Της Νικολέττας Παπαθανασίου,
Πυρετός: Μία λέξη με πολλές εκφάνσεις. Η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων οριοθετεί τη λέξη στο πλαίσιο της συμπτωματολογίας και των κλινικών εκδηλώσεων, ενώ αγνοεί το γεγονός πως αυτή έχει αξιοποιηθεί για την ονομασία μιας πάθησης. Πρόκειται για μια πολυσυστηματική, φλεγμονώδη νόσο, την αποκαλούμενη «οξύς ρευματικός πυρετός». Ανακύπτει ως επιπλοκή μιας ατελώς θεραπευθείσας φαρυγγικής λοίμωξης από στελέχη της ομάδας Α του στρεπτόκοκκου. Τα συγκεκριμένα στελέχη δύνανται να προσβάλουν ποικίλα συστήματα του ανθρώπινου οργανισμού, αλλά ο ρευματικός πυρετός θα παρουσιαστεί κυρίως ως επακόλουθο φαρυγγικών, στρεπτοκοκκικών λοιμώξεων. Δεδομένης της ευρείας διάθεσης των αντιβιοτικών, η πάθηση δεν είναι συχνή στον ανεπτυγμένο κόσμο.
Όπως προαναφέρθηκε, για την εμφάνιση του οξέος ρευματικού πυρετού ευθύνεται η λοίμωξη από βακτηριακά στελέχη της ομάδας Α του στρεπτόκοκκου. Πρόκειται για μια αυτοάνοση αντίδραση, αφού ο ίδιος ο οργανισμός πυροδοτεί μια φλεγμονή της οποίας στόχος είναι κύτταρα του εαυτού του. Ειδικότερα, εξαιτίας του γεγονότος πως ορισμένα αντιγονικά στοιχεία του παθογόνου μικροοργανισμού ομοιάζουν πρωτεΐνες του καρδιακού ιστού, προκαλείται «σύγχυση» στο ανοσοποιητικό σύστημα, με αποτέλεσμα το ίδιο να στρέφεται εναντίον των κυττάρων του, παράγοντας αυτοαντισώματα. Κρίνεται σκόπιμο, βέβαια, να υπογραμμίσουμε πως από όλα τα περιστατικά φαρυγγικών λοιμώξεων από αυτό το είδος του μικροοργανισμού, ένα πολύ μικρό ποσοστό – περίπου το 0,3% – θα εκδηλώσει τη νόσο αυτή. Πρόκειται, κυρίως, για άτομα που αμέλησαν να λάβουν έγκαιρα αντιβιοτική αγωγή.
Δεδομένου του γεγονότος πως η πάθηση χαρακτηρίζεται ως «πολυσυστηματική», αναμένουμε πως η συμπτωματολογία θα είναι ευρεία και ποικίλη. Αρχικά, χρειάζεται να υπογραμμίσουμε πως απαιτείται η παρέλευση 1-5 εβδομάδων από τη στιγμή της λοίμωξης με τα συγκεκριμένα βακτηριακά στελέχη, προκειμένου να εκδηλωθεί ο οξύς ρευματικός πυρετός. Τα δύο χαρακτηριστικότερα συμπτώματα είναι ο πυρετός και η αρθρίτιδα. Ο πυρετός είναι μια ιδιαίτερα γενική κλινική εκδήλωση η οποία από μόνη της, φυσικά, δε δύναται να αποτελέσει διαγνωστικό κριτήριο για τη νόσο. Αν και το ίδιο ισχύει και για την κλινική εκδήλωση της αρθρίτιδας, στον ρευματικό πυρετό οι αρθρώσεις που είναι πιο ευεπίφορες στην προσβολή τους είναι αυτές του αγκώνα, του καρπού, του γόνατος και του αστραγάλου. Στην πάθηση αυτή, οι συγκεκριμένες αρθρώσεις, ούσες φλεγμαίνουσες, παρουσιάζουν ερυθρότητα, οίδημα και ευαισθησία. Εκτός από αυτές τις γενικές κλινικές εκδηλώσεις, ποικίλα ειδικά συμπτώματα συνοδεύουν τη νόσο. Ένα από αυτά είναι η χορεία του Sydenham. Πρόκειται για μια διαταραχή νευρολογικής φύσεως η οποία εκδηλώνεται με σπασμωδικές, ακούσιες κινήσεις κυρίως των χεριών, των ποδιών, του προσώπου και της γλώσσας. Σπάνιο ειδικό σύμπτωμα του οξέος ρευματικού πυρετού συνιστά και το “erythema marginatum”, ένα παρυφώδες και επώδυνο ερύθημα που εμφανίζεται σε διάφορα σημεία του σώματος.
