί η κλιματική αλλαγή, η οποία, συνεχώς, συγχέεται με την τρύπα του όζοντος. Αν και το δεύτερο περιορίστηκε, μέσω του Πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ, το πρώτο είναι τόσο πολυδιάστατο που φαίνεται να μην υπάρχει μία και μόνο πανάκεια, πράγμα που φανερώνει και την ανάγκη για μια ολιστική αντιμετώπιση του ζητήματος. Όπως αναφέρει και ο Shanklin: «Η δημιουργία της τρύπας του όζοντος έδειξε πόσο γρήγορα μπορούμε να αλλάξουμε το πλανητικό μας περιβάλλον προς το χειρότερο και αυτό το μάθημα δεν λαμβάνεται πραγματικά αρκετά σοβαρά υπόψη από τους πολιτικούς. […] Η κλιματική αλλαγή είναι μεγαλύτερο πρόβλημα, για να είμαστε δίκαιοι. Αλλά αυτό δεν απαλλάσσει τους πολιτικούς από την ευθύνη για τη λήψη των απαραίτητων αποφάσεων».
ENΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- «Γιατί κανείς δεν μιλάει πιά για την τρύπα του όζοντος;», ΣΚΑΙ, διαθέσιμο εδώ
- «Τι απέγινε άραγε η περίφημη τρύπα του όζοντος;», News Beat, διαθέσιμο εδώ
