Του Ιωάννη Α. Γκαντούνα,
Η μαστίχα αποτελεί το εμβληματικό προϊόν της νήσου Χίου. Το φυτό της μαστίχας ο σχίνος ευδοκιμεί σε ολόκληρη τη Μεσόγειο, από την Ιβηρική χερσόνησο και τη Γαλλία μέχρι την Τουρκία και το Ισραήλ. Ωστόσο, στο νησί της Χίου και πιο συγκεκριμένα στο νότιο τμήμα του νησιού, καλλιεργείται μία ιδιαίτερη ποικιλία, ο μαστιχοφόρος σχίνος (Pistacia lentiscus var. Chia).
Οι προσπάθειες καλλιέργειας του μαστιχόδεντρου και παραγωγής ρητίνης υψηλής ποιότητας σε άλλες περιοχές του κόσμου ήταν ανεπιτυχείς, λόγω του ιδιαίτερου μικροκλίματος της περιοχής, των υποθαλάσσιων ηφαιστείων και του ασβεστολιθικού εδάφους. Η μαστίχα Χίου είναι μια λευκή, ημιδιαφανής φυσική ρητίνη που λαμβάνεται ως έκκριμα από τον κορμό και τα κλαδιά του μαστιχόδεντρου υπό τη μορφή δακρύων. Η επεξεργασία του μαστιχόδεντρου μπορεί να οδηγήσει στην παραγωγή τριών κύριων προϊόντων: ρητίνης, μαστιχέλαιου, που εξάγεται από καρπούς μαστίχας, και αιθέριου ελαίου από άνθη, φύλλα και κλαδιά.
Η παλαιότερη τεκμηριωμένη ιστορική αναφορά σχετικά με τη χρήση της μαστίχας είναι εκείνη του Ηροδότου τον 5ο αιώνα π.Χ. ο οποίος αναφέρει χαρακτηριστικά ότι στην αρχαία Ελλάδα μασούσαν ένα αποξηραμένο ρητινώδες υγρό που ρέει από το φλοιό του μαστιχόδενδρου, γεγονός που αναδεικνύει τη μαστίχα ως την πρώτη φυσική τσίχλα του κόσμου.
Από το 1997, η μαστίχα Χίου έχει αναγνωριστεί ως προϊόν Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ) από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το 2014 η τεχνογνωσία της καλλιέργειας μαστίχας στη Χίο καταχωρήθηκε από την UNESCO στον αντιπροσωπευτικό κατάλογο πολιτιστικής κληρονομιάς της ανθρωπότητας. Επιπλέον, το 2015 αναγνωρίστηκε ως φυτικό φαρμακευτικό προϊόν με παραδοσιακή χρήση από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων με διπλή θεραπευτική ένδειξη, τόσο για ήπιες δυσπεπτικές διαταραχές, όσο και για φλεγμονές του δέρματος και επούλωση μικρών πληγών.
Η μαστίχα Χίου αποτελείται από πληθώρα βιοδραστικών συστατικών, συμπεριλαμβανομένων φαινολικών ενώσεων, φυτοστερολών κ.α. Αυτός ο συνδυασμός συστατικών δικαιολογεί τις πολυάριθμες φαρμακευτικές της ιδιότητες. Μέσω της μελέτης και της ανάλυσης της χημικής σύστασης της ρητίνης και του μαστιχέλαιου, ορισμένα συστατικά έχουν απομονωθεί και πιστοποιηθεί. Ωστόσο, απαιτούνται περαιτέρω μελέτες προκειμένου να αποκαλυφθούν όλα τα βιοδραστικά συστατικά της μαστίχας.
Στις μέρες μας, η επιστημονική κοινότητα με ορθές και επιστημονικά αποδεκτές μεθόδους, σταδιακά αποκαλύπτει ότι η χρήση της μαστίχας μπορεί να επιφέρει πληθώρα ωφέλιμων αποτελεσμάτων στην υγεία μας, επιβεβαιώνοντας τα όσα ιστορικά στοιχεία έχουν καταγραφεί.
