Της Παναγιώτας Βέργου,
Σε πολλούς από εμάς έχει τύχει, όταν επισκεπτόμαστε μια χώρα του εξωτερικού, της οποίας τη γλώσσα δεν γνωρίζουμε καλά, να μην μπορούμε να διεκπεραιώσουμε – λόγω των περιορισμένων επικοινωνιακών μας ικανοτήτων – ακόμη και απλές δραστηριότητες, όπως το να ζητήσουμε οδηγίες για την επίσκεψη ενός αξιοθέατου.
Πώς θα μας φαινόταν, λοιπόν, αν όχι μόνο σε μερικές περιπτώσεις, αλλά σε καθημερινή βάση αδυνατούσαμε να εκφράσουμε με τις κατάλληλες λέξεις τις σκέψεις μας ή να κατανοήσουμε ακόμη και τις πιο απλές προτάσεις των συνομιλητών μας; Αν μη τι άλλο…βασανιστικό! Ωστόσο, οι ασθενείς στο φάσμα της αφασίας έρχονται αντιμέτωποι σε κάθε έκφανση της επικοινωνιακής τους δραστηριότητας με τις ανωτέρω καταστάσεις.
Τι ακριβώς, όμως, είναι η αφασία;
Ουσιαστικά, η αφασία η οποία αποτελεί σύμπτωμα και όχι πάθηση αφορά μια επίκτητη γλωσσική διαταραχή λόγω εγκεφαλικής βλάβης και σχετίζεται με ολική ή μερική απώλεια γλωσσικών δεξιοτήτων, όπως αδυναμία παραγωγής και κατανόησης του λόγου (κυρίως σε άτομα >65 ετών). Με τον όρο «δυσφασία» αναφερόμαστε κυρίως σε ηπιότερες γλωσσικές δυσκολίες. Στις ΗΠΑ, κάθε χρόνο, διαγιγνώσκονται 80000 νέα περιστατικά, ενώ ο συνολικός αριθμός των κρουσμάτων ανέρχεται στο 1 εκατομμύριο. Το 1/3 αυτών των περιπτώσεων σχετίζεται με τη νόσο Parkinson και τη σκλήρυνση κατά πλάκας. Παρόλο που στην πλειονότητα των ασθενών παρατηρείται ένας μικτός τύπος αφασίας, διακρίνονται ορισμένες μορφές με βάση την κλινική εικόνα και πιο συγκεκριμένα τον προσδιορισμό της θέσης, αλλά και το μεγέθους των εγκεφαλικών αλλοιώσεων. Οι κυριότερες μορφές είναι οι εξής:
- Τύπου Broca ή Κινητική: Η μορφή αυτή αφορά βλάβη της ομώνυμης περιοχής του εγκεφάλου, η οποία εντοπίζεται στον αριστερό μετωπιαίο λοβό. Οι ασθενείς με αφασία τύπου Broca γνωρίζουν τι θέλουν να πουν, αλλά αδυνατούν να χρησιμοποιήσουν τις σωστές λέξεις, για να το εκφράσουν. Συνεπώς, το λεξιλόγιό τους χαρακτηρίζεται από πενιχρή γραμματική, ατελείς προτάσεις, ενώ συχνά δυσκολεύονται και στην ανάγνωση.
- Τύπου Wernicke ή Αισθητική: Η μορφή αυτή αφορά βλάβη της περιοχής Wernicke του αριστερού κροταφικού λοβού. Οι αφασικοί αυτού του τύπου δίνουν την εικόνα κάποιου που «μιλάει ακατάπαυστα με ένα συνονθύλευμα ακατανόητων λέξεων». Ο λόγος τους – αν και χαρακτηρίζεται από γραμματική ορθότητα και ρυθμό – περιλαμβάνει άσχετες ή φανταστικές λέξεις, κατάσταση που δεν γίνεται αντιληπτή από τους ίδιους.
