Της Μαρίας Κελεπούρη,
Το όγδοο τεύχος της περιοδικής έκδοσης της Ελληνικής Κοινωνιολογικής Εταιρείας Κοινωνιολογική Επιθεώρηση #8 κυκλοφόρησε τον Μάρτιο του 2022 από τις Εκδόσεις Επίκεντρο και περιλαμβάνει επτά κείμενα Ελλήνων επιστημόνων, τα οποία επιχειρούν να αποκωδικοποιήσουν το φαινόμενο της μετανάστευσης μέσα από εμπεριστατωμένες έρευνες και στατιστικές μελέτες των τελευταίων ετών. Πρόκειται για εργασίες που αναλύουν τα αίτια της μετανάστευσης, την κοινωνική και οικονομική πραγματικότητα των απόδημων και τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες διαμένουν στη χώρα υποδοχής.
Η παρούσα περιοδική έκδοση επιδιώκει, από το ξεκίνημά της το 2014, να παρουσιάσει θέματα, ανοικτά προς νέες προσεγγίσεις, που άπτονται του επιστημονικού πεδίου της Κοινωνιολογίας. Σε αυτό το καινούργιο τεύχος το ενδιαφέρον επικεντρώνεται σε ένα μείζον ζήτημα, το οποίο, ειδικά την τελευταία δεκαετία, βρίσκεται στο προσκήνιο. Οι εργασίες, οι οποίες συγκροτούν αυτό το μονογραφικό τμήμα, εξετάζουν το πώς οι μεταναστευτικές ροές ενσωματώνονται στις επικρατούσες συνθήκες ενός νέου τόπου ή ακόμη και εάν τις επηρεάζουν, ενώ, επίσης, οι συγγραφείς αναζητούν και τους λόγους που ώθησαν τους κατοίκους μιας χώρας στη λύση της μετανάστευσης. Μάλιστα, μέσα από την παρουσίαση εξατομικευμένων περιπτώσεων και των μαρτυριών τους, προσφέρεται μια αυθεντική εικόνα της πραγματικότητας, γεγονός που επιτυγχάνεται χάρη στην αποτύπωση και της σκοπιάς των αλλοδαπών που διαμένουν στην Ελλάδα.
Η μετανάστευση δεν είναι ένα φαινόμενο που έχει κάνει πρόσφατα την εμφάνισή του. Παρόλα αυτά, η διόγκωσή του τα τελευταία χρόνια χρήζει νέας αντιμετώπισης, γεγονός που οδήγησε στον επαναπροσδιορισμό της μεταναστευτικής πολιτικής και στην ανάδειξη των λεγόμενων «ανθεκτικών» πολιτικών ένταξης των αλλοδαπών στη χώρα, οι οποίες αποσκοπούν να οικοδομήσουν ένα σύστημα που θα μπορεί να ανταποκριθεί στις εξωτερικές προκλήσεις. Επιπλέον, αν και η βαρύτητα δίνεται συνήθως στον τρόπο διαχείρισης των μεταναστευτικών ομάδων μετά την είσοδό τους στη χώρα υποδοχής, εξίσου φλέγον ζήτημα είναι να αναζητηθεί η αιτία αυτής της μετακίνησης, η οποία τις περισσότερες τουλάχιστον φορές αποδεικνύεται πως είναι ακούσια και προκύπτει ως αποτέλεσμα κάποιου είδους κρίσης στη χώρα προέλευσης. Οι οικονομικές δυσχέρειες, η κοινωνική ή η πολιτική αστάθεια, ακόμη και προβλήματα που εμπίπτουν στον ενδοοικογενειακό ιστό, μπορούν να ωθήσουν μέρος του πληθυσμού ενός κράτους στη φυγή.
Αν και η έξοδος από τα σύνορα της χώρας προέλευσης συνεπάγεται σχέδια και προσδοκίες που δύνανται να πραγματοποιηθούν στον νέο τόπο εγκατάστασης, αυτό συνήθως αποδεικνύεται πως δεν είναι εφικτό. Το καινούργιο περιβάλλον μπορεί να μην πληροί τις κατάλληλες προϋποθέσεις όχι μόνο για την ομαλή ενσωμάτωση των μεταναστών, αλλά και για την απορρόφησή τους στην αγορά εργασίας. Εκτός από την κρίση, από την οποία ενδεχομένως βάλλεται ένα κράτος, όπως η Ελλάδα την τελευταία δεκαετία, δεν πρέπει να υποτιμάται το γεγονός πως οι κρίσεις μετακινούνται μαζί με τις διαδρομές των μεταναστευτικών ομάδων. Οι συνέπειες τέτοιου είδους μετακινήσεων αποδεικνύουν τις αλληλένδετες σχέσεις μεταξύ των κρατών, ενώ οι μετανάστες αποτελούν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Δεν πρέπει να λησμονεί κανείς πως εκείνοι είναι που πολλές φορές πασχίζουν με κόπο να απομακρυνθούν από την κρίση της χώρας τους, για να έρθουν, τελικά, αντιμέτωποι με μια νέα, και, μάλιστα, σε ένα ανοίκειο για αυτούς περιβάλλον, στο οποίο καλούνται να προσαρμοστούν.
Οι εργασίες παραθέτουν με στοιχεία και μαρτυρίες τις συνθήκες που επικρατούν στην αγορά εργασίας. Μάλιστα, ενδιαφέρον δεν παρουσιάζουν μόνο τα κριτήρια επιλογής των μεταναστών για τη νέα χώρα, αλλά και οι προσδοκίες των μεταναστών δεύτερης γενιάς που κατοικούν στην Ελλάδα, των οποίων το μορφωτικό επίπεδο μπορεί να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της αγοράς. Το ζητούμενο είναι αν η ελληνική κοινωνία έχει τη δυνατότητα να εγκολπώσει τους νεοφερμένους και όχι απλώς να τους προσφέρει περιστασιακή εργασία.
Η διαμόρφωση της σύγχρονης πραγματικότητας είναι απόρροια της αλληλεπίδρασης και της αλληλεξάρτησης του οικονομικού, του κοινωνικού και του ιδεολογικού πλαισίου. Ένα σύμπλεγμα με το οποίο οι μετανάστες έρχονται αντιμέτωποι και καλούνται να αντεπεξέλθουν σε αυτές τις ρευστές συνθήκες προκειμένου να επιβιώσουν. Αποτέλεσμα αυτής της προσπάθειας είναι το φαινόμενο της κοινωνικής κινητικότητας, το οποίο, σε ορισμένες, τουλάχιστον, περιπτώσεις, επιβεβαιώνει και την κοινωνική ευελιξία. Η παρούσα έκδοση, λοιπόν, δεν αντικατοπτρίζει μονάχα τις αλλαγές του σύγχρονου κόσμου, αλλά εξετάζει κριτικά το κοινωνικό σύστημα, καθώς και τις πολιτικές που επιχειρούν να αναδιαμορφώσουν ή να ρυθμίσουν το status quo.