Δράση έναντι βακτηρίων, μυκήτων και ιών
Η πρώτη μελέτη που παρουσίασε αποτελέσματα – έπειτα από χορήγηση μαστίχας ως πιθανού θεραπευτικού παράγοντα – σε ασθενείς με έλκος, ήταν εκείνη του Mohammad Jamil Al-Habbal, το 1984. Στη μελέτη αυτή, το 70% των συμμετεχόντων που έλαβαν μαστίχα εμφάνισαν πλήρη επούλωση χωρίς καμία ανεπιθύμητη παρενέργεια, σε σύγκριση με την ομάδα εικονικού φαρμάκου (placebo), όπου μόνο το 22% των ανθρώπων έδειξαν επούλωση του δωδεκαδακτύλου.
Επιπλέον, η πρώτη μελέτη που ανέφερε τη βακτηριοκτόνο δράση της μαστίχας έναντι του ελικοβακτηριδίου του πυλωρού (H. pylori) που προκαλεί το έλκος στομάχου, δημοσιεύθηκε στο New England Journal of Medicine, το 1998. Η μαστίχα αποδείχθηκε βακτηριοκτόνος έναντι του H. pylori, σκοτώνοντας το 90% των στελεχών που δοκιμάστηκαν σε συγκέντρωση 500μg/ml. Η συνέργεια πολλών συστατικών του μαστιχέλαιου φαίνεται πως ευθύνεται για την αντιμικροβιακή δράση. Επιπλέον, το υδατικό εκχύλισμα μαστίχας επιδεικνύει αντιμυκητιακή δράση έναντι των Microsporum canis, Trichophyton mentagrophytes και Trichophyton violaceum. Το εκχύλισμα μείωσε την ανάπτυξη των μυκητιακών αυτών αποικιών κατά 36-100%.
Ακόμα, η μαστίχα (σε μορφή τσίχλας) παρουσιάζει αντιμικροβιακή δράση έναντι των μικροβίων του στόματος που προκαλούν τερηδόνα, ουλίτιδα και περιοδοντίτιδα και συμβάλλει στον περιορισμό του σχηματισμού μικροβιακών πλακών και της κακοσμίας του στόματος. Μέσω της μάσησης της μαστίχας, αυξάνεται η παραγωγή του σάλιου, με αποτέλεσμα να παρέχεται μια επιπρόσθετη προστασία στα δόντια και στους ιστούς του στόματος. Παράλληλα, προάγεται η ορθή ανάπτυξη του οστικού συστήματος των γνάθων, ελαττώνοντας ή και επιδιορθώνοντας προβλήματα ορθοδοντικής φύσεως.
Ακόμα, η μαστίχα αποτελεί ιδανικό συντηρητικό τροφίμων, καθώς εμποδίζει την ανάπτυξη βλαβερών μικροοργανισμών σε αυτά. Πράγματι, επιστημονικές μελέτες απέδειξαν πως το μαστιχέλαιο είναι αποτελεσματικό έναντι ορισμένων μικροοργανισμών των τροφίμων, όπως οι Clostridium botulinum, Staphylococcus aureus, Lactobacillus plantarum, Pseudomonas fragi και Salmonella enteritidis.
Η μαστίχα δρα και κατά ορισμένων ιών. Πρόσφατες μελέτες από πέντε Πανεπιστήμια της Ν. Κορέας και ένα της Αμερικής αναδεικνύουν τις ευεργετικές ιδιότητες της μαστίχας για την προστασία από τον ιό της γρίπης. Η μαστίχα συμβάλλει στην παρεμπόδιση του πρώτου σταδίου της αντιγραφής του γενετικού υλικού του ιού της γρίπης τύπου Α, με συνέπεια να μειώνεται ο πολλαπλασιασμός αυτού.
Αντικαρκινικές δράσεις
Επιπλέον, η μαστίχα Χίου θεωρείται εδώ και πολλά χρόνια πιθανός αντικαρκινικός παράγοντας. Ο καρκίνος του προστάτη και του παχέος εντέρου, η λευχαιμία και το καρκίνωμα του πνεύμονα είναι μεταξύ αυτών για τους οποίους η επίδραση της μαστίχας έχει μελετηθεί εκτενέστερα.