Στην πλειοψηφία των περιστατικών, οι φλεγμονές των αρθρώσεων και τα δερματικά εξανθήματα υποχωρούν μετά την εφαρμογή του κατάλληλου θεραπευτικού σχήματος. Ωστόσο, αν κατά τη διάρκεια της ασθένειας είχε παρουσιαστεί φλεγμονή της καρδιάς – οξεία καρδίτιδα –, τότε ελλοχεύει ο κίνδυνος εμφάνισης ρευματικής καρδιακής νόσου. Περίπου το 50% των ασθενών με οξύ ρευματικό πυρετό θα εκδηλώσει αυτήν την ιδιαίτερα σοβαρή επιπλοκή σε διάστημα 10 ετών από τη μόλυνση. Πρόκειται για μια εμμένουσα βλάβη του καρδιακού μυ, του περικαρδιακού σάκου ή και των καρδιακών βαλβίδων.
Πορίσματα μιας πληθώρας στατιστικών μελετών έχουν καταδείξει πως η πάθηση είναι γενικότερα συχνότερη στις γυναίκες παρά στους άντρες, ενώ η συντριπτική πλειοψηφία των καταγεγραμμένων περιστατικών είναι παιδιά ηλικίας 5-14 χρονών. Μάλιστα, η επιστημονική κοινότητα διατείνεται πως ορισμένοι περιβαλλοντικοί παράγοντες συμβάλλουν στην εκδήλωση του ρευματικού πυρετού. Ειδικότερα, σε πλημμελώς αεριζόμενους χώρους με έντονο συγχρωτισμό, ευνοείται η μετάδοση των υπεύθυνων στελεχών του στρεπτόκοκκου μέσω των διαφόρων αερολυμάτων. Άλλωστε, έχει αποδειχθεί πως οι οργανισμοί των παιδιών που καταπονούνται από επανειλημμένες στρεπτοκοκκικές λοιμώξεις είναι πιο επιρρεπείς στη νόσηση από ρευματικό πυρετό. Ακόμα, δεν πρέπει να μας εξάπτει την περιέργεια το γεγονός πως η ασθένεια εκδηλώνεται συχνά σε άτομα με εξασθενημένους ενδογενείς μηχανισμούς ανοσίας.
Δεδομένης της απουσίας ενός εξειδικευμένου διαγνωστικού δείκτη για την προκειμένη νόσο, το έργο της διαγνωστικής διαδικασίας προβλέπεται δυσεπίτευκτο. Οι θεράποντες ιατροί χρειάζεται να συνεξετάζουν έναν συνδυασμό αποτελεσμάτων εξετάσεων και κλινικών εκδηλώσεων, προκειμένου να συναγάγουν τα απαραίτητα συμπεράσματα. Ορισμένες από αυτές τις εξετάσεις είναι η ανίχνευση, σε δείγμα αίματος, αντισωμάτων έναντι των υπεύθυνων στελεχών του στρεπτόκοκκου, καθώς και το υπερηχογράφημα καρδιάς στο οποίο διαφαίνονται πιθανές ανωμαλίες και αλλοιώσεις.
Στο πλαίσιο των θεραπευτικών επιλογών, έχουν εκδοθεί συγκεκριμένες κατευθυντήριες γραμμές. Κύριοι πρωταγωνιστές στο θεραπευτικό σχήμα που αναπτύσσεται είναι τα ποικίλα αντιβιοτικά που έχουν ως στόχο την εξουδετέρωση των παθογόνων υπεύθυνων βακτηριακών στελεχών. Χρήζει ιδιαίτερης μνείας το γεγονός πως στην περίπτωση του οξέος ρευματικού πυρετού, η χρήση των αντιβιοτικών λαμβάνει και μια άλλη υπόσταση, αυτή της πρόληψης. Ουσιαστικά, λαμβάνει χώρα η χρόνια χορήγηση αντιβιοτικής αγωγής σε άτομα που έχουν νοσήσει στο παρελθόν από αυτήν την πάθηση, προκειμένου να αποτραπούν δυνητικές επαναλοιμώξεις. Σε κάθε περίπτωση, χρειάζεται να μη λησμονείται το ρητό του Ιπποκράτη «Κάλλιον το προλαμβάνειν ή το θεραπεύειν», έτσι ώστε να αναδεικνύεται η αναντίρρητη αξία της λήψης προληπτικών μέτρων, με σημαντικότερο εξ αυτών την τήρηση των στοιχειωδών κανόνων υγιεινής.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- What is acute rheumatic fever?, rhdaustralia.org.au. Διαθέσιμο εδώ
- Understanding Rheumatic Fever–the Basics, webmd.com. Διαθέσιμο εδώ
- Rheumatic Fever: All You Need to Know, cdc.gov. Διαθέσιμο εδώ
