Η μουσική στις «νέες θεραπείες»

Της Αλεξάνδρας Γκασδρόγκα,

Ήχοι και κίνηση, χρώματα, εκφραστικά πρόσωπα συνθέτουν τον πολύχρωμο καμβά της Τέχνης, αν μπορούμε να τη νοήσουμε ως πολυμορφικό σύνολο. Ένα σύνολο που συντέθηκε από τον άνθρωπο με αποδέκτη τον ίδιο, παρέχοντάς του εργαλεία και μέσα έκφρασης με σκοπό να τον επηρεάσει και να τον φέρει πιο κοντά στον διαφορετικό Άλλο. Πέρα από μέσο ανθρώπινης προσέγγισης και δημιουργίας, μπορεί η Τέχνη όπως εκφράζεται με τον χορό, το θέατρο, τη ζωγραφική ή τη μουσική να καταστεί θεραπευτική; Η απάντηση είναι καταφατική, όπως αποδεικνύουν οι πρακτικές της χοροθεραπείας, της δραματοθεραπείας, της εικαστικής θεραπείας και της μουσικοθεραπείας, γνωστές και ως «εναλλακτικές» ή «ολιστικές» θεραπείες. Ας ρίξουμε όμως μια πιο προσεκτική ματιά στις θεραπευτικές μεθόδους με τη χρήση της μουσικής, που συνθέτουν την πρακτική της μουσικοθεραπείας.

Μπορεί οι θεραπευτικές ιδιότητες της μουσικής να ήταν διαδεδομένες σε πολλούς αρχαίους πολιτισμούς, αλλά τον 20^ο αιώνα συστηματοποιήθηκε η επιστήμη της μουσικοθεραπείας και αποτέλεσε αναγνωρισμένο επάγγελμα υγείας που ασκείται από ειδικά καταρτισμένο μουσικοθεραπευτή. Σημαντικό ρόλο στα πρώτα βήματα του επαγγέλματος διαδραματίζει η νοσηλεία στρατιωτών με σύνδρομο μετατραυματικού στρες μετά το πέρας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Τοπικοί μουσικοί επισκέπτονταν εκείνη την περίοδο νοσοκομεία και ιδρύματα, για να ανακουφίσουν τους ασθενείς που υπέφεραν από σωματικά και συναισθηματικά τραύματα. Μετά το 1950 εμφανίζονται δειλά οι πρώτοι σύλλογοι που αποκλειστικό σκοπό έχουν την υποβοήθηση της θεραπείας μέσω της μουσικής. Ακολουθεί η σύνθεση των πρώτων προγραμμάτων σπουδών μουσικοθεραπείας σε Αγγλία και Αμερική.

Συναντώνται δύο εκφάνσεις του συγκεκριμένου επιστημονικού πεδίου: η ενεργητική μουσικοθεραπεία και η παθητική. Στην ενεργητική, ασθενής και θεραπευτής παράγουν μουσική με τη χρήση των μουσικών οργάνων, της φωνής ή του σώματος, με τον πρώτο να μοιράζεται και να συζητά σκέψεις και συναισθήματα που εμφανίζονται κατά τη διαδικασία αυτή. Στο δεύτερο είδος, αυτό της παθητικής μουσικοθεραπείας, ο ασθενής απασχολείται με μία δραστηριότητα αναστοχαστικού χαρακτήρα, διαλογίζεται ή ζωγραφίζει, ακούγοντας ταυτόχρονα μουσική. Ακολουθεί και σε αυτή την περίπτωση συζήτηση για συναισθήματα ή αναμνήσεις που έρχονται στο μυαλό του. Το είδος της μουσικής το επιλέγει συνήθως ο ίδιος ο ασθενής, αλλά συχνά χρησιμοποιούνται και συνδυασμοί τμημάτων διαφορετικών μουσικών ειδών.

Η ακρόαση, η δημιουργία και η παραγωγή της μουσικής επιτρέπει στον θεραπευόμενο να εκφραστεί με μη λεκτικούς τρόπους. Το παιχνίδι της μελωδίας, της αρμονίας και του ρυθμού ενεργοποιεί τις αισθήσεις και επιφέρει χαλάρωση επιβραδύνοντας την αναπνοή και τον καρδιακό ρυθμό. Σε μουσικοθεραπευτικά προγράμματα ενθαρρύνεται η έκφραση και επεξεργασία διαφορετικών συναισθημάτων, η ανάπτυξη αδρής και λεπτής κινητικότητας, η αλληλεπίδραση και η αυτοέκφραση. Επιπλέον, τονώνονται στον οργανισμό του ασθενή τα επίπεδα ντοπαμίνης, της «ορμόνης της χαράς» που σχετίζεται με την ικανοποίηση επίτευξης στόχων και τη συμπεριφορά κινήτρου-αμοιβής.

Το φάσμα των ηλικιακών ομάδων που μπορούν να ωφεληθούν από τη μουσικοθεραπεία είναι ευρύ: παιδιά και ενήλικες με αναπτυξιακές ή ψυχικές διαταραχές, με μαθησιακές δυσκολίες ή νευρολογικές παθήσεις, με χρόνιες παθήσεις, έντονο στρες κλπ. Η διαδραστική θεραπευτική παρέμβαση βασίζεται στην αυθόρμητη παραγωγή μουσικής, γι’ αυτό και δεν είναι απαραίτητη προϋπόθεση η ύπαρξη μουσικών γνώσεων για τη συμμετοχή σε ένα μουσικοθεραπευτικό πρόγραμμα.

Η μουσική στο κατάλληλο θεραπευτικό πλαίσιο μπορεί να βοηθήσει στην ανάπτυξη και βελτίωση επικοινωνιακών, κοινωνικών, κινητικών δεξιοτήτων, τη συναισθηματική και γνωστική ανάπτυξη ή την αντιμετώπιση του στρες και του πόνου. Η διαλεκτική σχέση του ήχου, με τις διάφορες θεραπευτικές πρακτικές αποτελεί θεμέλιο λίθο ενός ευέλικτου επιστημονικού πεδίου που εξελίσσεται και διευρύνεται ανάλογα με τις ανάγκες των κοινωνιών του 21^ου αιώνα, οι οποίες δείχνουν να μεταβάλλονται συνεχώς.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Randall ΜcCellan, Οι θεραπευτικές δυνάμεις της μουσικής, Fagotto, 1997
• Walter Gutdeutsch, Μουσική και Ιατρική, Νέα Ακρόπολη, 1999
• Μουσικοθεραπεία, noesi.gr, διαθέσιμο εδώ
• Stress Hack: Music Therapy Helps Relieve Anxiety, Depression, and Stress Symptoms, everydayhealth.com, διαθέσιμο εδώ