Πρόσφατα επιστημονικά στοιχεία δείχνουν ότι η μαστίχα εμποδίζει την εξέλιξη του κυτταρικού κύκλου, επάγει την απόπτωση (κυτταρικός θάνατος) και αναστέλλει τον πολλαπλασιασμό των καρκινικών κυττάρων, την αγγειογένεση και τη φλεγμονώδη απόκριση.
Αντιφλεγμονώδεις δράσεις
Η αντιφλεγμονώδης δράση της μαστίχας, αποδίδεται στο ελεανολικό οξύ που περιέχει. Λόγω των αντιφλεγμονωδών ιδιοτήτων της, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί σε άτομα με ενοχλήσεις στο στομάχι και γαστρεντερικές διαταραχές. Η χρήση της βοηθάει σε περιπτώσεις οισοφαγίτιδας, γαστρίτιδας, δυσπεψίας, καούρας και φουσκώματος.
Επιπλέον, χρησιμοποιείται για τη μετρίαση ή τη βελτίωση των συμπτωμάτων αυτοάνοσων ασθενειών, όπως της νόσου του Crohn, δρώντας επουλωτικά με εμφανή μείωση των φλεγμονών. Σε κλινική έρευνα, οι συμμετέχοντες με ήπια έως και μέτρια ενεργή νόσο του Crohn που έλαβαν 2,22g μαστίχας καθημερινά για 4 εβδομάδες εμφάνισαν βελτίωση στην κλινική τους κατάσταση.
Αντιοξειδωτικές και καρδιοπροστατευτικές δράσεις, επιδράσεις στο μεταβολισμό της γλυκόζης και των λιπιδίων
Η μαστίχα Χίου επιπρόσθετα μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακών παθήσεων. Φαίνεται πως τα τριτερπένια και οι φυτοστερόλες που περιέχονται στη μαστίχα ασκούν αντιοξειδωτική/αντιθηρογόνο δράση. Συγκεκριμένα, έχει βρεθεί ότι σε άτομα με καρδιαγγειακά προβλήματα, η μαστίχα βελτιώνει την HDL («καλή χοληστερόλη»), ενώ αντίθετα μειώνει τα τριγλυκερίδια και ελαττώνει την LDL («κακή χοληστερόλη»).
Επίσης, οδηγεί στην ελάττωση του ρυθμού παραγωγής αθηρωματικής πλάκας, μειώνοντας έτσι τον κίνδυνο εμφάνισης καρδιοπαθειών αλλά και ορισμένων μορφών καρκίνου. Η χορήγηση μαστίχας (5g/ημέρα) σε κλινική δοκιμή οδήγησε και σε μείωση των αμινοτρανσφερασών SGOT, SGPT και της γ-γλουταμινικής τρανσφεράσης (γ-GT), υποδηλώνοντας πως η μαστίχα Χίου έχει ηπατοπροστατευτικό ή/και καρδιοπροστατευτικό ρόλο. Τέλος, μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη βελτίωση της υπέρτασης, του σακχαρώδους διαβήτη και τη μείωση της γλυκόζης στο αίμα.
Ωφέλιμη δράση για το δέρμα
Στο παρελθόν, η μαστίχα χρησιμοποιήθηκε σαν αντηλιακό έναντι των εγκαυμάτων από την έκθεση στον ήλιο. Τα αποτελέσματα σχετικών δημοσιεύσεων αποκαλύπτουν ότι η μαστίχα παρουσιάζει άριστες επουλωτικές ιδιότητες, ενώ παράλληλα δεν προκαλεί ανεπιθύμητες παρενέργειες στο δέρμα (δερματίτιδα, δερματικός αποχρωματισμός κ.α.), όπως άλλα κοινά επουλωτικά.
