Της Δήμητρας Κουρούπη,
Σε πανηγυρικό κλίμα, στις 4 Απριλίου, ημέρα Δευτέρα, η ελληνική κυβέρνηση αποπλήρωσε πρόωρα το υπόλοιπο των 1,86 εκατομμυρίων των δανείων του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου προς την Ελλάδα, δίνοντας τέλος στον κύκλο δανειοδότησης που άνοιξε τον Απρίλιο του 2010, με την προσφυγή της χώρας στον εν λόγω μηχανισμό χρηματοοικονομικής στήριξης. Τι είναι, όμως, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και ποιες οι νομικές συνθήκες δανεισμού από αυτό;
Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (International Monetary Fund), ευρύτερα γνωστό ως «ΔΝΤ», είναι ένας διεθνής οικονομικός οργανισμός, που ανήκει στο λεγόμενο «Σύστημα των Ηνωμένων Εθνών» και, ειδικότερα, στους «Ειδικευμένους Οργανισμούς» του ΟΗΕ, με έδρα στη Washington DC. Ιδρύθηκε επί της Νομισματικής και Οικονομικής Διάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών ή αλλιώς «Διάσκεψης Bretton Woods», που έλαβε χώρα στο New Hampshire των ΗΠΑ κατά το διάστημα 1 έως 22 Ιουλίου 1944, με την ομώνυμη συμφωνία. Στη χώρα μας, η Συμφωνία Bretton Woods κυρώθηκε με τον αναγκαστικό νόμο 766/1945 «περί κυρώσεως της εν Bretton Woods υπογραφείσης τελικής πράξεως και εξουσιοδοτήσεως προς υπογραφήν των σχετικών συμφωνιών».
Κυριότερες λειτουργίες του ΔΝΤ είναι αφενός η ενίσχυση της σταθερότητας των συναλλαγματικών ισοτιμιών και αφετέρου η παροχή δανείων στα κράτη μέλη του, όταν αυτά αντιμετωπίζουν ανισορροπίες στον ισολογισμό πληρωμών. Ο ακριβέστερος νομικός όρος για τον δανεισμό του ΔΝΤ είναι «χρηματοδοτική ενίσχυση», η οποία παρέχεται με τη σύναψη σύμβασης χρηματοδοτικής διευκολύνσεως, με στόχο την ανόρθωση της οικονομίας του εκάστοτε δανειολήπτη κράτους μέλους, υπό την αντίληψη ότι η οικονομική και χρηματοοικονομική κρίση σε ένα κράτος δεν είναι νοητό να περιχαρακωθεί μη έχοντας σοβαρό αντίκτυπο στην παγκόσμια οικονομική σταθερότητα, τη διασφάλιση της οποίας εξυπηρετεί το ΔΝΤ. Πρόκειται για δανεισμό έσχατης προσφυγής (lending of last resort) και για έκτακτη χρηματοοικονομική ανάγκη του προσφεύγοντος κράτους, όπως στην περίπτωση της Ελλάδας το 2010, αλλά και στην πολύ πρόσφατη προσφυγή της Αιγύπτου στο ΔΝΤ στις 24 Μαρτίου, λόγω των οικονομικών επιπτώσεων της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία.
Τα ως άνω οδηγούν εύλογα στο ερώτημα: Από πού αντλεί το ΔΝΤ τα κεφάλαια, προκειμένου να δανείζει τα κράτη μέλη, προωθώντας συνακόλουθα τη διεθνή οικονομική σταθερότητα; Οι πόροι του Ταμείου προέρχονται κατεξοχήν από τα ίδια τα κράτη μέλη, τα οποία υποχρεούνται να καταβάλλουν ποσοστώσεις («quota») αντίστοιχες με το οικονομικό τους μέγεθος και αυξήσιμες κατά την επανεξέτασή τους ανά πενταετία. Κυρίως οι εν λόγω ποσοστώσεις των κρατών μελών δημιουργούν τα νομισματικά εκείνα διαθέσιμα που χρησιμοποιεί το ΔΝΤ ούτως ώστε να στηρίξει χρηματοοικονομικά τα εν ανάγκη κράτη μέλη. Παράλληλα, δε, αποτελούν παράγοντα προσδιοριστικό των «Ειδικών Τραβηκτικών Δικαιωμάτων» (Special Drawing Rights) κάθε κράτους μέλους, που λειτουργούν ως αποθεματικό περιουσιακό στοιχείο.
Αναγόμενος τόσο στον αστικοδικαιικό δανεισμό και τις αστικοδικαιικές ασφάλειες που τον συνοδεύουν όσο και στην κοινή λογική, αντιλαμβάνεται κανείς ότι η χρηματοδοτική διευκόλυνση που παρέχεται από το ΔΝΤ δεν μπορεί παρά να συνοδεύεται από ασφαλιστικές δικλείδες για τον δανειοδότη, ήτοι το Ταμείο. Πρόκειται για την —εύλογη— «αρχή της αιρεσιμότητας» (conditionality), κατά την οποία η χρηματοδότηση ενός κράτους μέλους παρέχεται υπό όρους που να εξασφαλίζουν την αποπληρωμή του δανείου προς το ΔΝΤ. Ορίζεται, δε, και στα Articles of Agreements ως ένας από τους στόχους του Ταμείου “to give confidence to members by making the general resources of the Fund temporarily available to them under adequate safeguards”. Οι εν λόγω όροι συνίστανται κατά κόρον στην προσαρμογή της δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής του δανειζόμενου κράτους προς την κατεύθυνση της μακρο-οικονομικής αναδιάρθρωσης και της επίλυσης των ανισορροπιών του ισοζυγίου πληρωμών. Σε αδρές γραμμές, η αιρεσιμότητα αφορά διορθωτικές δημοσιονομικές μεταρρυθμίσεις, καθώς και αυστηρά μέτρα για τον χρηματοπιστωτικό τομέα, την αγορά εργασίας, τον εκσυγχρονισμό του δημόσιου τομέα, τα οποία εμπεριέχονται στο κεντρικής σημασίας για τον δημόσιο διάλογο καλούμενο «μνημόνιο» (memorandum of understanding).
Σε κάθε περίπτωση, μπορεί η αποπληρωμή των δανείων προς το ΔΝΤ από την Ελλάδα να κλείνει ένα κεφάλαιο οικονομικών κρίσεων, που ταλάνισαν τη χώρα μας την τελευταία δεκαετία, πλην, όμως, πιστεύω βαθιά ότι δεν παύει να παρίσταται κρίσιμη και επιτακτική η ανάγκη να εμπλουτίσουμε τον δημόσιο διάλογο με έστω και αδρομερείς νομικές βάσεις ως προς τις είτε νωπές είτε επερχόμενες συνθήκες, ώστε να αναβιβάσουμε ποιοτικά το ουσιώδες αυτό στοιχείο της δημοκρατικής μας κοινωνίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Στοιχεία Τραπεζικού Δικαίου, Γκόρτσος Χρ., Λιβαδά Χ., Μικρουλέα Α., Ρόκας Ν., Νομική Βιβλιοθήκη, 2016
- Από πού αντλεί χρήματα το ΔΝΤ, διαθέσιμο εδώ
-
Δανεισμός ΔΝΤ προς αντιμετώπιση κρίσεων, διαθέσιμο εδώ
