Της Φένιας Γιαννακοπούλου,
Σύμφωνα με την παράγραφο 3 του άρθρου 10 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα, «το σωφρονιστικό σύστημα περιλαμβάνει μεταχείριση των κρατουμένων, ουσιαστικός σκοπός της οποίας είναι η βελτίωση και κοινωνική επανένταξη τους». Στον υπ’ αριθμό 65 Στοιχειώδη Κανόνα για τη Μεταχείριση των Κρατουμένων προβλέπεται ότι «Η μεταχείριση ατόμων που έχουν καταδικαστεί σε ποινή στερητική της ελευθερίας ή σε άλλο, παρόμοιο μέτρο, θα αποσκοπεί, όσο η διάρκεια της ποινής το επιτρέπει, στην ανάπτυξη της βούλησης και των ικανοτήτων τους, που θα τους επιτρέψουν να ζήσουν, μετά την αποφυλάκισή τους, με συμμόρφωση προς το νόμο και με δυνατότητα να ανταποκρίνονται στις ανάγκες τους». Στον δε Στοιχειώδη Κανόνα 80 ορίζεται ότι «Από την έναρξη της ποινής ενός κρατουμένου πρέπει να υπάρξει μέριμνα για το μέλλον του μετά την απελευθέρωση και ο ίδιος θα πρέπει να ενθαρρυνθεί και να βοηθηθεί να διατηρήσει ή καθιερώσει τέτοιες σχέσεις με πρόσωπα και φορείς εκτός του ιδρύματος, ώστε να προωθήσει καλύτερα τα συμφέροντα της οικογένειάς του και τη δική του κοινωνική επανένταξη».
Παρότι το διεθνές νομικό οπλοστάσιο είναι αρκετά εξοπλισμένο, αποτελεί κοινή παραδοχή ότι η θεωρία απέχει από την πράξη. Η ζωή πίσω από τα σίδερα είναι σκληρή και δύσκολη, ωστόσο το μετά την αποφυλάκιση διάστημα φαντάζει ακόμη πιο δυσοίωνο. Η κοινωνική επανένταξη, πέραν από θεμελιώδες δικαίωμα των απολυόμενων, αποτελεί και ύψιστο καθήκον της Πολιτείας.
Τα προγράμματα επανένταξης συναντώνται υπό τις εξής μορφές: προγράμματα εντός ιδρυμάτων κράτησης και προγράμματα εκτός αυτών. Στόχος των πρώτων είναι η εντατική προετοιμασία των κρατουμένων και η κατάστρωση πλήρους σχεδίου δράσης προς κάλυψη αναγκών που θα ανακύψουν μετά την αποφυλάκιση (εύρεση εργασίας, στέγης, ειδών πρώτης ανάγκης). Ο χαρακτήρας της δεύτερης κατηγορίας προγραμμάτων επανένταξης είναι περισσότερο συμβουλευτικός, υπό την έννοια ότι συνίσταται συνήθως στην παροχή υπηρεσιών απεξάρτησης και διαχείρισης συμπεριφοράς.
Η δόμηση αποτελεσματικών προγραμμάτων κοινωνικής επανένταξης συνιστά πραγματική πρόκληση, καθώς απώτερο ζητούμενο είναι η εξασφάλιση της αποχής από το έγκλημα και η μείωση των πιθανοτήτων υποτροπής. Τα οφέλη, ωστόσο, από την ύπαρξη και ομαλή λειτουργία των εν λόγω προγραμμάτων είναι πολλαπλά. Αρχικά, συνιστούν μία ευκαιρία για την ταχύτερη εμπέδωση της κοινωνικής ειρήνης και του αισθήματος της ασφάλειας. Ρεβανσιστικές αντιλήψεις που θέλουν τους φυλακισμένους να τιμωρούνται αιωνίως για το αδίκημα που διέπραξαν ανήκουν σε σκοτεινές εποχές και δεν θα έπρεπε να έχουν θέση σε μία σύγχρονη κοινωνία. Είναι κατανοητό ότι, αυτό καθαυτό το γεγονός της φυλάκισης, συνιστά έναν επιβαρυντικό παράγοντα για την κοινωνική επανένταξη, ωστόσο, αποβαίνει προς το συμφέρον όλων οι αποφυλακισμένοι να μην αντιμετωπίζονται με καχυποψία, ως παρίες, αλλά να έχουν τη δυνατότητα να ζήσουν μαζί μας ως ισότιμοι και ελεύθεροι πολίτες. Σε κάθε περίπτωση, το κοινωνικό και οικονομικό κόστος από την τυχόν αποτυχία ορισμένου προγράμματος επανένταξης είναι μικρότερο από εκείνο που προκύπτει από την πολυετή φυλάκιση και συνακόλουθη αποχή των κρατουμένων από το κοινωνικό γίγνεσθαι.
Σε ένα δεύτερο στάδιο, η ανάγκη ανάπτυξης πολιτικών επανένταξης παρουσιάζεται αδήριτος, ειδικά αν ληφθεί υπόψη ο υπερπληθυσμός των φυλακών. Παρότι πολυπαραγοντικό, το πρόβλημα του υπερπληθυσμού οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην κυκλική εγκληματική σταδιοδρομία που ακολουθεί η πλειονότητα των κρατουμένων. Αδυνατώντας να βρουν ξανά τη θέση τους στην κοινωνία, πολλοί είναι εκείνοι που επιλέγουν το ασφαλές και γνώριμο περιβάλλον της φυλακής.
Η διαδικασία επανένταξης δεν είναι αποκλειστικά ατομική υπόθεση. Απαιτεί συνεργασία, κατανόηση, ενσυναίσθηση και πάνω από όλα αγάπη για τον άνθρωπο. Γιατί όλοι αξίζουν μία δεύτερη ευκαιρία…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Προγράμματα επανένταξης αποφυλακισμένων, crime-in-crisis.com, διαθέσιμο εδώ
- Κοινωνικά στερεότυπα εμποδίζουν την επανένταξη των φυλακισμένων, vouliwatch.gr, διαθέσιμο εδώ
- From prisons to communities: Confronting re-entry challenges and social inequality, apa.org, διαθέσιμο εδώ