Η μοναδική αυτή φυσική ρητίνη χρησιμοποιείται συχνά ως συστατικό σε επιδέσμους, έμπλαστρα, επιθέματα και σε άλλα επουλωτικά μέσα που εφαρμόζονται για την προστασία και επούλωση τραυμάτων ή μετεγχειρητικών τομών. Πράγματι, μελέτες έδειξαν ότι η μαστίχα έχει θετικές επιδράσεις στις μετεγχειρητικές τομές, με αυξημένη ικανότητα επούλωσης.
Συμπερασματικά, σήμερα η επιστημονική κοινότητα αποκαλύπτει σταδιακά πως η μαστίχα Χίου αποτελεί προϊόν μοναδικό, τόσο για την αποκλειστική της προέλευσή όσο και για τις θεραπευτικές της ιδιότητές. Η μαστίχα συμβάλλει στην προάσπιση της υγείας του οργανισμού μας, μέσω των αντιοξειδωτικών, αντιβακτηριδιακών, αντιφλεγμονωδών, αντικαρκινικών και πολλών ακόμα ιδιοτήτων που τη χαρακτηρίζουν, ενώ χρησιμοποιείται και σε πολλές ακόμα πτυχές της καθημερινότητάς μας, όπως για παράδειγμα στη μαγειρική, στη λιθογραφία, στη ζωγραφική, στην ποτοποιία, στην κοσμετολογία, στην υφαντουργία, στη βαμβακουργία και στη βιομηχανία.
Για όλους τους παραπάνω λόγους ο τίτλος της «θαυματουργής» τροφής της αξίζει δικαιωματικά, ειδικά αν αναλογιστούμε πως πρόκειται για το δικό μας, ελληνικό super food!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Μαστίχα Χίου, mednutrition.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Μαστίχα Χίου: Ιδιότητες και οφέλη, gummastic.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Επιστημονική έρευνα: οι θεραπευτικές ιδιότητες της μαστίχας, blog.masticspa.com. Διαθέσιμο εδώ
- Paraschos S, Mitakou S, Skaltsounis AL, (2012), Chios Gum Mastic: A Review of its Biological Activities. Current Medicinal Chemistry, 19: 2292-302
- Kalousi FD, Pollastro F, Christodoulou EC, Karra AG, Tsialtas I, Georgantopoulos A, Salamone A, Psarra AMG, (2022), Apoptotic, Anti-Inflammatory Activities and Interference with the Glucocorticoid Receptor Signaling of Fractions from Pistacia lentiscus L. var. chia Leaves. Plants, 11(7): 934
- Papada E, Gioxari A, Amerikanou C, Forbes A, Tzavara C, Smyrnioudis I, Kaliora A.C, (2019), Regulation of faecal biomarkers in inflammatory bowel disease patients treated with oral mastiha (Pistacia lentiscus) supplement: A double-blind and placebocontrolled randomised trial. Phytother. Res, 33: 360–369.
- Rigling M, Fraatz MA, Trögel S, Sun J, Zorn H, Zhang Y, (2019), Aroma Investigation of Chios Mastic Gum (Pistacia lentiscus Variety Chia) Using Headspace Gas Chromatography Combined with Olfactory Detection and Chiral Analysis. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 67 (49), 13420-29
- Zografou P, Linos A, Hagidimitriou M, (2010), Genetic diversity among different genotypes of Pistacia lentiscus var. chia (mastic tree). Options Méditerranéennes, 94: 159-163
- Pachi VK, Mikropoulou EV, Gkiouvetidis P, Siafakas K, Argyropoulou A, Angelis A, Mitakou S, Halabalaki M, (2020), Traditional uses, phytochemistry and pharmacology of Chios mastic gum (Pistacia lentiscus var. Chia, Anacardiaceae): A review. Journal of Ethnopharmacology, 1-83
- Terpou A, Bosnea L, Kanellaki M, (2017), Effect of Mastic Gum (Pistacia Lentiscus Via Chia) as a Probiotic Cell Encapsulation Carrier for Functional Whey Beverage Production. SCIOL Biomedicine, 1(1): 1-10
- Dimas KS, Pantazis P, Ramanujam R, (2012), Chios Mastic Gum: A Plant-produced Resin Exhibiting Numerous Diverse Pharmaceutical and Biomedical Prοperties. In vivo, 26(5):777-85