- Ανομική Αφασία: Η μορφή αυτή αφορά βλάβη του αριστερού εγκεφαλικού ημισφαιρίου και αποτελεί την ηπιότερη μορφή αφασίας, σχετιζόμενη μόνο με τη δυσκολία εύρεσης των σωστών λέξεων. Συνεπώς, ο λόγος χαρακτηρίζεται από περιφραστικότητα, κενά και παραλείψεις, ενώ η σύνταξη και η κατανόηση παραμένουν ανεπηρέαστες.
- Γενική Αφασία: Η μορφή αυτή αφορά, επίσης, βλάβη του αριστερού ημισφαιρίου και συχνά συνοδεύεται από παράλυση του δεξιού ημισφαιρίου του σώματος. Αποτελεί τη σοβαρότερη μορφή, καθώς χαρακτηρίζεται από βαριά διαταραχή στην κατανόηση και παραγωγή προφορικού λόγου, αλλά και από δυσχέρεια στη γραφή και στην ανάγνωση.
Σε κάθε περίπτωση, η αφασία προκαλείται από εγκεφαλική βλάβη. Η πιο συνήθης αιτία θεωρείται το εγκεφαλικό επεισόδιο, το οποίο οδηγεί σε περιορισμένη παροχή αίματος, νέκρωση εγκεφαλικών κυττάρων και τελικά σε βλάβη των γλωσσικών κέντρων του εγκεφάλου. Επιπλέον, η αφασία μπορεί να οφείλεται και σε σοβαρό τραυματισμό της κεφαλής, σε όγκο, ή μόλυνση, οπότε συνοδεύεται από διαταραχή μνήμης και σύγχυση. Ωστόσο, στην πρωτοπαθή προϊούσα αφασία παρατηρείται μια σπάνια εκφυλιστική διαταραχή του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος η οποία σχετίζεται με τον προοδευτικό, μη αναστρέψιμο εκφυλισμό των εγκεφαλικών κυττάρων των γλωσσικών δικτύων και συχνά εξελίσσεται σε μια μορφή άνοιας. Τέλος, προσωρινά αφασικά επεισόδια μπορεί να οφείλονται σε ημικρανίες, επιληπτικές κρίσεις ή παροδικά ισχαιμικά εγκεφαλικά επεισόδια.
Η επιλογή της κατάλληλης θεραπείας εξαρτάται από την αιτία, τη βαρύτητα της νόσου και την κατάσταση του ασθενούς. Κατά συνέπεια, το θεραπευτικό σχήμα μπορεί να περιλαμβάνει νευροχειρουργικές επεμβάσεις, χορήγηση φαρμάκων που στοχεύουν στην καλύτερη αιμάτωση, διέγερση και αναδιοργάνωση του εγκεφάλου καθώς και εξατομικευμένο λογοθεραπευτικό οδηγό για τον εκάστοτε ασθενή.
Ο κοινωνικός περίγυρος των ατόμων με αφασία δεν θα πρέπει να ξεχνά ότι οι άνθρωποι αυτοί δεν στερούνται νοημοσύνης, αλλά αντίθετα μιας υγιούς ποιοτικής ζωής. Συχνά, βιώνουν αρνητικά και καταθλιπτικά συναισθήματα, ενώ οδηγούνται ακόμη και στην αυτοαπομόνωση. Συνιστάται, λοιπόν, να τους παρέχουμε, με υπομονή και κατανόηση, χρόνο και περιθώριο να εκφραστούν, επιδιώκοντας:
- τη βλεμματική επαφή κατά τη διάρκεια της συζήτησης
- τη χρήση απλών ερωτήσεων που επιδέχονται σύντομες απαντήσεις
- χειρονομίες και μορφασμούς προς διευκόλυνσή τους
- την ενθάρρυνση διεκπεραίωσης δραστηριοτήτων που μπορούν να φέρουν εις πέρας
- την προτροπή άμεσης έναρξης θεραπευτικής διαδικασίας
- μια γενικότερη προσπάθεια ένταξής τους σε κοινωνικές συναναστροφές ως ισότιμα μέλη με σεβασμό στις ιδιαιτερότητές τους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
